Morgunblaðið - 21.10.1989, Blaðsíða 30

MORGUNBLAÐiÐ ;LAUG^RDAGUR 21. OKTÓBER 1989
30
Minning:
Guðjón Marteins-
sonf Neskaupstað
Fæddur 21. ágúst 1922
Dáinn 12. október 1989
I dag verður til moldar borinn
frá Norðfjarðarkirkju Guðjón Mar-
teinsson verkstjóri í saltfiskverkun
SVN í Neskaupstað. Hann hafði
um nokkurra ára skeið átt í höggi
við hjartasjúkdóm, sem nú hefur
lagt hann að velli.
Eg kynntist Guðjóni fyrst fyrir
rúmum áratug, er ég hóf störf und-
ir stjórn hans í saltfiskverkun SVN.
Hann hafði þá verið verkstjóri þar
um margra ára skeið.
Guðjón var góður verkstjóri, dug-
legur og samviskusamur og bar hag
starfsfólksins og líðan þess mjög
fyrir bijósti. •
Ég tel mig mæla fyrir munn alls
fólksins, sem starfaði undir stjórn
hans, er ég segi, að hann hafi ævin-
lega notið óskiptrar virðingar og
vináttu þess.
Kona Guðjóns var Guðrún Sigríð-
ur Guðmundsdóttir frá Fáskrúðs-
firði. Þeim varð fjögurra dætra
auðið.
Ég veit að margir sakna Guð-
jóns, en mestur harmur er kveðinn
að konu hans og dætrum og ijöl-
skyldum þeirra.
Ég votta þeim dýpstu samúð
mína.
Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk fyrir allt og allt.
Gekkst þú með Guði.
Guð þér nú fylgi,
hans dýrðarhnoss þú hljóta skalt.
(Vald. Briem.)
Gyða Guðmundsdóttir
í dag, laugardaginn 21. október,
verður Guðjón Marteinsson jarð-
sunginn frá Norðfjarðarkirkju. Guð-
jón fæddist á Sjónarhóli í Neskaup-
stað 21. ágúst 1922. Hann var son-
ur hjónanna Maríu Steindórsdóttur
er var fædd Austfirðingur en átti
ættir að rekja til Árnessýslu og
Marteins Magnússonar útvegsbónda
sem einnig fæddist á Austfjörðum
en var ættaður úr V-Skaftafells-
sýslu. Þau hjónin eignuðust 13 börn
alls, tvær dætur dóu ungar en 11
börn þeirra komust til fullorðinsára.
Sonur þeirra Stefán Skaftfells lést
um þrítugt og lét þá eftir sig eigin-
konu og dóttur.
Af þeim systkinum sem komust
til efri ára er Guðjón sá fyrsti sem
fellur í valinn af þessum stóra systk-
inahópi. Alla tíð hefur verið mjög
kært með þeim systkinum og ekki
síst sterk bræðrabönd. Ármann
Bjarnason, nú búsettur í Vest-
mannaeyjum, kom á heimili þeirra
Marteins og Maríu sem barn að aldri
og móðurlaus og eignaðist hann þar
gott heimili og góðan systkinahóp.
Sérstaklega voru sterk tengsl á
milli bræðranna Magnúsar og Guð-
jóns. Æskuminningar þeirra og
systranna eru þeim sem nú eftir lifa
dýrmætur fjársjóður.
Guðjón ólst upp í föðurhúsum á
Sjónarhóli allt fram til fullorðinsára.
Hann stundaði sjómennsku frá 14
ára aldri og hafði þá þegar fengist
við ýmiskonar ígripavinnu sem
drengur, þá tilbúinn til að leggja
sitt af mörkum fyrir heimili sitt og
samfélag. Um 16 ára aldur hóf hann
störf á togaranum Brimi, var það
sjálfsagt allmikið lagt á ungan mann
en hann stóðst þá raun með sóma.
Þegar hann var 22 ára að aldri
lagði hann leið sína til Reykjavíkur
til að nema við Stýrimannaskólann
í Reykjavík. Lauk hann þaðan hinu
meira fiskimannaprófi árið 1946
eftir tveggja ára skólavist.
Hugur hans hafði þó ætíð stefnt
að því að verða íþróttakennari, því
íþróttir áttu hug hans allan þar til
yfir lauk. En sjómennskan og þar
með baráttan fyrir þjóðfélagið var
sú íþrótt sem hann taldi sína köllun
og sem hann vildi takast á við.
Um þessar mundir hafði hann
kynnst konuefni sínu, Guðrúnu
Sigríði Guðmundsdóttur, Þorgríms-
sonar frá Brimnesi í Fáskrúðsfirði
og konu hans, Sólveigar Eiríksdótt-
ur. Þau Guðrún og Guðjón gengu í
hjónaband 30. desember 1945,
fluttu svo austur til Neskaupstaðar
vorið eftir og hófu að byggja sér
hús í landi Sjónarhóls eða á Hlíðar-
götu 18. Hefur þar verið heimili
þeirra síðan.
Samvistir þeirra hjóna hafa verið
byggðar á gagnkvæmu trausti og
virðingu, ásamt mikilli hlýju og sam-
heldni í einu og öllu. Þau skipustu
oft á skoðunum um hin ýmsu og
ólíku málefni. Var stundum mein-
ingamunur á milli þeirra en þau
fylgdust ætíð að og því varð þessi
gagnkvæma samstaða og virðing
þeim báðum til heilla, hvar sem þau
bar að garði. Minningin um hið sér-
stæða samspil þeirra hjóna verður
dætrum, tengdasonum og barna-
börnum afar minnisstætt veganesti
um ókomin ár og fordæmi um fyrir-
myndar hjónaband.
Fyrstu ár þeirra á Neskaupstað
voru þeim gleðistundir og sífelld
hvatning til góðra verka og já-
kvæðra hugsana. Afkomendur
þeirra eru: Gígja Sólveig, gift Har-
ald S. Holsvik, börn þeirra eru Guð-
jón Dagbjörn og Guðrún Dagmar,
heimili þeirra er í Mosfellsbæ.
Guðnny Steinunn, gift Jóni Má Jóns-
syni, þau eiga tvíburadætur, Guð-
rúnu Sigríði og Sigurlaugu Maríu,
og eni búsett í Garðabæ. María,
gift Karli Jóhanni Birgissyni, þau
eiga þijú böm, Guðrúnu Júlíu,
Guðríði Elísu og Guðjón Birgi og
eru búsett í Neskaupstað. Fjórða
barn þeirra hjóna var drengur,
skírður Guðmundur, en hann misstu
þau sem kornabarn 1955. Yngst er
Hólmfríður Guðlaug, hennar maður
er Jón Ásgeir Tryggvason, þau eiga
eina dóttur, Guðrúnu Stellu, og eru
búsett í Reykjavík.
Guðjón sótti sjóinn af miklum
dugnaði næstu árin eftir námið.
Hann var m.a. á Sævari, Valþóri
og síðar á Goðanesi sem háseti,
stýrimaður og seinna skipstjóri. Oft
var hart sótt og í þá daga ekki
hugsað um það hvort sjómenn gætu
haldið jólin heima. En veturinn 1955
var hann 1. stýrimaður og lenti þá
í miklu sjóslysi er togarinn Egill
rauði fórst undir Grænuhlíð í slæmu
janúarveðri. Þótti Guðjón sýna þar
afburða harðfylgi, karlmennsku, trú
og þrek. Með skipinu fórust 5 menn
og er erfitt að setja sig í spor þeirra
sjómanna sem sjá á eftir félögum
sínum í hvítfyssandi helgreipar öldu-
rótsins og finna vanmátt sinn gagn-
vart því. En sjálfsagt marka slík
áföll mennina sem í þeim lenda á
mismunandi vegu. Eftir slysið var
Guðjón á ýmsum smærri bátum til
ársins 1958.
Um þessi tímamót má segja að
nokkur þáttaskil hafi orðið á lífsferli
Guðjóns Marteinssonar. Hann réð
sig til vinnu við þá nýstofnað fyrir-
tæki, Síldarvinnsluna á Neskaup-
stað, er var almenningshlutafélag
sem 'hann og flestir bæjarbúar
bundu miklar vonir við. Var hér um
að ræða almenningshlutafélag er
stofnað var til á félagslegum grunni
en með aðild bæjarfélagsins sem
grundvöll. Fáum mun hafa verið
betur ljós þörfin fyrir sterkt og
öflugt fyrirtæki með eignaraðild
bæjarfélagsins en Guðjóni.
Um fyrirtækið myndaðist mjög
góð samstaða og samhugur, var það
hveijum manni í bænum sérstakt
kappsmál að framgangur þess yrði
sem mestur, enda var fyrst og
fremst um að ræða heill og atvinnu-
möguleika flestra bæjarbúa. Þessi
uppbygging var Guðjóni mjög hug-
stæð. Hann byijaði störf sín sem
verkstjóri við uppbyggingu Síldar-
bræðslunnar og hélt því starfi fram
til 1968, en um það leyti hófst hann
handa við að setja á stofn Saltfisk-
verkun SVN. Hann starfaði þar sem
yfirverkstjóri og átti jafnframt sæti
í stjórn Síldarvinnslunnar til ævi-
loka.
Hann hafði drukkið í sig með
móðurmjólkinni sterka tilfinningu
fyrir samfélagslegu réttlæti og
nauðsyn þess að hlúa að hveijum
og einum með því að tryggja honum
atvinnu og möguleika til viðkomandi
lífsafkomu.
Þeir, sem urðu svo heppnir að
kynnast Guðjóni, minnast hans án
efa sem mikils baráttu- og dreng-
skaparmanns. Hann var ungu fólki
til fyrirmyndar og af honum gat það
lært hvemig undirstaða okkar þjóð-
félags var uppbyggð. Margir, sem
á sínum unglings- og námsárum
leituðu eftir vinnu hjá Guðjóni, virtu
hann sem mikilhæfan stjórnanda á
sínum vinnustað og báru til hans
mikið traust.
Guðjón hafði einnig gaman af að
Guðmunda Eggerts-
dóttirfrá Kothúsum
í Garði — Minning
Fædd 1. febrúar 1902
Dáin 16. október 1989
Það er stundum sagt um okkar
samlíðarfólk, sem komið er til full-
orðinsára, að við kunnum lítt að
meta þær miklu þjóðfélagsumbæt-
ur, sem átt hafa sér stað á yfir-
standandi öld.
Sjálfsagt á þessi fullyrðing við
um einhvern hóp samferðafólksins.
Fólki er nú einu sinni þann veg
farið, að líta silfrið misjöfnum aug-
um og er vart til að fást um. Þátt-
taka fólks sjálfs og eftirtekt hlýtur
einnig að vega þungt, þegar metnar
skuli þjóðfélagsumbætur liðinna
áratuga. Það sem einum finnst að
til bóta horfi, finnst öðrum miður.
Þetta venjulega umræðuefni kom
mér fyrst í huga, þegar ég frétti
lát föðursystur minnar og einlægrar
vinkonu, Guðmundu Eggertsdóttur
frá Kothúsum í Garði. Skoðanir
hennar voru ávallt skýrar og
ákveðnar og hún kunni vel að meta
hvað til framfara horfði.
Á oft stuttum ferðum mínum um
Suðurnes og heimaslóðir, var ávallt
stansað hjá Höfn og þegið kaffi hjá
Mundu frænku. Þessar skyndiheim-
sóknir mínar nú hina síðari áratugi
eiga þó mun lengri sögu, því að ein
af fyrstu minningum mínum frá
æskuárunum er, að við bræður
trítluðum á eftir foreldrum okkar,
í landlegum eða á milli vertíða, frá
Keflavík og út í Garð.
Sérstakt vinarþel ríkti með föður-
systkinum mínum öllum og var
hvert tækifæri notað til samfunda.
Afi og amma, Guðríður og Egg-
ert eignuðust 9 börn, en aðeins 6
þeirra komust til fullorðinsára. Guð-
munda er síðust af systkinahópnum
frá Kothúsum, til að kveðja þetta
tilverustig. Á undan her.ni eru látin
Gróa og Helga, er lengst bjuggu í
Reykjavík, Guðrún og Gísli Árni,
er allan sinn aldur bjuggu í Garðin-
um, og Þorsteinn faðir minn, sem
bjó í Keflavík.
Brautryðjandastarf Eggerts afa
í félags- og athafnamálum hefur
tvímælalaust haft áhrif á uppeldi
og heimilisbrag allan í Kothúsum
um og upp úr aldamótunum. I þeim
efnum verður af eðlilegum ástæðum
að styðjast við annarra frásögn og
skal í því sambandi vísað til minn-
ingargreinar, sem Una Guðmunds-
dóttir frá Sjólýst skrifaði í blaðið
Faxa, sem út kom í Keflavík árið
1959 á aldarafmæli hans.
Þar er á trúverðugan hátt ritað
af samtíðarmanni Eggerts afa um
störf hans og baráttu á tímum fá-
tæktar og umkomuleysis.
Eftir lestui1 umræddrar greinar,
blandast engum hugur um í hvaða
andrúmslofti Kothúsasystkinin ól-
ust upp og óhjákvæmileg áhrif þess.
Því minnist ég nú þessarar grein-
ar Unu, að Guðmundu frænku var
tíðrætt um uppvaxtarár sín, þegar
sest var yfir kaffisopa í Höfn og
þá helst, ef áheyrendur voru fáir.
Þessi samtöl okkar voru þó áhrifa-
mest, þegar við vorum aðeins tvö.
Á löngum æviferli sínum, nálega
88 árum, fór Guðmunda eðlilega
ekki á mis við skin og skúri í einka-
lífi sínu.
31. mars árið 1923 giftist Guð-
munda Vigfúsi Pétri Ásmundssyni
sjómanni og eignuðust þau tvö böm,
Guðríði, sem nú er ein á lífi af fjöl-
skyldunni í Höfn, og Kristján Karl.
Eiginmann sinn missti Guðmunda
1. maí 1967 og son sinn Kristján
12 árum síðar eða 11. maí 1979,
þá aðeins 48 ára gamlan.
Eftir að eiginmaður hennar hætti
sjómennsku, hóf hann m.a. afskipti
af félagsmálum og var nokkur ár
í stjórnar- og ábyrgðarstörfum í
Verkalýðs- og sjómannafélagi
Gerðahrepps.
í þeim störfum eins og öðrum,
studdi Guðmunda mann sinn af
fremsta megni.
Þrátt fyrir lítil efni og takmörkuð
veraldargæði og þung áföll með
ástvinamissi, heyrði ég aldrei æðru-
orð af munni Guðmundu eða
„Mundu“ eins og vinir og kunningj-
ar nefndu hana. Harma sína og
mótlæti lífsins bar hún í hljóði, ein
með sjálfri sér. Þegar verstu áföllin
riðu yfir varð þess aðeins vart í
fari hennar, að samtalið gat farið
hægar af stað, önnur merki sáust
ekki hið ytra, innan stundar hafði
hún hrundið erfiðleikum og mótlæti
t il hliðar og gamanyrði sátu í fyrir-
rúmi.
Þegar þessir mannkostir Mundu
komu best í ljós ásamt smitandi
kátínu, gleymdu nærstaddir erfið-
leikum sínum, ef einhveijir voru og
urðu ómeðvitað þátttakendur í
græskulausu spaugi.
fá unglingana úr grúnnskólanum til
starfskynningar og lýsa fyrir þeim
hinum ýmsu þáttum í saltfiskvinnsl-
unni. Hann lagði einnig sitt af mörk-
um til að viðhalda námi fyrir ung
og uppvaxandi stýrimannaefni á
staðnum. Var hann alloft beðinn um
að vera prófdómari þegar námskeið
voru haldin. Hann var einnig oft
tilkallaður sem meðdómari í sjórétt-
armálum.
Guðjón var af flestum virtur og
vinsæll yfirmaður, kröfuharður um
gott vinnuframlag, vandvirkni og
samviskusemi en um leið trúr full-
trúi verkamannsins og stóð við hlið
hans þegar leysa þurfti úr hinum
ýmsu málefnum, hvort sem um var
að ræða kjaramál eða önnur atriði
um aðbúnað á vinnustað. Jafnframt
þessu leitaðist hann stöðugt við að
finna leiðir til betri vinnubragða og
til að skapa betri nýtingu á hráefni
og að fá sem mest verðmæti úr
framleiðslunni til hagsbóta fyrir
verkafólk og fyrirtækið. Hann starf-
aði í sérstakri hagræðingamefnd
innan Sölusamtaka fiskframleið-
enda, SÍF, og lagði sig fram í
hvívetna til að fylgjast með öllum
nýjungum.
Guðjóni fannst það ætíð miklvægt
að finna öllum störf þar sem gáfur
og verkþekking hvers og eins nýtt-
ust til fulls, því með því var hann
viss um að fólki liði best og að fyrir-
tækið hefði sem mesta hagsæld af
vinnu þess. Honum fannst brauðst-
ritið hvorki vandamál né erfiði, held-
ur lífið sjálft. Honum var það jafn-
mikil ánægja að ganga til vinnu
sinnar og taka til hendinni þar, eins
og að bregða á leik með flugustöng-
ina. En Guðjón hafði gaman af lax-
og silungsveiði. Hann var einn af
stofnendum veiðifélagsins Vopna og
undi sér vel í þeim félagsskap.
Guðjón hafði einnig gaman af að
spila billjard og eru þær stundir
mér ógleymanlegar sl. sumar er við
stunduðum þessa iðju sem um ungl-
ingspilta væri að ræða.
íþróttir hverskonar og Þróttur í
Neskaupstað voru Guðjóni mikið
hugðarefni. Mátti hann af engum
íþróttafréttum missa. Hann var
óþreytandi og ötull stuðningsmaður
Þróttar og vildi veg þess og virðing
sem mesta. Þróttur heiðraði hann
sérstaklega í tilefni nýliðinna tíma-
móta hjá félaginu.
Guðjón var mikilvirkur félags-
málamaður, hann var félagi í Sósíal-
istaflokki Neskaupstaðar en síðar í
Alþýðubandalaginu.
Hann var einn af félagsmönnum
Verkstjórafélags Austurlands og
gegndi formennsku i stjórn þess til
æviloka. Félagið var Guðjóni mikils
virði enda gat hann oft á þeim vett-
Undir þessum kringumstæðum
skildi ég föður minn betur, þegar
hann á árum áður lagði á sig og
fjölskyldu sína gönguferðir út í
Garð til að hlæja og gera að gamni
sínu, eins og hann orðaði það.
Guðmunda fylgdist fram á
síðustu ár vel með eins og gjarnan
er sagt og hafði sínar ákveðnu skoð-
anir á gangi mála og lét þær óspart
í ljósi af hispursleysi og með reisn.
Ömmu, og langömmubörnin voru
augasteinar hennar, og var henni
einstaklega lagið, að eignast trúnað
þeirra og reyndist hún þeim sannur
vinur og miðlaði þeim samvisku-
samlega af reynslu sinni.
Af bestu eiginleikum Guðmundu
er erfitt að velja úr eitt öðru frem-
ur. Við þessi vegamót tel ég mér
þó skylt að geta þess sérstaklega,
hve innilega þakklát hún var öllum
ættingjum, vinum og nágrönnum
fyrir veitta aðstoð og sanna vin-
áttu, eftir að hún síðustu árin átti
erfiðara með allar ferðir utan dyra.
Ósjaldan sagði hún: „Það eru
allir boðnir og búnir til að gera allt
fyrir mig. Ég á þetta ekki skilið."
Með þessum hætti endurköstuðust
mannkostir hennar sjálfrar. F'ólk
kunni vel að meta návistir við hana.
Umtalsbetri vin allra er um var
rætt hefi ég vart fyrir hitt. Langur
og strangur ævidagur er að kvöldi
í lífi íslenskrar alþýðukonu.
Innilegustu samúðarkveðjur til
allra afkomenda Guðmundu Egg-
ertsdóttur frá Kothúsum.
Útför Guðmundu fer fram í dag
kl. 2 e.h. frá Útskálakirkju.
Eggert G. Þorsteinsson