Morgunblaðið - 21.10.1989, Blaðsíða 22

22
. MORUUNBLAMB LrtöGARDAGUR 21. OKTÓBER 1989
Momiu.vBLAHtD,um:garpag.ur ^^ pKTÓBtjR.^Sg

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, simi 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
Söfinim vegna
geðsjúkra
Idag efna Kiwanismenn
til fjársöfnunar til
styrktar geðsjúkum. Er
stefnt að því að safna 13
milljónum króna til bygg-
ingar sambýlis fyrir geð-
sjúka. Kiwanishreyfingin
hefur áður staðið fyrir íjár-
söfnun í þessu skyni og
hafa undirtektir almenn-
ings verið með eindæmum
góðar.
Á undanfömum áratug-
um hefur mikið átak verið
gert í því að bæta aðstöðu
geðsjúkra hér. í eina tíð
var Kleppsspítalinn eini
spítalinn, sem var sér-
hæfður í meðferð geð-
sjúkra. Geðdeild Borg-
arspítalans tók svo til
starfa fyrir rúmum tveimur
áratugum og hefur gegnt
veigamiklu hlutverki á
þessu sviði heilbrigðisþjón-
ustu. Jafnframt hefur
myndarleg geðdeild verið
byggð við Landspítalann
og Kleppsspítalinn sjálfur
hefur verið endurnýjaður
þannig, að hann er nú mun
vistlegri sjúkrastofnun en
áður.
Jafnhliða þeim miklu
framförum, sem orðið hafa
í þjónustu sjúkrahúsa við
geðsjúka hefur verið" unnið
að því að gera þeim auð-
veldara en áður að komast
út í lífið á nýjan leik, þegar
bata er náð eða á því tíma-
skeiði, þegar bati er til
staðar. Gylfi Ásmundsson,
sálfræðingur, lýsti þessu
starfi í grein í Morgun-
blaðinu sl. miðvikudag með
eftirfarandi orðum: „End-
urhæfingin hefst inni á
sjúkrahúsinu á áfanga-
deildum, þar sem þeir eru
þátttakendur í daglegu lífi,
samveru og samvinnu
fólksins á deildinni og taka
á sig ábyrgð og skyldur,
eins og hvert annað heimil-
isfólk. Þeir fá tækifæri til
að þjálfa huga og hönd í
iðjuþjálfun, og á dagdeild-
inni geta þeir sótt markviss
námskeið í félagslegri
þjálfun og sjálfshjálp. í
tengslum við geðdeildirnar
er einnig rekið fyrirtæki,
Bergiðjan, sem framleiðir
vörur, sem þegar hafa unn-
ið sér tryggan sess á al-
mennum markaði. Þetta er
verndaður vinnustaður, þar
sem sjúklingum gefst kost-
ur á að sækja vinnu og fá
þar starfsþjálfun, sem býr
þá undir störf á hinum al-
menna vinnumarkaði."
Markmið Kiwanismanna
nú um helgina er að safna
fé til sambýlis fyrir þá, sem
hafa lokið endurhæfingu
vegna geðsjúkdóma. Slík
sambýli hafa rutt sér til
rúms bæði fyrir þá, sem
hafa átt við geðsjúkdóma
að stríða og einnig fyrir
aðra fatlaða. í fyrrnefndri
grein Iýsir Gylfi Ásmunds-
son sambýlum með þessum
orðum: „Hér er um að ræða
raunveruleg og varanleg
heimili, þar sem 5-6 ein-
staklingar búa saman og
hafa sameiginlegan heimil-
isrekstur. Ekki er minnst
um vert, að þeir hafa fé-
lagsskap og stuðning hver
af öðrum. Þessi sambýli
hafa gefist vel og fyrir
geðsjúka að lokinni endur-
hæfingu virðist þetta vera
hin ákjósanlegasta lausn,
ef þau væru fyrir hendi.“
Geðsjúkdómar eru býsna
útbreiddir og taka á sig
margvíslegar myndir. Þær
fjölskyldur eru margar á
Islandi, sem kynnzt hafa
þessum erfiðu sjúkdómum
með einum eða öðrum
hætti. Margir þeirra, sem
hafa orðið fyrir barðinu á
geðsýki eiga skjól hjá
sínum nánustu en aðrir
ekki. Og það er ekki sízt
vegna þess fólks, sem Kiw-
anismenn safna fé í dag.
Þetta fólk þarf að finna
öryggi á sínu eigin heimili
og í samvistum við aðra.
Þess vegna er ástæða til
að hvetja landsmenn til að
taka Kiwanismönnum vel í
dag og nú um helgina.
Um

ga-ga
u
málflutmng
eftir Þorstein
Pálsson
Það þurfti ekki að koma neinum
á óvart, að einn af fyrstu starfs-
dögum Alþingis, eftir að það kom
sarnan í vikunni sem leið, fór í utan-
dagskrárumræður um lögbi'ot og
ámælisverð vinnubrögð vinstri
stjórnar Steingríms Hermannsson-
ar.
Pálmi Jónsson alþingismaður
gerði í ýtarlegu máli grein fyrir
því, hvernig einstakir ráðherrar og
ríkisstjórnin í heild hafa á undan-
förnum vikum og mánuðum farið á
svig við lög, reglugerðir og viður-
kennda starfshætti við ráðstöfun
almannafjár. Það er lýsandi fyrir
núverandi ríkisstjórn, að ráðherr-
arnir, sem til andsvara voru, virtust
ekkeit sjá athugavert við það, að
lög væru sniðgengin og opinberu
fé varið án heimildar.
Steingrímur Hermannsson for-
sætisráðherra viðurkenndi til dæm-
is, að ráðning aðstoðarmanns Stef-
áns Valgeirssonar til deildarstjóra-
starfa í forsætisráðuneytinu (þar
sem hann hefur aldrei starfað)
væri ekki í samræmi við lög. En
þrátt fyrir viðurkenninguna fannst
forsætisráðherra Islands ekkert at-
hugavert við hrossakaupin. Svo
virðist sem einu áhyggjur hans lúti
að því að málið komist upp. Það
voru að vísu samherjar forsætisráð-
herrans í Alþýðuflokknum, sem
komu upplýsingunum um þetta
hneyksli á framfæri. En nú bregður
svo við að þeir vei'ja ósómann af
ótta við að missa ráðherrastólana
ella.
En nú kveðst forsætisráðherra
ætla að beita sér fyrir því, að lögum
verði breytt svo Stefán gæti notið
aðstoðar á sama hátt og fullskipað-
ur þingflokkur. En þá verður vita-
Þorsteinn Pálsson
„Mál aðstoðarmanns
Stefáns snýst ekki um
háar upphæðir, en er
um margt táknrænt fyr-
ir starfshætti og hugs-
unarhátt núverandi
ríkisstjórnar. Ráðherr-
arnir virðast líta á lög
og reglugerðir sem ein-
hvers konar lauslegar
viðmiðanir, sem óhætt
sé að víkja frá eða
ganga gegn, ef pólitísk-
ir hagsmunir þeirra
bjóða svo.“
skuld tii nýtt óréttlæti gagnvart
öðrum, sem á Alþingi sitja. Eftir
umræðurnar á Alþingi hefur for-
sætisráðherra síðan skýrt frá því,
að hann hafi vikið aðstoðarmanni
Stefáns Valgeirssonar úr starfi. Það
er raunar orðað svo, að ráðningar-
samningur hans hafi ekki verið
framlengdur.
Táknrænt mál
Mál aðstoðarmanns Stefáns
snýst ekki um háar upphæðir, en
er um margt táknrænt fyrir starfs-
hætti og hugsunarhátt núverandi
ríkisstjórnar. Ráðherrarnir virðast
líta á lög og 'reglugerðir sem ein-
hvers konar lauslegar viðmiðanir,
sem óhætt sé að víkja frá eða ganga
gegn, ef pólitískir hagsmunir þeirra
bjóða svo.
Þegar upplýst er, að tilteknar
athafnir eða ákvarðanir ráðherra
séu ekki í samræmi við lög eru við-
brögð þeirra þau, að þá þurfi bara
að breyta lögunum. Það er athyglis-
vert, að sjaldnast dettur þeim í hug
að bera við fákunnáttu í lögum,
þegar þeir eru beðnir um skýringu.
Svo virðist með öðrum orðum, að
þeim finnist sjálfsagt að brjóta lög-
in fyrst og, ef upp kemst, breyta
þeim síðar.
-Viðhorf og vinnubrögð af þessu
tagi grafa undan réttarríkinu. Ráð-
herrar eiga að sjálfsögðu að vera
til fyrirmyndar, en þegar þeir ganga
á undan í lögbrotum og óeðlilegum
vinnubrögðum stofna þeir að sjálf-
sögðu í hættu virðingu almennings
fyrir lögum og góðum siðum.
Les eigin tölur eins og
skrattinn biblíuna
Þegar Olafur Ragnar Grímsson
tók við embætti fjármálai'áðherra
fyrir rúmu ári hafði hann uppi stór
orð og heitingar um ríkisbúskapinn
undir sinni stjórn. Nú átti fram-
vegis að skila hallalausum fjárlög-
Þróun tekna og
gjalda ríkissjóðs
1980-89
(á verðlagi ársins 1989,1980 = 100)
1. Tímabil
0 Bilið milli gjalda og tekna verður til.
0 Útgjöld aukast umfram landframleiðslu.
0 Viðskiptahalli í hámarki.
4. Tímabil
-150
Ragnar Amalds
fjármálaráðherra
Jón Baldvin
Hannibalsson
fjármálaráðherra
ðlafur Ragnar
Grímsson
fjármálaráðherra
um, stöðva „aukafjárveitingarnar"
svonefndu og koma reglu á ríkis-
fjármálin í eitt skipti fyrir öll.
Mörgum er eflaust í fersku minni
þegar hann kallaði alla yfirmenn
ríkisstofnana á sinn fund í upphafi
þessa árs og hótaði þeim brott-
rekstri ef þeir héldu sig ekki við
fjárlög ársins. Þetta var að sjálf-
sögðu gert fyrir framan sjónvarps-
vélar, þar sem ráðherranum líður
sýnilega best, enda krefja fjölmiðia-
menn hann sjaldan urn efndir stór-
yrðanna.
í varnarræðum sínum að undan-
förnu hefur fjármálaráðherra talað
um það sem hann kallar „ga-ga-
pólitík" forvera sinna. Og um leið
hefur hann reynt að upphefja sjálf-
an sig. í töflu sem fylgir fjálaga-
frumvarpinu koma athyglisverðar
staðreyndir fram. Ráðherrann notar
töfluna til þess að sanna „ga-ga-
pólitíkina", en við skoðun kemur í
íjós að sú nafngift á helst við tíma
þeirra A-flokkaformanna í fjár-
málaráðuneytinu.
Línuritið, sem birtist með þessari
grein, sýnir að verulegur ríkissjóðs-
halli fór að myndast í tíð Ragnars
Arnalds á árunum 1982-83. Sjálf-
stæðismenn tóku við íjármálaráðu-
neytinu á miðju ári 1983. Þegar í
ársbyijun 1985 næst sá árangur
að bilið milli tekna og gjalda fer
að minnka á nýjan leik og hefur
ekki verið minna á umræddu tíma-
bili en á árunum 1986 og 1987.
Formenn A-flokkanna hafa stýrt
fjármáiaráðuneytinu frá miðju ári
1987. Eftir það breikkar bilið,á ný,
og útgjöldin aukast meðan lands-
framleiðslan dregst saman. En á
árunum 1985 og 1986 jukust út-
gjöldin hægar en landsframleiðsla.
Þá er ástæða til að minna á, að
á árinu 1986 náðist jöfnuður í ut-
anríkisviðskiptum landsins. Það er
eina árið á umræddu tímabili, sem
það hefur gerst. Og formenn
A-flokkanna voru þá víðsfjarri fjár-
málaráðuneytinu.
Þegar skoðað er hlutfall útgjalda
ríkisins umfram fjárlagaákvarðanir
á umræddu tímabili, kemur í ljós
að það er lægst á árunum 1984-86.
Það fer hins vegar hækkandi eftir
að formenn A-flokkanna koma í
fjármálaráðuneytið.
Af þessu má ráða að fjármálaráð-
herra les sínar eigin talnaupplýsing-
ar og línurit eins og skrattinn biblí-
una. Slíkur lestur er sannarlega
„ga-ga“.
Fjórir milljarðar bætast við
Nú er komið á daginn að því fer
víðs fjarri að Ólafi Ragnari hafi
tekist það sem hann þóttist ætla
sér. Samkvæmt fjárlögum 1989 á
tekjuafgangur ríkissjóðs að vera um
600 milljónir króna. Nú stefnir í
margra milljarða króna halla þrátt
fyrir sjö milljarða króna skatta-
hækkanir. Og í fjárlagafrumvarp-
inu fyrir næsta ár er þegar gert ráð
fyrir þriggja milljarða króna halla.
Og nú er ljóst að við þá tölu bæt-
ast a.m.k. fjórar milljarðar króna.
Ekki hurfu heldur „aukafjárveit-
ingarnar“ úr sögunni eftir að Ólafur
Ragnar tók við stjórn fjármálaráðu-
neytisins. Flestar eru þær til komn-
ar vegna ákvarðana sem ráðherr-
ann og ríkisstjórn hafi tekið, en
ekki vegna verðlagsþróunar eða
kjarasamninga.
Enn síður hefur borið á því að
yfirmenn ríkisstofnana, sem farið
hafa út fyrir ramma fjárlaga, hafa
látið af störfum. Raunar væri það
líka einkennilegt á sama tíma og
fjármálaráðherra gefur sjálfur for-
dæmi um heimildarlausa ráðstöfún
almannafjár.
Fjármálaráðherra gumar af því
að nú sé ráðgert að leggja fjárauka-
lög fyrir haustþing. Því er haldið
fram að í þessu felist ný og breylt
vinnubrögð. Hinn falski tónn í þeim
málflutningi kemur skýrt fram í
málefnum Lánasjóðs íslenskra
námsmanna. Þar heimilar fjármála-
ráðherra mennlamálaráðherra að
gefa fyrirmæli um verulega auknar
greiðslur í september, sem hvorki
rúrnast innan fjárlaga né lánsfjár-
laga. Hér stendur Alþingi eftir sem
áður frammi fyrir orðnum hlut. A
bak við stóru orðin er því skinbelgi
sem fyrr.
„Trúnaðarmál"
Eitthvað ei' fjármálaráðherra
feiminn við „aukafjárveitingar"
sínar. Pálmi Jónsson upplýsti við
utandagskrárumræðurnar á Alþingi
á mánudaginn, að þegar ráðherrann
hefði fyrir nokkru látið fjárveitinga-
nefnd þingsins í té lista yfir' „auka-
fjái-veitingar" hefði hann óskað eft-
ir því að farið yrði með upplýsing-
arnar sem trúnaðarmál.
Svar Ólafs Ragnars er lær-
dóinsríkt. Hann kvaðst hafa sagt
við nefndarmenn að ef það væri
ætlan þeirra að skýra fjölmiðlum
frá þessum fjái'veitingum þyrfti að
koma upplýsingunum í „annan bún-
ing sem hæfði fjölmiðlum".
Hér er þess eins að geta að þessi
listi var eins og hann áður hefur
verið. Fyi'ii' þá sök þurfti því ekki
að gera á honum neinar breytingar
fyrir Ijölmiðla.
Astæða er að mínum dómi fyrir
starfsmenn fjölmiðla að velta orðum
Ólafs Ragnars fyrir sér. Þau fela
ekki í sér að ráðherrann vantreysti
fjölmiðlamönnum til að fara með-
tölur eða koma réttum upplýsingum
til skila. Þvert á móti. Hann óttast
einmitt að staðreyndum verði komið
á framfæri. Þess vegna þarf hann
tíma til að koma þeim í „búning
sem hæfir fjölmiðlum“.
llöfundur cr formaður
Sjáífstæðisflokksins.
Ræða Davíðs Oddsonar borgarsljóra við vígslu Borgarleikhússins:
Við lifum nú þá stund er
draumur breytist í veruleika
HÉR fer á eftir ræða Davíðs Oddssonar, borgarstjóra í Reykjavík,
við vígslu Borgarleikhússins í gærkvöldi.
Virðulegi forseti Islands, aðrir
góðir hátíðargestir.
Fyrir hönd Reykjavíkurborgar og
Leikfélags Reykjavíkur býð ég ykk-
ur öll hjartanlega velkomin í þennan
helgidóm leiklistarinnar, sem við
vígjum hér í dag.
Eg býst við að mörgum ykkar
sé. eins farið og mér, að þykja að
við lifum nú þá stund, er draumur
breytist í veruleika, fagur og stund-
um fjarlægur draumur rætist.
Borgarleikhúsið hefur verið í
byggingu í 14 ár og mörgum þykir
það langur tími, jafnvel fyrir svo
stórt hús. En rétt er að hafa í huga,
að fyrstu 7 árin var einvörðungu
10% af heildarkostnaðinum varið
til byggingarinnar. Frá og með ár-
inu 1983 var settur fullur kraftur
. á byggingarframkvæmdir og á
síðari helmingi framkvæmdatímans
féll um 90% af framkvæmdakostn-
aði til.
Við getum öll verið sammála um
að arkitektum hússins, þeim Guð-
mundi Kr. Guðmundssyni, Ólafi
Sigurðssyni og Þorsteini Gunnars-
syni, hafí tekist firna vel að hanna
hugverk sitt. Hér er um að ræða
listrænt og smekklegt hús, en þó er
í engu hvikað frá að húsið sé hag-
kvæmt og þjóni vel sínu hlutverki
og ekki frekt til viðhalds í framtíð-
inni. Það er enginn vafi á, að hönn-
uðirnir hafa notið góðs af nánu
samstarfi við fagfólkið í leikfélag-
inu, og ef til vill er galdurinn við
byggingu þessa húss einmitt fólginn
í þeirri velheppnuðu samvinnu.
Þótt húsið sjálft sé vissulega
mikið og fagurt er Ijóst, að það
verður aldrei annað en rammi um
það starf og þá sköpun, sem á sér'
stað innan veggja. Víst er mikil-
vægt að sá rammi sé sem fullkomn-
astur, en hversu haganlegur sem
hann er og vel lagaður verður hann
aldrei annað en umgjörð.
Reykvíkingar hljóta að gera
miklar kröfur til Leikfélags
Reykjavíkur um leið og þeir afhenda
þvi til rekstrar þetta mikla mann-
virki. Ég veit að leikfélagið kiknar
ekki undan þeim kröfum, ekki síst
þar sem leikfélagsfólkið veit að
borgarbúar gera ekki bara kröfur,
þeir sýna líka mikið traust. Saga
Davíð Oddsson, borgarstjóri.
leikfélagsins í næstum heila öld
hefur sannað að listafólkið hefur
átt það traust skilið og það hefur
vaxið af verkum sínúm.
Varasamt er að hefja hér langa
upp(alningu á þeim fjölmörgu körl-
um og konum, sem lagt hafa þessu
góða máli lið, starfað að því eða
stutt, hlúð hafa að draumnum og
hjálpað honum til að verða að veru-
leika. Ég vil þó leyfa mér sem for-
maður byggingarnefndar hússins,
um leið og ég þakka samnefndar-
mönnunum samstarfið og Magnúsi
Sædal framkvæmdastjóra sam-
vinnu, að geta hér tveggja manna,
sem störfuðu mikið með nefndinni
og biðu í eftirvæntingu þessarar
stóru stundar, sem við upplifum nú.
Gústaf E. Pálsson, fyrrverandi
borgarverkfræðingur, vann í byrjun
með byggingarnefndinni, var fram-
kvæmdastjóri hennar, ötull og ákaf-
ur, orðlagður dugnaðarforkur.
Hann féll frá um aldur fram. Guð-
mundur Pálsson, leikari, var lífið
og sálin í byggingarnefndinni. Með-
an Borgarleikhús var enn aðeins
draumur, held ég næstum að segja
megi að Guðmundur hafi lifað í
draumaheimi. Hann helgaði sig
þessu verkefni, trúði á það og vann
því allt sem hann mátti. Þessara
tveggja manna er sárt saknað hér
í dag. En við erum þess fullviss,
að þetta er ekki síður þeirra sigur-

Borgarleikhúsið, sem í gær var formlega afhent Leikfélagi Reykjavíkur til rekstrar.
stund en okkar, sem nú sitjum hér
í salnum eða við sjónvarpið heima.
Fyrir hönd Reykjavíkurborgar
óska ég Leikfélagi Reykjavíkur og
leikfélagsfólkinu allra heilla nú er
þeirra mikilvæga starf hefst í þessu
nýja leiklistarmusteri. Það fólk veit
og má vita, að með störfum þess
verður fylgst af athygli og eftir-
væntingu. Það á stóran hóp áhuga-
samra, velviijaðra en kröfuharðra
samheija, sem átt. hafa marga
gleðistund í Iðnó og vilja gleðjast
með leikhúsfólkinu hér.
Á 50 ára afmæli Leikfélags
Reykjavíkur 1947 skrifaði Alexand-
er Jóhannesson, háskólarektor, á
þessa lund: „Stór mál þurfa oft
langan tíma til þess að verða til
lykta leidd og fá öllum torfærum
rutt úr vegi. íslendingar þurftu
heila öld til þess að leiða frelsis-
baráttu sína til lykta. Leikfélag
Reykjavíkur fær nú loks eftir 50
ára starfsemi húsakynni þau, er
félaginu eru samboðin. Það er
ástæða til að samfagna leikfélaginu
og um leið flytja því alúðarþakkir
fyrir mikilvægan þátt þess í menn-
ingarlífí þjóðarinnar og allar þær
mörgu ánægjustundir, er það hefur
veitt Reykvíkingum á liðnum 50
árum.“
Þarna fór öðru vísi en ætlað var.
Leikfélagið hélt áfram í breyttri
mynd eftir vígslu Þjóðleikhússins.
í þessum texta þarf því engu að
breyta, öðru en því að þakká þær
mörgu ánægjustundir, er félagið
hefur veitt Reykvíkingum á liðnum
90 árum.
Ágætu hátíðargestir.
Ég vil ljúka máli mínu og óska
Reykvíkingum til hamingju með
þetta mikla hús, sem þeir hafa borg-
að fyrir.
Þetta mikla menningarsetur mun
styrkja stöðu Reykjavíkur sem höf-
uðborgar, menningarlegrar nútíma-
borgar. Þeir rúmu einn og hálfur
milljarður króna, sem Reykvíkingar
hafa varið til þessa verks, er há
ljárhæð. Og auðvitað má deila um
og auðvitað er oft deilt um, hvort
ekki megi veija slíkri fjárhæð í
aðrar og brýnni þarfir eins og það
er orðað. Hvað sem slíkum umræð-
um líður vonast ég til og er reynd-
ar sannfærður um að Reykvíkingar
á þessum vígsludegi gleðjast yfir
þessu framtaki, og skynja að hér
er verið að skapa varanlegan auð,
glæsilegan vettvang lista, menning-
ar og skemmtunar.
Með þessum orðum vil ég fyrir
hönd Reykjavíkurborgar og bygg-
ingarnefndarinnar lýsa því yfir, að
Borgarleikhúsið er hér með afhent
Leikfélagi Reykjavíkurtil rekstrar.