Morgunblaðið - 21.10.1989, Blaðsíða 10

•LAftóÁtttiÁVfrfe'Átf
: i . j. 'in f r r'in t I vH r) I/. (•■■!
I glettinni dulmögnun
_________Leiklist_____________
Jóhanna Kristjónsdóttir
Nemendaleikhúsið frumsýndi i
Lindarbæ
Grimuleikur eftir Ion Luca
Caragiale
Þýðing: Jón Oskar
Leikmynd og búningar: Hlín
Gunnarsdóttir
Hárgreiðsla og fbrðun: Guðrún
Þorvarðardóttir
Búningasaumur: Iris Olöf Sigur-
jónsdóttir
Lýsing, hljóð og tækni: Ólafur
Thoroddsen og Magnús Berg-
mann
Aðstoðarleikstjóri: Asdís Skúla-
dóttir
Leikstjóri: Alexa Visarion
Grímuleikur rúmenska höfundar-
ins Caragiale er að sönnu kallaður
farsi eða ýkjuleikur en trúlega má
fallast á þær útleggingar leikstjóra
að í leikritinu sé reynt að kafa ögn
dýpra en í hefðbundnum farsa. Efn-
isþráðurinn er óumdeilanlega farsa-
kenndur, misskilningur um persón-
ur, milli persóna út og suður. Leik-
stjórinn Alexa Visarion vill einnig
leggja áherslu á þá blekkingu sem
persónur leiksins hrærast í. „Vax-
andi ógnun hins Stóra Tóms er alls
staðar. Hlátur Caragiales sprettur
af ótta. Aðstæðurnar eru spreng-
hlægilegar — en útkoman er sorg-
leg,“ segir hann í leikskrá. Þessi
tilhneiging að telja nauðsynlegt að
vekja athygli á að eitthvað dýpra
og meira búi undir ærslalegu og
öfgakenndu yfirborði, er misjafn-
lega rík. Stundum þykir mér það
nú næsta óþarft: flest farsaleikverk
hafa í sér ádeilutón eða bregða upp
myndum af fólki sem eiga við ein-
hvers konar böl að búa, blekkingu
eða misskilning. Þessi afsökunar-
tónn gagnvart farsanum sem slíkur
finnst mér oftast öldungis óþarfur.
Sýning Nemendaleikhússins á
Grímuleik er spræk og hröð og án
efa góður skóli fyrir leikaraefnin
níu. Fyrsti þátturinn þar sem leik-
fléttan er kynnt áhorfendum smám
saman var fyndinn og vel unninn
af flestra hendi. Innskotsþátturinn
að hléi loknu heppnaðist ekki alls
kostar og var ansi mikið úr takt
við fyrsta þátt og það sem á eftir
kemur. Virtist þjóna þeim tilgangi
að gefa tveimur leikaranna hlutverk
í sýningunni og má vera að það sé
gott og gilt. Það getur verið erfitt
að finna verk sem nákvæmlega
hæfir sex karlleikurum og þremur
kvenleikurum, en mér fannst þetta
innskot sem sagt ekki skila sér.
Eggert Kaaber og Edda Arnljóts:
dóttir guldu þessa í túlkun sinni. í
seinni hluta þáttarins og síðan hin-
um síðasta var allt komið á fullan
skrið og jafnvel svo að mátti varla
meiri vera. Rakarinn sem heldur
við kærustur þeirra Jón skúfs og
Makka er klækjarefur og hann hef-
ur slegið margar flugur í einu
höggi, sannfært hina kokkáluðu um
gæsku sína og góðan gjörning og
mun svo sjálfsagt halda áfram að
halda við stúlkurnar. En þetta veit
bara rakarinn og undir lokin eru
allir sáttir og glaðir.
Leikurunum tekst að draga upp
snjallar persónur, gervin eru yfir-
leitt ágæt og líkamsfimi aðdáunar-
verð. Framsögnin var veikasti
hlekkur sýningarinnar; mikið reynir
á raddbeitingu í farsaleik og hávaði
og óskýr hróp voru full áberandi,
þessa gætti meira hjá stúlkunum.
Ingvar E. Sigurðsson fór með hlut-
verk Jóns skúfs og skóp skemmti-
lega .og aumkunarverða persónu,
svipbrigði sýndi hann áreynslulaust.
Baltasar Samper sem Makki öðru
nafni Skakkfótur sló með góðum
árangri á ívið spaugilegustu streng-
ina og átti verulega athyglisverðan
leik og samleikur hans og Ingvars
einkumí öðrum þætti var góður.
Björn Ingi Hilmarsson átti líflegt
kvöld í hlutverki aðstoðarmannsins,
það var vel af sér vikið hjá Birni
Til sölu í Grafarvogi
Glæsilegar og vel skipulagðar íbúðir á góðum stað.
íbúðirnar seljast fullbúnar úti sem inni og eru sérsmíð-
aðar fyrir hvern og einn.
Upplýsingar í síma 31104.
Örn Isebarn, byggingameistari.
21150-21370
LÁRUS Þ. VALDIMARSSON framkvæmdastjóri
KRISTINN SIGURJÓNSSON, HRL. LÖGG. FASTEIGNAS:
Til sýnis og sölu auk annarra eigna:
Skammt frá Háskólanum við:
Fálkagötu 4ra herb. hæð í þríbhúsi. Sérihiti. 3 góð svefnherb. með
innb. skápum. Mikið endurbætt. Sólsvalir. Skuldlaus. Laus strax.
Lynghaga neðri hæð 4ra herb. í fjórb. Sólsvalir. Geymsla í kj. Trjágarð-
ur. Bílskúr 31,9 fm.
Við Sundin blá
á útsýnisstað parh. í norðarverðum Laugarásnum stórt og vandað.
Skipti mögul. á minna húsnæði t.d. sérh. miðsvæðis í borginni.
Á góðu verði í gamla bænum
2ja herb. endurn. ib. á 3. hæð í reisulegu steinh. Sameign endur-
bætt. Skuldlaus eign. Laus strax.
4ra herb. íb. á 3. hæð í vel byggðu steinh. Ekki stór en vel skipulögð.
3 svefnh. Þarfnast málningar. Laus strax. Verð kr. 4,5 millj.
Úrvalsíbúðir í smíðum
við Sporhamra 3ja og 4ra herb. mjög rúmgóðar. Sérþvottah. og bílsk.
fylgir hverri íb. Afh. tilb. undir trév. í byrjun næsta árs. Fullgerð sam-
eign. Byggjandi Húni sf. Kynnið ykkur frábær greiðslukjör.
Austan Snorrabrautar
óskast til kaups 3ja herb. íb. með bílsk. eða bílskúrsrétti. Skipti mögul.
á 2ja herb. íb. á 1. hæð í vesturborginni. íb. er öll nýendurbyggð.
Sérbýli á einni hæð
óskast til kaups miðsvæðis í borginni. Sérhæð kemur til greina. Mikl-
ar og góðar greiöslur. Eignaskipti möguleg.
Opið í dag laugardag
kl. 10.00 tilkl. 16.00.
Fjöldi fjársterkra kaupenda.
ALMENNA
FASTEIGNASAIAW
LAUGAVEGI SÍMAR 21150-21370
að halda dampi í hlutverki sem
hefði getað orðið þreytandi ef hon-
um hefðu fatast tökin. Hilmar Jóns-
son vat' kvennagullið Nói og hafði
tök á því. Sviðsframkoma hans fag-
mannleg. Erling Jóhannesson hafði
eðlilegt fas og svipbrigði sem Iord-
ake lærlingur, en stöku sinnum
gætti óákveðni í framsögninni.
Harpa Arnardóttir var Mítsa sem
elskar og þráir hinn svikula Nóa
en er jafnframt svikul kærasta
Makka. Gervi á Hörpu var við hæfi
og hreyfingar og grátur sannfær-
andi. En hjá Hörpu brást raddbeit-
ing í geðshræringaratriðum og
hefði ieikstjóri mátt huga betur að
því. Katarína Nölsoe náði ekki alls
kostar að gera Betu nægilega skýr
skil en átti góða spretti. Aður er
vikið að Eggert Kaaber og Eddu
Arnljótsdóttur, Eggert fór einnig
með lítið hlutverk Fullmektugs í
„aðalsýningunni" og gerði það
ágætlega. Vonandi að Edda fái
betra tækifæri í seinni sýningum
leikhússins í vetur.
Þýðing Jóns Óskars er gerð af
leikni og orðfimi. Leikmynd og"bún-
ingar var hið athyglisverðasta verk
og leikstjóri hefur greinilega haft
sterk tök á leikendum svo að úr
verður um flest eftirtektarverð sýn-
ing og hin skemmtilegasta.
Hilmar Jónsson og Harpa Arnardóttir í hlutverkum Nóa og Mítsu.

Ui
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Kjartan Ragnars í Reykjavík
skrifar mér svo:
„Heill og sæll.
Mjög er nú tíðkuð orðaröð sem
mér virðist af dönskum toga, eða
öllu heldur þýskum. T.d. segja
menn „hans skoðun er sú að ...“
— „hennar faðir hét Jón“ o.s.frv.
— þar sem mér virðist eðlilegra
að segja „skoðun hans er sú“, —
„faðir hennar hét Jón“ o.s.frv.,
það er að segja þegar sérstök
áhersla er ekki lögð á fornafnið.
I pistli þínum nr. 496 (Morg-
unbiaðið 22/7 ’89) segir þú:
.. . „um önnur atriði sem Hall-
dór tók til í sinni grein“. Þar sem
áhersla virðist hér ekki á for-
nafninu (sinni), virðist mér eðli-
legra að segja „sem Haildór tók
til í grein sinni“, eða hvað?
Reyndar verður þessa vart í
fornritum vorum (þ.e. fornafnið
á undan, án áherslu), svo að
e.t.v. er hér hótfyndni minni um
að kenna, en samt áræði ég að
orða þetta við þig.
Stundum virðist fyrrnefnd
dönsk/þýsk orðaröð þó sjálfsögð
í máli. T.d. fer miður vel á því
að segja „þetta er ekki við hæfi
mitt“, þótt áhersla sé ekki á
fornafninu. Ef til vill mætti finna
reglu um þetta afbrigði.
Annars fæ ég ekki betur séð
en að áhrif þýskrar tungu á mál
vort séu enn mun meiri en enskr-
ar, — hvað sem síðar verður; en
ensk tunga sækir á daglegt mál
vort um þessar mundir miklu
meir en aðrar tungur.
í íslensku máli er í daglegri
notkun urmull orða úr þýsku,
hingað komin með dönskum
kauphöndlurum og öðrum dándi-
mönnum þeirrar ættar. Ég nefni
örfá dæmi af handahófi: máltíð,
d. máltid, þ. Mahlzeit, — or-
sök, d. ársag, þ. Ursache, —
kartafla (upphafl. ítalskt orð,
en barst hingað um hendur
Dana, frá Þýskalandi), d. og þ.
kartoffel, — innihald, d. ind-
hold, þ. Inhalt — tukthús, d.
tugthus, þ. Zuchthaus, —
kerti, d. kærte, þ. Kerze —
mögulegur, d. mulig, þ.
möglich, — og þannig enda-
laust. Mörg þessara þýsku orða
eru svo rótgróin í íslensku máli,
að engum dettur í hug að amast
við þeim, en önnur hvimleið og
ber að forðast þau, t.d. meðlim-
ur, d. medlem, þ. Mitglied, —
eftirmiðdagur, d. eftermid-
dag, þ. Nachmittag.
Þess bera að gæta að íslenska
og þýska eru svo líkar tungur,
að varast ber alhæfingu. Naum-
ast er t.d. ávarpið „góðan dag“
þýskrar ættar, þó að þýskir segi
„guten Tag“.
En víkjum nú á önnur mið sem
jafnframt tengjast íslenskri
tungu. Hermann prófessor Páls-
son í Edinborg ritar merkar
greinar í Lesbók Mbl. um þess-
ar mundir, þar sem hann færir
rök að því, að Hávamál og önn-
ur fornkvæði norræn beri keim
af rómverskum höfundum, Cic-
eró, Óvíð o.fl.
Ekki hvarflar að mér að
brigða dómi hins lærða manns,
en tel jafnframt að ekki hefði
skaðað að geta þess, að Ciceró,
Óvíð og „allir þeir bræður“ í
Rómi höfðu, svo sem kunnugt
er, megnið af visku sinni frá
Aþeningum sem e.t.v. bjuggu
ekki gagngert að heimafenginni
speki, en hafa e.t.v. farið í smiðju
til Egypta, aflað fanga frá Bab-
ýlon eða/og ekki síst frá Ind-
landi (úr sanskrít).
Ekki sakar heldur að geta
þess, að margvísleg áþekk speki
hefur geymst í munnmælum
Ínúíta sem höfðu ekki tengsl,
svo vitað sé, við íjarlægar
„menningarþjóðir“. Virðist því
ekki fráleitt að ætla þeirra visku
heimafengna.
Bestu kveðjur.“
Ég þakka Kjartani Ragnars
þetta góða bréf og önnur fyrri.
Hann undirstrikaði sjálfur orðið
„þeirra“ í niðurlaginu til marks
um að áherslunnar vegna mætti
eignarfornafnið standa þar á
undan nafnorðinu, eða svo geri
ég ráð fyrir.
Ég mun nú gera efni fyrsta
hluta bréfs hans að umræðu-
efni, þótt ég hafi gert það áður
hér í þáttunum, því að það er
svo langt um liðið.
Ekki greinir okkur Kjarlan
509. þáttur
á. Að sjálfsögðu bið ég menn
að fylgja þeirri meginreglu að
hafa eignarfornafn á eftir, en
ekki á undan nafnorði. Dæmi:
Sonur minn er tólf ára. Óeðli-
legt væri að snúa þessu við og
segja: Minn sonur er tólf ára.
Þá værum við farin að tala eins
og Englendingar og Þjóðvetjar,
en ekki eins og íslendingar. En
mikilvæg undantekning er frá
þessari reglu, eins og Kjartan
drap á, ef leggja þarf sérstaka
áherslu á eignarfornafnið. Þá
er réttlætanlegt að færa for-
nafnið fram fyrir. En nauðsyn-
legt er það ekki, þvi að með
réttum tóni getum við náð sömu
áhrifum. Sá tónn heyrist að vísu
ekki í letri.
Sitthvað í kveðskap, vegna
hrynjandi, ríms og stuðla, og
jafnvel tilfinningalegra blæ-
brigða, getur einnig valdið því,
að „rétt“ sé að hafa eignarfor-
nafn fyrirsett. Snillingurinn sr.
Jón á Bægisá kvað:
Minn var faðir monsíur,
með það varð hann síra.
Seinna varð hann sinníur
og seinast tómur Þorlákur.
Annar snillingur, Steinn
Steinarr, kvað:
Ef tuminn er lóðréttur
hallast kórinn til hægri.
Mín hugmynd er sú
að hver trappa sé annarri lægri...
En samt finnum við hversu
íslenskunni er miklu eðlilegra
að yrkja eins og Rósa Guð-
mundsdóttir frá Fornhaga:
Augað mitt og augað þitt
ó, þá fögra steina!
Hitt viðurkenni ég að inni-
legra sé, þegar sr. Hallgrímur
lýkur 44. passíusálmi, sem
líklega er mest listaverk þeirra
allra, og kveður:
Minn Jesú, andlátsorðið þitt
í mínu hjarta ég geymi,
heldur en ef breytt væri orðaröð-
inni þarna í samræmi við hefð
málsins.
Og hvernig líkar ykkur svo,
þegar þessu hefur verið breytt
í „minn Jesús“ og svo fram-
vegis? Er það ekki einum of
gróft?