Morgunblaðið - 10.10.1989, Side 63

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 10. OKTÓBER 1989 .
63
Lestin Ieyndardómsfulla; frábær Jarmuschkómedía.
fyrir aftökuna, hleypir leikstjórinn'
Krzysztof Kieslowski okkur í svip-
leiftri inní tilfinningalíf morðingj-
ans, söknuð hans eftir lítilli systur
sem er dáin og allt í einu verður
aftakan, einnig lýst í hiyllilegum
smáatriðum, það versta af öllu.
„Stutt mynd“, sem kosin var
besta evrópska bíómyndin á síðasta
ári, er óhemju áhrifarík, hörð
ádeila á dauðarefsingar og óbil-
girni réttarkerfisins sem beitir
þeim. Með'því að stefna saman
nákvæmri lýsingu á morði ein-
staklings og aftöku ríkisins sjáum
við að um sama hlutinn er að ræða
og hann er jafn óréttlátur og sann-
arlega jafn hrottalegur í báðum
tilvikum.
Himnaríki
og helvíti
Himnaríki og helvíti („Himmel
og helvede"). Leikstjóri: Morten
Arníred. Helstu hlutverk; Kar-
ina Skands, Ole Lemmeke og
Harriet Andersson. Danmörk,
1988.
Það vill oft gleymast í gleði yfir
frama frænda vorra Dana á kvik-
myndasviðinu að það eru ekki bara
Óskarsverðlaunamyndir sem þeir
gera. Kvikmyndahátíð býður uppá
eina „venjulega" danska mynd sem
heitir því milliliðalausa nafni
Himnaríki og helvíti.
Hún er gerð eftir skáldsögu
Kirsten Thorups og er ástar- og
þroskasaga ungrar stúlku á um-
brotatímum sem kenndir eru við
það útjaskaða hugtak ’68-kynslóð-
ina. Hún býr undir ströngum aga
föður síns, innflytjanda frá Pól-
landi, sem krefst þess að hún læri
á fiðlu, og furðulegrar móður, sem
hún virðist engar tilfinningar hafa
til. Leit stúlkunnar að ást og frelsi
ber hana að heiman og í fang létt-
lynds og innilegs þjóns, þau fara
að búa saman en fljótlega fer hana
að gruna að hann hafi eitthvað að
fela og eftir uppgjör þeirra stendur
hún ein eftir, sterkari en áður og
hrífst með frelsisstraumnum inní
hippablissið.
Himnaríki og helvíti, myndin
stendur aldrei undir þessu afdrátt-
arlausa heiti, er einkar notaleg,
falleg og sérlega vel leikin átaka-
mynd með nóg af innilega sér-
kennilega gerðum persónum til að
vinna hug manns og Karinu
Skands í hlutverki stelpunnar —
hún er svolítið Bjarkar-í-Sykur-
molunumleg — til að vinna hjart-
að. Þar fer ung leikkona, sem sjálf-
sagt á eftir að kveða að í framtí-
ðinni.
Köll úr
Qarska,
kyrrt líf
Köll úr flarska, kyrrt líf („Dist-
ant Voices, Still Lives“). Leik-
stjóri: Terence Davies. Helstu
hlutverk: Freda Dowie, Pete
Postlethwaite og Angela Walsh.
Bretland, 1988.
Ein eftirtektarverðasta mynd
sem komið hefur frá Bretum und-
anfarin ár er Köli úr Ijarska, kyrrt
líf eftir Terence Davies um stríð
og söngva fátækrar verkamanna-
fjölskyldu í Liverpool. Henni er
raðað saman af óreglulegum minn-
ingarbrotum, skyndimyndum úr
Tjölskyldulífi sem stjórnað er af
ofsafengnum föður, ofbeldis-
hneigðum og hötuðum.
Sumar þessar fjölskyldumyndir
vildirðu ekki hengja uppá vegg,
þær lýsa mannvonsku og hrotta-
skap. En það eru köll úr íjarska.
Hinar eru af rólegra, vinalegra,
kyrru fjölskyldulífi þegar faðirinn
er látinn og bömin, tvær systur
og bróðir, vaxin úr grasi. Þannig
skiptir myndin sér í tvennt en hvor
hluti er óijúfanlegur partur af hin-
um.
Myndin einkennist af sparsemi
og einfaldleik í framsetningu, leik-
myndum og tökustöðum — myndin
gerist mest á heimili fjölskyldunn-
ar eða á nærliggjandi krá — sem
endurspegla einfaldleika lífsins er
birtist okkur. Einasti skugginn sem
á fellur eru æskuminningar barn-
anna, varðaðar geðveikislegum
hrottaskap föðurins, sem þau lýsa
yfir í einn eða annan tíma að þau
skuli drepa.
Leikstjórinn Terence Davies
gerir sér grein fyrir, líkt og Denn-
is Potter, að rétt not á tónlist geta
flutt meiri tilfinningar af hvíta
tjaldinu en nokkuð annað í bíó-
mynd og hann fyllir mynd sína af
söng og lögum eftirstríðsáranna.
En hér er ekki spilað af plötum
heldur verður söngurinn einasta
fróunin í baslinu, með honum létt-
ir yfir fólki og þrátt fyrir miklar
raunir og harðrieskjulegar minn-
ingar er alltaf létt yfir þessu söng-
glaða fólki, það er iðulega einhver
syngjandi og á meðan svo er lifir
í voninni.
„Köll úr Ijarska" er á sinn
hljóða, einfalda hátt, stórbrotin
mynd, átakanleg og hlýleg í senn,
sorgleg og gleðileg lýsing á fá-
brotnu fjölskyldulífi og tilfinninga-
og vináttuböndum. Hún er enn ein
í safn endurminningamynda frá
stríðinu og eftirstríðsárunum í
Bretlandi og er ein af bestu mynd-
um sinnar tegundar.
Ashik
Kerib
Kvikmyndir
Sæbjöm Valdimarsson
Leikstjóri og handritshöftindur
Sergei Paradjanov
Leikstjóri þessarar undarlegu
myndar hefur löngum verið horn-
reka sinnar samtíðar í sovéskri
kvikmyndasögu. A.m.k. af yfír-
völdum sem hann hefur lengst af
gefið langt nef og verið umbunað
með löngum og ströngum fangels-
isdómum sem leikið hafa grátt
heilsu þessa lista- og lífsnautna-
manns. Af heilsufarsástæðum
treysti hann sér ekki að þiggja
heimboð Kvikmyndahátíðar í ár.
Það er fyrst til að taka að mynd-
ir Paradjanovs eru ekki fyrir
smekk almennings og tæpast bæt-
ir Ashik Kerib þar úr. Hér fjallar
hið einstaka kvikmyndaskáld um
ljóð eftir Lermontov, enda myndin
einkar lýrísk eins og Súramvirki
listamannsins er sýnd var á síðustu
hátíð. Söguhetjan er fátækt og
fagurt göfugmenni sem syngur og
slær á strengi af mikilli kúnst. Að
því kemur að fiðlungurinn verður
ástfanginn af stúlku af auðugum
ættum en stöðu sinnar vegna hefur
hann engin tök á að eignast hana
öðru vísi en að græðast fé svo
hann leggur í sjö ára ferðalag til
fjár og frama.
Draumkennt og seiðmagnað
kvikmyndaverk þar sem flakkað
er um undraheima Paradjanovs.
Iíver einasti myndrammi er ótrú-
lega ríkur af litum, munum, per-
sónum og ævintýrabláe. Sérstætt,
óhamið hugmyndaflug birtist í
hverri uppstillingunni á fætur ann-
arri, sjón er sögu ríkari. Víst er
að Aslrik Kerib færir hugarheim
Paradjanovs lítið nær flestum, en
aðdáendum hans mun þykja þessi
litríka, myndræna fantasía hrein-
asti hvalreki.
Salaam
Bombay
Leikstjóri Mira Nair. Handrits-
höfnndur Sooni Taraporevala.
Aðalhlutverk Shafíq Syed,
Sarfnddin Qurrassi. Ind-
land/Frakkland/Bretland.
Þessi fræga, indverska mynd
fjaflar um börn götunnar í ind-
versku stórborginni Bombay, nán-
ar tiltekið í skuggahverfum henn-
ar, þar sem lífsbaráttan snýst um
eiturlyf, þjófnað og vændi. Gang-
stéttarnar mora af börnum og
unglingum sem hvergi' eiga höfði
sínu að halla og draga fram lífið
í þessu jarðneska helvíti með öllum
þeim meðulum sem til falla. Hér
segir einkum frá tíu ára drengnum
Khrisna, sem skolast hefur með
fjöldanum til stórborgarinnar, einn
og öllum gleymdur — ef hann ekki
snýr til baka með talsverða fjár-
upphæð. Khrisna hreiðrar um sig
meðal útigöngubarna á gangstétt-
inni í sorahverfi og dregur fram
lífið með hverskyns snatti og
smástuldum. Of ungur til að skilja
umhverfið gerir hann uppreisn
gegn ofureflinu, við skulum aðeins
vona að hann rati útúr borginni.
Salaam Bombay er hræðileg
mynd, þó er hún sögð án nokkurra
öfga, okkur hjíft við óþægilegum
smáatriðum. Það blasir nóg við
samt. Þvilíkt vonleysi, örbirgð,
óréttlæti, andlegur og líkamlegur
óþrifnaður hvert sem litið er. Þó
glitrar á gimsteina í mannsorpinu
hér, sem á Fróni á ofanverðri
síðustu öld. Við sjáum börn og
unglinga verða fórnarlömb eymd-
ar, eiturlyfja og melludólga og
þarna- í mannhafinu er eitt
mannslif einskis virði, það fær
enginn tækifæri.
Það er engin tilviljun að Salaam
Bombay er löngum borin saman
við Pixote eftir Babenco og ekki
óliklegt að hún hafi jafnvel orðið
kveikjan að þessari. Báðar segja
þær á raunsæan, yfirdrepslausan
hátt af lífinu í svínastíum Jarðar,
annarri á Indlandi, hinni í Brasilíu.
Þær eru hliðstæðar að flestu leyti
og vítiskennd lifskjör þeirra bitna
frekast á þeim sem síst skyldi;
börnunum sem eiga að erfa landið.
Liðsforing-
inn - „The
Commissar“
'.V
Leikstjóri og handritshöfundur
Alexander Askoldov. Aðalleik-
endur Nonna Mordyukova, Rol-
an Bykov, Raissa Nedashkov-
skaya. Sovétríkin 1967.
Sýning Liðsforingjans er áhrifa-
mikið dæmi um það aukna fíjáls-
lyndi sem sovéskir listamenn búa
við eftir Glasnost, því Askoldov -
gerði myndina fyrir röskum tveim
áratugum og var hún slegin um-
svifalaust af, innihaldið hlaut enga
náð fyrir augum Brezlmevs. Ef
kona leikstjórans hefði ekki náð
að bjarga eintaki af myndinni und-
an hreinsunareldi yfirvalda væri
Liðpsforinginn einfaldlega ekki til
í dag. En Gorbatsjov líkaði efnið
vel og er þess skemmst að minn-
ast að hún vann Silfurbjörninn á
kvikmyndahátíðinni í Berlín í fyrra,
þá orðin liðlega tvítug.
Það sem fór fyrir bijóstið á
harðlínumönnum Brezhnevs-tíma-
bilsins var jákvæð afstaða gegn
gyðingum og gagnrýni á bylting-
una. Myndin gerist í borgarastyrj-
öldinni í smáþorpi í Úkraínu. Sögu-
hetjan er kona, liðsforinginn Var-
ilova í Rauða hernum. Þessi harð-
gerði byltingarsinni er nú þunguð,
sjálfum sér til mikils ama, og verð-
ur að koma henni fyrir hjá barn-
margri gyðingafjölskyldu uns hún
verður léttari. En í nágrenninu
geysar hamslaus styrjöldin.
Innan veggja gyðingafjölskyld-
unnar kynnist stríðsjálkurinn gjör-
ólíku umhverfi blóðvallanna sem
hún á í fyrstunni erfítt með að
aðlagast. Þá líkar hermanninum
illa að eiga í vændum að eignast
erfíngja, en gæði og umönnun
borgarafjölskyldunnar sefa hann
og róa og búa undir fæðinguna.
Mordyukova túlkar eftirminni-
lega hið erfiða hlutverk liðsforingj-
ans, þessi stóra og mikla kona á
hug og hjarta áhorfandans í raun-
um hennar. Gyðingafjölskyldan er
einnig afar 'vel leikin, ekki síst
heimilisfaðirinn sem er í traustum
höndum Rolans Bykovs. Söguleg
merkismynd sem hlýtur að teljast
með bestu verka hátíðarinnar.
Myndir sýndar
í dag
Hanussen,
Himinn yfir Berlín,
Klakahöllin,
Geggjuð ást,
Hættuspil,
Redl ofureti,
Salaam Bombay!
Eldur í hjarta mínu.

auðvelt að útvega fjármagn. Stjórn-
völd hafa styrkt kvikmyndagerðar-
menn, en þeir styrkir hafa minnkað
vegna pólitískra breytinga sem orð-
ið hafa í landinu."
Er þá erfiðara að gera myndir í
Ungveijalandi í dag en það var fyr-
ir tuttugu árum?
„Já, því fyrir tuttugu árum var
allt greitt af menntamálaráðherra,
ef þú varst með gott handrit. Þess
vegna voru ungverskar myndir
svona vinsælar og þekktar út um
allan heim á sjöunda áratugnum.
Nú fá kvikmyndagerðarmenn ekki
lengur nógu háa styrki."
Eru pólitískar breytingar þá ekki
til góðs fyrir listamenn í Ungveija-
landi?
„Ég vil alls ekki halda því fram.
Þær eru einmitt góðar fyrir lista-
menn því frelsið er grundvallarat-
riði fyrir listsköðunina. En út frá
fjárhagslegu sjónarmiði er erfiðara
að búa í litlu landi þar sem listin
gelur ekki staðið undir sér fjár-
hagslega og allir verða að treysta
á ríkisstyrki.
Frelsið er stundum erfiðara. Það
býður ekki upp möguleika sem eru
fyrir hendi þar sem ekki er frelsi.“
Þú fékkst Óskarsverðlaun fyrir
mynd þína „Mephisto". Breytti það
einhveiju fyrir þig?
„Nei.“
Þú hlýtur að hafa fengið tilboð
um að gera myndir erlendis?
„Jú, en ég hafði ekki mikinn
áhuga á þeim. Ég er mið-evrópsk-
ur. Eg veit hvernig fólk í löndum
Mið-Evrópu hefur brugðist við
ákveðinni reynslu og þekki tilfinn-
ingar þess. Eða ég vona það. En
ég þekki ekki fólk frá öðrum lönd-
um, til dæmis íslandi, og veit ekki
hvernig það myndi bregðast við.
Peningar skipta mig ekki svo
miklu máli og þar til nú hefur mér
ekki fundist mikilvægt að taka til-
boðum erlendis frá. Þau eru kannski
góð, en þeim fylgja alltaf málamiðl-
anir.“
Þú hefur gert margar stuttmynd-
ir...
„Já, stuttmyndirnar eru mjög
mikilvægar. Það fylgir því mikil
ábyrgð að gera kvikmynd í fullri
lengd, það er dýrt og það vinnur
margt fólk við gerð einnar myndar.
Stuttmynd er allt öðruvísi. Maður
fær hugmynd og það tekur kannski
ekki nema tvo til þijá daga að
mynda hana. Þú getur gert það sem
þig langar til. Þetta er eins og leik-
ur. Líkt og fara út með fallegri
konu, drekka og vera hamingjusam-
ur. Það getur verið stórkostlegt að
gera stuttmynd."
Þú vinnur mikið með sama fólk-
inu...
„Já, mér finnst gott að vinna
með samá fólkinu. Mér finnst gam-
an að vera með fólki sem ég kann
vel við. Ef mér þykir vænt um fólk
þá finnst mér gott að hafa það
nálægt mér.“
Hvað ertu að gera núna?
„Ég er ekki búinn að vinna neitt
við kvikmyndagerð í tvö löng ár.
Ég er búinn að vera að kenna. í
Ungveijalandi, Þýskalandi, Eng-
landi og nú síðast í Júgóslavíu. Mig
er farið að langa til að gera aðra
mynd og er reyndar byrjaður á
handritinu."
István Szabó neitar að tala um
þessa mynd, en segist þó alltaf vera
að fjalla urn sömu hlutina. Myndirn-
ar hans séu byggðar á hans eigin
reynslu og reynslu fólksins sem býr
í löndum Mið-Evrópu.
„Ungverjaland hefur átt við mörg
vandamál að etja og Ungverjar
hafa allir þunga reynslu af stjórn-
málum. Allai' fjölskyldur hafa orðið
fyrir áhrifum af pólitískum breyt-
ingum og átt í erfiðleikum vegna
þeirra.
Það er ekki auðvelt að búa í
Ungveijalandi, þar sem snörp sögu-
leg umskipti em tíð. A hveijum
degi verður maður að velja. Það er
ekki hægt að sitja bara og láta
fara vel um sig. Þetta er öðruvísi
líf. En það er okkar líf.“
Hvað um breytinarnar sem nú m
eiga sér stað í Ungveijalandi? Ertu
hlyntur þeim?
„Já, ég er fylgjandi breytingun-
um. Þær skipta miklu máli. En ég
vil ekki hraðar breytingar. Ég vona
að þær verði hægar. Ég er ekki
hrifínn af hröðum breytingum. Ég
hef séð þær nokkrar og veit það
leiðir aldrei til góðs.“ ^
MEO
I