Morgunblaðið - 10.10.1989, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 10. OKTÓBER 1989
21
Hvenær var
land numið?
Aldursgreiningar (14C) í sambandi við Vatnaöidugosið u.þ.b. 900
Leiðréttur aldur
1 frávik _ 2 frávik
780 - 975 680 -1020
689 - 961 660 -1020
Sýnishorn nr.
Uppsalir- 2809'
Stokkh.- 4891
14C aldur BP
1155-75
1190-90
Skurðpunktar við trjáhringjakúrfu
887
830,859
Aldursgreint efni
Viður
Viðarkol
Stokkh.- 5704
1150 ±80
780 - 980 680 -1020
889
Viðarkol
Lundur- 1167
Lundur- 1168
Lundur- 1169*
1190±50
1180±50
1150±50
773 - 937
775 - 940
779-978
680 - 980
687 - 980
694 -1000
781, 789, 805, 821,829,839, 862
782, 788, 814,816, 833, 836, 868
889
Mór____________.
Plöntuleifar í Vö-900
Mór
Jurtaleifar teknar næst undir landnámslaginu
89
-90-
91
92
m 2 frávik . • Lu-1166 1100±45 BP

\ \ i Lu-1167 1190-50 BP
1
i Lu- 1168 1180±50BP
. 1
Lu-1169 1150±50BP

T Lu- 1170 1290±50BP
i . :
1400 BP
1300
1200
1100
1000 (árum fyrir 1950)
eftir
Guðrúnu Larsen og
Margréti Hallsdóttur
Margrét Hemanns-Auðardóttir
(MHA) hefur í grein í Morgunblaðinu
(1.10. 1989) og Tímanum (28.9.
1989) kynnt hugmyndir sínar um
að landnám norrænna manna á Is-
landi sé mun eldra en talið hefur
verið' til þessa. Niðurstöður sínar
byggir hún meðal annars á aldurs-
greiningum á viðarkolum úr rústum
Heijólfsdals, Vestmannaeyjum, en
yfirfærir þær á landnám á Islandi
öllu með því að ganga út frá því að
þessar aldursgreiningar gildi jafn-
framt fyrir gjóskulag sem nefnt er
Landnámslag, og finnst m.a. í torfi
og mannvistarlögum á rústasvæð-
inu. Á þessar niðurstöður er ekki
hægt að fallast af ýmsum ástæðum
og verður meginástæðan rakin hér
á eftir.
Gjóskulagið sem hér um ræðir er
ættað úr langri gossprungu á Veiði-
vatnasvæði-Torfajökulssvæði.
Helstu gosstöðvarnar voru gígröðin
Vatnaöldur og gígar í Hrafntinnu-
hrauni. Gjóskulagið er allmikið að
rúmmáli, ríflega 3 km:1 eftir því sem
nú er best vitað, og finnst í jarðvegi
,víða um land (1. mynd). Það hefur
alllengi verið talið frá því um 900
e. kr., eins og komið verður að síðar.
í ritgerð MHA er hvergi sýnt
hvernig aldursgreiningarnar ur
rústunum tengjast Landnámslaginu,
einungis sagt að gjóskulagið sé neð-
arlega í mannvistarlögunum þar.
Þessar aldursgreiningar eru því ekki
gerðar á efni sem er íbeinum tengsl-
um við gjóskulagið. I ritgerð MHA
er heldur ekki sagt rétt frá aldurs-
greiningum sem gerðar hafa verið á
gróðurleifum sem teknar eru næst
undir og í Landnámslaginu (og eru
því í beinni snertingu við gjóskulag-
ið) og er megintilgangur þessarar
greinar að leiðrétta þetta.
Þáttaskil í náttúru landsins
Þegar menn komu til íslands með
húsdýr og fóru að stunda hér búskap
urðu ýmsar breytingar á því gróður-
samfélagi sem fyrir var. Þegar fijó-
korn í jarðvegissniði eru athuguð
kemur í ljós að á vissum stað í snið-
inu verða breytingar sem benda til
margvíslegrar landnýtingar, svo sem
beitar og ræktunar og að skógur
hafi verið nýttur á ýmsan hátt. Hlut-
ur birkifijókorna minnkar, fijókorn-
um grasa fjölgar og ftjókorn sem
rekja má til kornræktar koma fram
í nokkrum mæli. Þessar breytingar
sjást ekki með berum augum og
finnast ekki nema með ftjógreiningu
sem er allviðamikil og tímafrek
rannsókn.
Landnámslagið féll um það leyti
Ráðsteftia um
hjálækningar
SAMTöK heilbrigðisstétta
boða til ráðstefuu um hjá-
lækningar (Alternative
Medicine) miðvikudaginn 11.
október, kl. 15.30-18.30 í húsi
BSRB, Gréttisgötu 89, 4.
hæð.
Dagskrá: Náttúruvörur:
Guðrún Eyjólfsdóttir, lyfja-
fræðingur. Makróbíótík: Þuríð-
ur Hermannsdóttir, hússtjórn-
arkennari. Svæðanudd: Örn
Jónsson, nuddari. Nálarstung-
ur: Hallgrímur Magnússon,
læknir. Hjálækningar: Guð-
mundur Sigurðsson, læknir.
Umræður: Umræðunum stýrir
Kristján Erlendsson, læknir.
Áskriftar$iminn er 83033
sem þessar gróðurfarsbreytingar
voru að byija og þær eru um garð
gengnar rétt ofan við lagið. Þetta
gjóskulag féll því um það leyti sem
menn fluttust hingað með húsdýr
sín. Það er sæmilega auðþekkjan-
legt, finnst víða, og er þess vegna
gjarnan notað til að ákvarða þessi
þáttaskil í náttúru landsins. Eins og
önnur gjóskulög er það einskonar
jafntímalína, hvar sem það finnst í
jarðvegi, setlögum eða jökulís, er
það af sama aldri.
Með því að hnika til aldri Land-
námslagsins er MHA jafnframt að
gera tilraun til að hnika til þeim
gróðurfarsbreytingum. sem landnám
norrænna manna hér olli, á einu
bretti og á öllu landinu. Þessi tilraun
strandar hinsvegar á því að hvoru-
tveggja hefur þegar verið tímasett
með ýmsum aðferðum, og þar á
meðal með kolefnisgreiningum,
þeirri aðferð sem MHA kýs sjálf að
nota umfram aðrar vegna þess að
hún er alþjóðlega viðurkennd aðferð
til tímasetninga.
Aldur Landnámslags og
gróðurfarsbreytinga
tengdum mannvist
MHA heldur því fram að Land-
námslagið sé um 200 árum eldra
en áður liefur verið talið, en þetta
gjóskulag hefur alllengi verið talið
frá um 900 e.Kr. Reynt hefur verið
að nálgast raunaldur þess með ýms-
um aðferðum og niðurstöðurnar orð-
ið svipaðar, seinni hluti 9. aldar eða
rétt úm 900 e.Kr. Meðal annars
hefur verið reynt að tímasetja það
með tilliti til ritaðra heimilda um
landnám norrænna manna hér, með
því að nota þykknunarhraða jarð-
vegs til að afmarka á hvaða tíma-
bili það féll og tengja upplýsingum
um gos í ískjarna frá Grænlandi, og
einnig hefur verið reynt að reikna
út líklegasta gosárið útfrá þykknun-
arhraða jarðvegs. Á þessurn aðferð-
um finnur MHA ýmsa galla og hafn-
ar niðurstöðum þeirra sem ómark-
tækum.
Landnámslagið hefur einnig verið
tímasett með kolefnisgreiningum, 3
á juitaleifum í gjóskulaginu sjálfu
og 2 á jurtaleifum næst undir því.
MHA notfærir sér ekki þessar tíma-
setningar enda þótt þær séu fengnar
með aðferð sem hún notar sjálf til
tímasetningar í Heijólfsdal. Hins-
vegar notar hún kolefnisgreiningu á
júrtaleifum sem teknar eru 1 til 2
sm fyrir neðan gjóskulagið (og eru
um 140 árum eldri en þær sem eru
teknar næst undir því) til að færa
rök að því að Landnámslagið sé eldra
en talið hafi verið. í viðtali í Tíman-
um skýrir hún þetta val með því að
sér hafi verið ráðlagt að nota gróður-
leifar undir laginu fremur en gróður-
leifarúrþví. Þau tvö sýni af jurtaleif-
um sem tekin voru næst undir Land-
námslaginu uppfylla einnig það skil-
yrði sem hún nefnir í Tímaviðtalinu
og hljóta auk þess að gefa réttari
aldur þar sem þau liggja nær gjósku-
laginu sem verið er að tímasetja.
Kolefnisgreiningarnar hafa verið
leiðréttar með tilliti til ttjáhringa-
tímatals og það gerir MHA einnig
við sínar greiningar. Samkvæmt
þeim eru 68% líkur á að Landnáms-
lagið hafi fallið á tímabilinu 779-978
e.Kr. og skurðpunktar á tijáhring-
alínuriti eru 887 og 889 e.Kr., sem
er ekki fjarri því sem áður hefur
verið talið líklegur aldur (2. mynd).
Þess má geta að annað þessara sýna
er úr sýnasyrpu sem tekin var til
að greina í fijókorn og finna á þann
hátt hvar gróðurfarsbreytinga
tengdum mannvist fari að gæta.
Samantekt á þessurn og öðrum að-
ferðum sem notaðar hafa verið til
að nálgast raunaldur Landnáms-
lagsins er að finna í doktorsritgerð
Margrétar Hallsdóttur sem kom út
1987.
MHA gefur í skyn að það sé eink-
um Margrét Hallsdóttir jarðfræðing-
ur sem vilji halda í gamlan og úrelt-
an aldur í Landnámslaginu — og þá
væntanlega á gróðurfarsbreytingun-
um sem urðu um það leyti sem það
féil. Hætt er við að fleiri bætist í
þann hóp þegar menn gaumgæfa
rökin fyrir hærri aldri á landnámi
norrænna manna hér.
Hvað var brennt og hvenær
MHA gerir lítið úr vangaveltum
um uppruna þess viðar sem brennd-
ur var í árdaga íslandsbyggðar og
veltir því máli lítt fyrir sér. Er ekki
annað að sjá en að hún gefi sér að
allt birki sem brennt var í Heijólfs-
dal hafi verið lifandi viður sem högg-
vinn hafi verið sérstaklega í eldinn
og að aldur kolanna gefi því ótvír-
ætt brennslutímann. Hafa má í huga
að birki óx ekki í Vestmannaeyjum.
Ólíklegt er að eingöngu hafi verið
fellt lifandi birki til eldsneytis meðan
hægt var að safna fauskum og
sprekum úr birkiskógunum sem hér
höfðu vaxið óáreittir til þess tíma
er menn fóru að nýta hann. Hversu
góð sem verkfærin voru var vinnu-
sparnaður að því að tína eldivið þeg-
ar þess var kostur í stað þess að
höggva tré. Sömuleiðis má ætla að
rekaviður og mór hafi verið notaður
til eldsneytis og jafnvel gömul lurka-
lög sem finnast í mýrum, t.d. í Lan-
deyjum. Telja verður með ólíkindum
að aldrei hafi rifnað upp birkitré á
árbakka eða nálægt strönd meðan
hér voru víðáttumiklir birkiskógar
og að birki (tré, rótarhnyðjur) hafi
hvergi iegið á ijörum þegar menn
komu hér fyrst þótt þess séu fá
dæmi nú. Það vekur nefnilega atr
hygli að birkikolin sem gáfu hæstan
aldur í Heijólfsdal fundust í bland
við viðarkol úr barrtijám (bls. 178
í ritgerð MHA) sem hljóta að vera
aðkomin, e.t.v. rekaviður. Erfitt er
að sjá hvers vegna birkið getur ekki
verið fengið á svipaðan hátt. Varla
hafa íbúar Heijólfsdals verið svo
vandfýsnir að nota ekki íslenskt birki
í eldinn nema það væri nýhöggvið.
Lokaorð
í stuttu máli sagt: Landnámslagið
hefur verið tímasett með sömu að-
ferð og MHA telurgóða og gilda til
tímasetningar í Heijólfsdal, meðal
annars með jurtaleifum teknum und-
ir laginu eins og MHA telur æskiieg-
ast. Þær niðurstöður styðja þann
aldur sem áður var talinn líklegast-
ur, seinni hluta 9. aldar eða rétt um
900 e.Kr. Þessum niðurstöðum
gengur MHA framhjá í doktorsrit-
gerð sinni án þess að færa fyrir því
haldbær rök.
Höfimdar eru jarðfræðingar.
Macintosh - Kennarabraut
Skemmtileg og fræðandi námskeið í tveimur áföngum,
sérstaklega ætluð kennurum á öllum skólastigum, hefjast
um miðjan október. Kvöld- og helgartímar.
Menntun sem metin er tíl stiga hjá námsmatsnefhd og hægt
er að sækja um styrk í endurmenntunarsjóði.
Lögð er áhersla á notkun Macintoshtölvunnar við
námsefnisgerð, nemendabókhald og verkefnagerð.
Tölvu- og verkfræðiþjónustan Hringdu og fáöu
Grensásvegi 16 • Slmi 68 80 90 bækling sendan'
CARRQN
Sérlega fallegir og sterkir eldhúsvaskar
ó hreint fróbœru verði.
A. Hvítur SILQUAR17 vaskur
B. Póleraður stóivaskur
+ Aukatilboð
MORA blöndunartœki og
CARRON fylgihlutasett
VCr.
Kr-
■\3A5°'
■\2.70°'
stgr.
(grind, sigliskál)
,7.<7»
— stg1-
ÆV
ÍvSKOtO
J.þorláksson & Norðmann hf.
Suðurlandsbraut 20 • Sími 83833