Morgunblaðið - 16.07.1989, Síða 12

SIR LAURENCE OLIVIER SRILUR EFTIR SIG SKARÐ
IRRESRU LEIKHUSLIFISEM ERFITT VERÐUR AÐ FYLLA
samantekt/Arnaldur Indriðason
í ÞORPSKRÁNNI heima í Ashurst í Sussex sat hann gjarna gam-
all maður afsíðis með kollu af Pompey Royal án þess að þekkjast
nema af öðrum fastagestum og þeir pössuðu uppá að hann yrði
ekki truflaður. Kannski var hann að hugsa um forna leiksigra,
kannski um sínar stórkostlegu Shakespearemyndir, kannski um
hjónaböndin sín þrjú, kannski horíha félaga í leiklistinni. Eða
hann var að hugsa um kvöldið þegar hann var 16 ára og faðir
hans tilkynnti honum til mikillar fiirðu að hann skyldi verða leik-
ari. Það kom algerlega flatt uppá hann að faðir hans skyldi orða
við hann leiklistarnám og Elsie Fogerty, forstöðukonu leiklistar-
skólans. „Þú munt að sjálfsögðu hljóta skólastyrkinn," sagði faðir
hans. „Hún sér strax að þú ert fæddur leikari." Hann varð risi
í bresku leikhúslífí í meira en hálfa öld, leikhúsmaður, kvikmynda-
leikari, leikstjóri, leikhússtjóri, framleiðandi. Eins og Gielgud
varð hann frábær stjórnandi og leiðtogi í sinni listgrein.
Kannski var hann að hugsa um sjúkdómana sem þjáð höfðu
hann í 15 ár og drógu hann loks til dauða því kráargesturinn í
Ashurst, sir Laurence Olivier, er allur.
SSir Lawrence Olivier varð
82 ára. Dregið var niður í
ljósum leikhúsanna í Bret-
landi á þriðjudagskvöldið
síðasta til minningar um
hann, sem af mörgum var
talinn mestur leikara á
tuttugustu öldinni, en hann
lést fyrr um daginn í svefni á heim-
ili sínu í Sussex. Leikhúsfólk vott-
aði honum virðingu sína um allt
land og allan heim. Sérstök minn-
ingarathöfn var haldin í Olivier-
salnum í Þjóðleikhúsinu í London
sem hann skóp og stjórnaði fyrstu
árin. Fyrrum þjóðleikhússtjóri, sir
Peter Hall, sagði: „Það er ekki of-
sögum sagt að hann var líklega
mestur leikara í sögunni." Michael
sig væri að takast á við klassísku
verkin og þótt hann hafi sannarlega
leikið í nýrri verkum eins og eftir
John Osborne eða Eugene Ionesco
átti alltaf við hann það sem 19.
aldar gagnrýnandinn George Henry
Lewis sagði: „Sá er mestur sem er
bestur í æðri stigum listar sinnar."
Olivier tilheyrði því skeiði í
bresku leiklistarlífi, sem sagt hefur
verið að hverfi nú með honum en
hófst á átjándu öldinni, er fékkst
við raunsæislega túikun á klassísku
verkunum. Breidd hans, fjölbreyti-
leiki, kjarkur — enginn var djarfari
en hann á sviði — spratt uppúr
krefjandi og fínlegri tækni. Hann
vildi ekki að listamenn héldu aftur
af list sinni, hann hafði hvorki skap
eða þjálfun til að láta þannig. Hann
var eftir nútímastaðli gamaldags
leikari, en hvað svo sem hann var
sakaður um í túlkun sinni á Shake-
speare lék hann aldrei svo menn
muna hlutverk sem ekki var þess
virði að sjá.
Samstarfsmaður hans um skeið
og einn frægasti leiklistargagnrýn-
andi Bretlands, Kenneth Tynan, dró'
saman lýsingu á gæðum Oliviers
sem leikara — líkamleg afslöppun,
seiðandi aðdráttarafl, valdsmannleg
augu og rödd, djörfung, frábær
tímasetning og geta til að stafa frá
sér ógn.
Hann þótti aldrei geta opnað sig
og bera fyrir öðrum sinn innri mann
og ævisöguritarar fundu fyrir því.
Enginn hefur enn skrifað fyllilega
um hans glæsilega feril. Tynan
hefði átt að gera það er sagt, en
Olivier hætti við og sagði Gore Vid-
al að þótt hann stæði í mikilli þakk-
arskuld við Tynan, skuldaði hann
honum ekki líf sitt.
Kvikmyndaleikur Oliviers fyrir
stríð fór skrykkjótt af stað. Greta
Garbo vildi t.d. ekki sjá að hann
léki á móti sér í myndinni „Queen
Christina" en nokkrum árum
seinna, eftir fáein Shakespearehlut-
verk og rómantískar Hollywood-
myndir var hann orðinn einn eftir-
sóttasti og áhrifamesti leikari í hin-
um enskumælandi heimi. Hann
tvísté þegar honum var boðið hlut-
verkið í Fýkur yfir hæðir en góður
vinur hans, sir Ralph Richardson
fáorður en gagnorður, hvatti hann
áfram. „Já. Svolítil frægð. Gott.“
Hann sigldi yfir hafið með elskunni
1987 . Með eiginkonu sinni, Joan Plowright,
á áttræðisafmælinu.
1937.
Vivian Leigh í „Fire over
England."
Caine sagði: „Hann var stórkostleg-
ur í öllu sem hann gerði — leik,
leikstjórn, hvort sem var á sviði eða
í kvikmyndum. Hann var einstakur
maður og hans skarð verður ekki
fyllt.“ Dustin Hoffman, sem lék
með Olivier í Marathonmanninum,
sagði: „Hann var risi og snillingur."
Elísabet drottning sendi persónu-
legt samúðarskeyti til eiginkonu sir
Laurence, leikkonunnar lafði Joan
Plowright, og í tilkynningu frá for-
sætisráðherranum Margaret
Thatcher sagði: „Hæfileikar hans
voru einstakir.“
Sir Laurence barðist hetjulegri
baráttu við m.a. krabbamein og
hjartasjúkdóma sem höfðu nauð-
beygt hann til að hætta sviðsleik
og snúa sér alfarið að kvikmyndum
og sjónvarpi um miðjan áttunda
áratuginn. Árið 1983 var hann enn
harður á því að hann yrði að halda
áfram því sem hann byijaði 17 ára
gamall. „Ég verð að leika til að
anda,“ sagði hann.
„Síðustu dagar hans voru kyrr-
látir,“ sagði sonur hans Richard.
„Hann lést í svefni á hádegi. Öll
fjölskylda hans var við dánarbeðið."
Laurence Olivier fæddist í Surrey
árið 1907, næstelsti sonur klerksins
Gerards Kerrs. Hann lærði leiklist
í skóla Elsie Fogerty og seinna í
Birmingham áður en hann fékk sitt
fyrsta aðalhlutverk í Beau Geste
22 ára gamall og lét sér vaxa þunnt
yfirvaraskegg fyrir hlutverkið í stíl
Ronald Colmans.
Árið 1935 lék hann Rómeó á Old
Vic og var mjög umdeildur fyrir
raunsæislega túlkun sína á Shake-
speare. Hann tilheyrði þeirri kyn-
slóð breskra leikara sem var kennt
að eina leiðin til að sanna sjálfan