Morgunblaðið - 29.06.1989, Síða 48

48
G8f!t MUL .62 HUOAðUTMÍ/U'í ___
--------MGRGUNBLAÐID -FIMMTU

ŒQAiæty030M
Gámaútflutningur á ísfíski
Órökstuddar
fullyrðingar
hraktar
eftir Stefán Gunn-
laugsson ogMarías
Þ. Guðmundsson
Forystumaður hjá Landssam-
bandi íslenskra útvegsmanna hefur
undanfarna mánuði staðið fyrir
ófrægingarherferð í fjölmiðlum og
víðar á hendur utanríkisráðuneyt-
inu og þeim mönnum sem þar vinna
við veitingu útflutningsleyfa á
ísfiski í gámum. Augljóst er hveij-
um manni sem til þekkir af hvaða
hvötum þessar árásir eru sprottnar.
LÍÚ skal fá vald í hendur hvað sem
það kostar til að ráðskast með
umræddar leyfisveitingar á svipað-
an hátt og þeir stjórna ísfiskút-
flutningi með fiskiskipum, þótt
hvergi sé að finna í lögum eða
reglugerðum að þau samtök eigi
að sinna því verkefni. LÍÚ beitir
valdi sínu þannig að úthlutun er
ákveðin þijá mánuði fram í tímann,
án nokkurs tillits til markaðsað-
stæðna. Virðist sem sum skip njóti
forréttinda þar. Úthlutun leyfa
vegna gámaútflutningsins verður
hinsvegar að taka mið af magni því
sem fylgir geðþóttaákvörðunum
LÍÚ og markaðsástandi í hverri
viku.
Ádeiluefnin eru aðallega eftirfar-
andi:
1. Ráðuneytinu ferst illa úr hendi
úthlutunin. LÍÚ takist það miklu
betur. Helsta leiðin til úrbóta
virðist vera að dómi LÍÚ að úti-
loka fulltrúa hins fijálsa fram-
taks frá því að aðstoða útgerðar-
menn við útflutninginn, þ.e.
umboðsmennina, þó með undan-
tekningum, ef að Iíkum lætur,
hvað varðar umboðssölufyrir-
tæki LÍÚ, Innkaupadeild LÍÚ,
sem stundað hefur útflutning á
gámafiski og sækist mjög eftir
leyfum ekki síður en aðrir, þótt
útgerðarmenn hafi í minnkandi
mæli sóst eftir þjónustu hennar
upp á síðkastið.
2. Óhæft er að leyfa útgerðar-
mönnum og öðrum að selja ísfisk
á föstu verði, að áliti LÍÚ, jafn-
vei þótt skilaverðin heim séu
verulega hærri en verðið á upp-
boðsmörkuðum.
I ófrægingarstríði síðustu viku
barst hvalreki á fjörur L.Í.Ú þegar
samtökunum virðist hafa tekist að
fá tvo uppgjafa skipstjómarmenn,
sem starfað hafa á vegum sjávarút-
vegsráðuneytisins sem veiðieftir-
litsmenn, í lið með sér. Þeir höfðu
tekið saman skýrslu um eftirlitsferð
til Bretlands og sent undirrituðum
merkt Trúnaðarmál. Þessi skýrsla
komst í hendur LÍÚ og þá var ekki
að sökum að spyija!! Efni hennar
var strax lekið í fjölmiðla.
Það skal tekið fram, að Marías
Þ. Guðmundsson er ekki starfsmað-
ur utanríkisráðuneytisins, en hann
hefur fylgst með leyfisveitingum
ráðuneytisins af hálfu Fiskifélags
íslands, þar sem hans starf er m.a.
að sjá um að útfluttur fiskur skili
sér á veiðiskýrslur skipa.
Hér á eftir verður nánar fjaliað
um skýrslu veiðieftirlitsmanna.
Skýrsla sjávarút-
vegsráðuneytisins
Tveir veiðieftirlitsmenn á vegum
sjávarútvegsráðuneytisins þeir
Bjöm Jónsson og Þórður Árelíusson
komu í utanríkisráðuneytið 31. maí
sl. og tilkynntu, að þeir væru á
förum á eftirlitsferð til Hull og
Grimsby og óskuðu eftir tilteknum
upplýsingum um útflutning á fiski
í gámum, sem þeim voru látnar
fúslega í té.
Fyrir nokkrum dögum fengum
við undirritaðir skýrslu í hendur
sem hafði yfirskriftina „Eftirlitsferð
á fiskmarkaði í Englandi. Farin
2.6.-9.6. 1989“, frá nefndum veiði-
eftirlitsmönnum. Þar segir svo um
tilgang ferðarinnar.
1. Almennt eftirlit með því, að regl-
um um kvóta sé réttilega fram-
fylgt.
2. Ræða við umboðsmenn um bætt,
aukin og hraðvirk skýrsluskil.
Fá skoðanir þeirra og tillögur
um bætt eftirlit.
3. Fylgjast með ástandi fiskjar sem
fluttur er út.
4. Athuga hvernig úthlutunar-
reglum er framfylgt.
Við lestur skýrslunnar kemur í
ljós, að hún er ekki nema að litlu
leyti um ofangreint efni. Meginefni
hennar er allt annað, þ.e. slíkar
svívirðingar og órökstuddar fullyrð-
ingar um fyrirkomulag og fram-
kvæmd leyfisveitinga á gámafiski
að langt er frá að sé sæmandi
starfsmönnum virðulegs ráðuneytis
að láta slíkan óhróður frá sér fara.
Aðaluppistaða skýrslunnar er
kaflinn „Útflutningsúthlutanir", en
efni hans á að stærstum hluta ekk-
ert skylt við tilgang ferðarinnar
eins og hann er skilgreindur í
skýrslu veiðieftirlitsmannanna.
Nánari grein verður gerð fyrir því
hér á eftir og óhjákvæmilegar at-
hugasemdir gerðar:
Órökstuddar fiillyrðingar
í 1. og 2. málsgrein kaflans er
fjallað um umsóknir eins og þær
eru þegar þær berast utanríkisráðu-
neytinu. Vandséð er, hvernig ráðu-
neytið getur, eins og dylgjað er
með, borið ábyrgð á því hvernig
umsækjendur bera fram umsóknir
sínar um útflutning. Þeir einir hljóta
að bera ábyrgð á umsóknum sínum.
Afstaða utanríkisráðuneytisins til
raunhæfni umsókna kemur að sjálf-
sögðu fram í hinum mikla niður-
skurði sem útflytjendur verða fyrir
við úthlutun.
í annarri málsgrein segir: „Sótt
er um heilan gám fyrir trillubát og
12 tonn fyrir bát, sem legið hefur
bilaður við bryggju síðan 4. apríl
sl.“ Þannig er einnig dylgjað um
vinnubrögð ráðuneytisins.
í nefndum kafla má einnig m.a.
lesa: „ — afgreiðsla algjört kák, án
þess að þar bóli á nokkurri skyn-
samlegri, fyrirfram ákveðinni reglu
eða að úthlutunarmenn geri sér
grein fyrir á hvaða veiðum bátarnir
eru“. Ennfremur: „Þetta væri ekki
verra þótt dregið væri leyfi úr
hatti“.
Sem betur fer er slík lítilsvirðing
á störfum manna sem vinna sin
verk af fullri trúmennsku fátíð. En
að hún skuli koma frá opinberum
starfsmönnum á vegum ráðuneytis
má með eindæmum telja. Svo virð-
ist sem veiðieftirlitsmennirnir hafi
annaðhvort ekki skilið eða viljað
skilja þær meginreglur, sem lagðar
eru til grundvallar við úthlutun
gámaleyfa, þegar þær voru skýrðar
fyrir þeim hér í ráðuneytinu 31.
maí sl.
Meginreglur ráðuneyt-
isins við úthlutun
Meginreglur ráðuneytisins við
„Sælir eru þeir opin-
berir starfsmenn, er
nota slíkan málflutning
því þeim er ekki annt
um mannorð sitt. Það
verður að gera aðrar
kröfiir til starfsmanna
í ráðuneyti um orðaval
sitt en upphlaups-
manna, sem í blöð
skrifa. Ætla verður að
höfiindar skýrslunnar
séu hér að reka erindi
upphlaupsmanna, en
ekki að reyna að skil-
greina á réttlátan hátt
úthlutun útflutnings-
leyfa.“
úthlutun leyfa eru í stórum dráttum
þessar:
a) Áhersla hefur verið lögð a'að
veita helst öllum umsækjendum
einhveija úrslausn vikuiega, sem
þó hefur ekki ávallt tekist þegar
ásóknin hefur verið hvað mest.
b) Tillit hefur verið tekið til stærð-
ar veiðiskipa og fjölda á vegum
viðkomandi útflytjenda. Grund-
vallarregla um úthlutað magn
til hvers skips var mótuð á sl.
hausti og hefur verið staðið við
hana, eftir því sem ýtrustu að-
stæður hafa leyft.
c) Litið hefur verið til þess hvaða
verkunaraðstöðu útgerðaraðili
eða útflytjandi hafi í landi til
að koma afla í vinnslu.
d) Tillit hefur orðið að taka til for-
gangs ísfisklandana fiskiskipa
sem Landssamband íslenskra
útvegsmanna hefur tekið
ákvarðanir um og hefur svigrúm
til fiskútflutnings í gámum
þrengst sem því nemur, en hlut-
ur skipa í nefndum útflutningi
hefur aukist sem af er þessu ári
miðað við sama tíma í fyrra.
Ofangreindum ummælum veiði-
eftirlitsmanna er því algjörlega
vísað á bug. Þær eru mannorðs-
skemmandi og með öllu ósæmilegar
opinberum starfsmönnum.
Þá segir í skýrslunni: „ — Því
að menn sem stunda þennan út-
flutning segja að farið sé að braska
með leyfin og séu leyfi seld fyrir
2% brúttósölu gáms.“ Þessi setning-
arhluti segir vel til sín „menn segja“
og er dæmi um óvönduð vinnubrögð
og lævíslegar dylgjur af verstu teg-
und.
Sælir eru þeir opinberir starfs-
menn, er nota slíkan málflutning
því þeim er ekki annt um mannorð
sitt. Það verður að gera aðrar kröf-
ur til starfsmanna í ráðuneyti um
orðaval sitt, en upphlaupsmanna,
sem í blöð skrifa. Ætla verður að
höfundar skýrslunnar séu hér að
reka erindi upphlaupsmanna, en
ekki að reyna að skilgreina á rétt-
látan hátt úthlutun útflutnings-
leyfa.
Úthlutun Ieyfa
Utanríkisráðuneytið gefur á
föstudögum út bráðabirgðaheimild
til útflutnings í næstu viku þar á
eftir. Greinilega er tekið fram á
þessum bráðabirgðaheimildum, að
framsal heimildar sé óheimil, án
samráðs við ráðuneytið. Með öllu
er óskiljanlegt, ef útflytjandi sem
veit um ónotað bráðabirgðaleyfi
telji sig þurfa að kaupa slíkt leyfi,
þegar hann getur gefið ráðuneytinu
upplýsingar um slíkt og á þá kost
á því að fá leyfið með eðlilegum
hætti. Hvers konar barnaskapur er
hér á ferð, eða er hér stuðst við
„menn segja“?
Varðandi skrá þá sem látin er
fylgja með í skýrslu veiðieftirlits-
mannanna: „ — yfir umsóknir, út-
hlutun og sölu hjá þeim sém leyfi
fengu“, skal þessa getið: Hér er um
bráðabirgðaleyfi að ræða og skal
endurtekið að það leyfi er óframselj-
anlegt nema með heimild og vitund
ráðuneytisins, sem tekur þá ákvörð-
un um endurúthlutun leyfis. Öllum
má Ijóst vera, að á föstudegi er
ekki að fullu hægt að gera sér fulla
grein fyrir því magni sem hver leyf-
ishafi hefur til umráða til útflutn-
ings, þó fyllsta hófs sé gætt við
úthlutun. Þetta hefur oft komið
fram hjá umsækjendum, þegar rætt
hefur verið við þá um hversu raun-
hæfar umsóknir þeirra eru. Þessi
staðreynd ætti öllum skipstjómar-
svo og veiðieftirlitsmönnum að vera
ljós. Ráðuneytið bendir sérstaklega
á að gámaskip lesta síðast í Vest-
mannaeyjum, en þar hefur helst
komið fram misvísun á bráða-
birgðaheimild og raunverulegum
útflutningi. í Vestmannaeyjum eru
duglegir og framsæknir menn, sem
kynna sér vel lestun skipa. Þeir
hafa fengið heimild til að nýta sér
það magn til útflutnings, sem heim-
ilt hefur verið að flytja út þá viku
og aðrir hafa ekki notað, þrátt fyir
mikinn niðurskurð á umsóknum
þeirra. Eru það þessir menn sem
kaupa leyfi?
Þegar útflutningsmagn hverrar
viku er ákveðið er haft samband
við markaðina hveiju sinni, m.a.
fulltrúa ræðismannsins í Grimsby
og framkvæmdastjóra fiskmarkað-
arins í Bremerhaven, og úthlutun
ráðuneytisins mótast af við ráðgjöf
þessara menna. Auk þess er tekið
tillit til úthlutunar leyfa LÍÚ á
ísfiskskipum, sem til þessa hefur
notið forgangs með sínar úthlutan-
ir.
Varðandi útflutning á föstu verði
skal tekið fram: Ráðuneytið hefur
gert sér far um að kanna ýmsa
möguleika til að koma fiski á mark-
að á sem hæstu verði. Þetta hefur
verið gert í litlum mæli. Kannað
hefur verið hvernig þessi útflutn-
ingur hefur komið út, en vegna lé-
legra boðleiða hefur þessi þróun
gengið hægar fyrir sig en æskilegt
væri. Ráðuneytið hefur að sjálf-
sögðu fylgst með því hvort viðkom-
andi hefur misnotað leyfi sitt í þessu
efni.
Varðandi tilgreindan gám segir
í skýrslunni: „6 kör og 280/70 lítra
kassa virðist vera rangt því hver i
kassi tekur um 40 kg og hvert kar
500 kg.“ Öllum sem til þekkja má
vera ljóst, að ef flutt eru út 14.300
kg af þorski og ýsu í 20 feta gámi,
er þeim sem það gerir nokkuð á
sama um gæði fisksins. Þeim út-
flytjendum sem slíkt gera er ekki
annt um að senda frá sér vandaða
vöru. Mesta þyngd í einum gámi
getur verið rúm 15 tonn af blönduð-
um fiski, en að tala um að meðal-
þyngd í gámi sé 15 tonn er hrein-
asta bull. Annars kemur þetta eins
og skrattinn úr sauðarleggnum í
kafla um „útflutningsúthlutanir".
Meðferð fisks
Meðferð fisks heyrir undir sjávar-
útvegsráðuneytið og þar hittu höf-
undar skýrslunnar sjálfa sig fyrir.
Hér er á ferðinni gott dæmi um hve
þessi kafli skýrslunnar er langt frá
allri eðlilegri umfjöllun um „útflutn-
ingsúthlutanir". Af hálfu ráðuneyt- -
isins’er alltaf miðað við 12 tonn í
20 feta gám. Það eru útflytjendur
sjálfir sem ákvarða magn það sem
þeir setja í gáminn en ekki ráðu-
neytið. Allt ber að sama brunni,
aðeins ef vera kynni að hægt væri
að koma höggi á „úthlutunar-
menn“.
Varðandi sölu til Danmerkur á
föstu verði er kunnugt að mest er
um netafisk að ræða. Sá fiskur telst
ekki boðlegur á Humber-svæðinu
eftir flutning frá íslandi um Dan-"
mörk og þaðan til Englands. Fyrir-
spurn hefur verið gerð til Dan-
merkur hvort um nokkur slík tilvik
sé að ræða að kaupendur íslensks
físks þar flytji hann síðan til Eng-
lands. Væntanlega kemur þá í ljós
við hvaða getsagnir höfundar’
skýrslunnar hafa að styðjast. Þá
segir: „Eins er í Þýskalandi, þar sem
einn stærsti fiskkaupandi er matað-
ur á fiski bak við markað, þannig
að togarar hafa lent í „downsölu"
fyrir bragðið“. Hér er enn eitt dæm-
ið um óvönduð vinnubrögð um-
ræddra starfsmanna sjávarútvegs-
ráðuneytisins í skýrslu um „Eftir-
litsferð á fiskmarkaði í Englandi"!!
Þarflaust er að svara slíkum að-
dróttunum, svo gjörsamlega sem
þær eru út í hött.
Þess skal getið, að ráðuneytinu
er ekki kunnugt um að það sé talið
brot á meðferð söluleyfis, sem LÍÚ
gefur til fiskiskipa, þó gámar með
fiski úr þeim hafi verið sendir frá
Humber-svæðinu til sölu í Frakk-
landi eða Þýskalandi. Það hefur
e.t.v. engin áhrif á markaði?
Lokaorð
Erfitt er að sjá hvað „útflutnings-
úthlutanir" eiga sameiginlegt með
skýrslu um eftirlitsferð til Eng-
lands. Tilgangur þeirrar ferðar var
að athuga gæði físks, sem kemur
á markaðinn og hvort samræmi sé
á milli endanlegra sölureikninga og
þess sem úr gámum kemur, nema
því aðeins að þetta sé pantað af
upphlaupsmönnum í ákveðnum til-
gangi. Hverra hagsmuna voru þess-
ir veiðieftirlitsmenn að þjóna?
Menn geta verið ósammála um
ákveðin vinnubrögð, en það þýðir
að starfsmenn eins ráðuneytis ausi
starfsmenn, eða „úthlutunarmenn"
annars ráðuneytis, slíkum fúkyrð-
um og hér er gert er einstakt.
Utanríkisráðuneytið harmar
þessa skýrslu starfsmanna sjávar-
útvegsráðuneytisins. Hún er með
öllu ósæmileg, þar sem hún inni-
heldur óstaðfestar dylgjur og mann-
skemmandi orðbragð.
Að lokum skal endurtekið að
þessi skýrsla, sem alls ekki fjallar
um þau efni sem eftirlitsmennimir
áttu að kynna sér, er ekki sæmandi
sjávarútvegsráðuneytinu eða
starfsmönnum þess. Hún segir
meira um höfunda sína en þá menn
sem þar eru bornir órökstuddum
sökum.
Höfundar hafa unnið við veitingu
útflutningsleyfa á fískiá vegum
utanríkisráðuneytisins.