Morgunblaðið - 21.10.1989, Blaðsíða 12

MOT?'GU:NÉLÁ©to 'LAXjGAttÐMfÚlí 21.< ÍOfcÝðBÉRÍ ÍÖ8Í1
12
„Á ég að gæta bróður
eftir Magnús
Skúlason
Nú er fyrirhuguð enn ein söfnun
Kiwanismanna í ])águ heilbrigðis-
og líknarmála, að þessu sinni til
uppbyggingar sambýla og vistheim-
ila fyrir geðsjúka, bæði þá sem
hafa haft geðræn vandkvæði og
bera munu þess nokkrar menjar og
einnig hina sem eru í hægum en
öruggum bata, eru enn að ná sér
og þarfnast því ýmiss konar stuðn-
ings og fyrirgreiðslu í samfélaginu.
Söfnun þessi fer fram með sölu
svonefndra K-lykla, 21. október.
Undirritaður hefur verið beðinn að
festa á blað örfá orð málefni þessu
til stuðnings og vegna þess hve hér
er um brýnt, en þó því miður van-
rækt mannúðar- og menningarmál
að ræða taldi ég ófært að skorast
undan því með öllu.
í raun ætti ekki að þurfa að fjöl-
yrða um þetta — stuðningur og
umhyggja af því tagi sem hér um
ræðir er bæði siðferðileg og lagaleg
skylda samfélagsins, stjórnvalda og
okkar allra í nútímaþjóðfélagi.
Væri allt með felldu hefði því átt
að vera fyllsti óþarfi að standa í
áróðri fyrir slíkan málstað, en svo
er þó ekki því miður, því að eins
og kunnugt er þá fyrirfinnast enn
ýmsar slíkar skyldur siðferðislegs
og annars eðlis sem ekki hefur
komizt yfir að rækja sem skyldi og
gleymzt hafa í glaumi og óráðsíu-
sukki nútíma lífsstíls.
Það er álit mitt að enn muni í
vaxandi mæli þurfa að efla verulega
alla geðheilbrigðisþjónustu og geð-
meðferð hér á landi. Þrátt fyrir
nokkrar byggingarframkvæmdir og
vissa þróun hefur maður eigi að
síður á tilfinningunni að þjónusta
við geðsjúka og fyrirbyggjandi
starfsemi sé enn olnbogabarn fé-
lags- og heilbrigðisþjónustu og njóti
mjög ófullnægjandi skilnings og
áhuga. Enn er -fjöldi erfiðra en
áhugaverðra verkefna sem vinna
þarf að til að auka og bæta geð-
heilbrigðisþjónustuna og til að
miklu fleiri einstaklingar, ungir sem
gamlir, börn og fjölskyldur og sam-
félagið í heild fái notið þess gagns
af henni sem efni standa til, svo
sem ákjósanlegast væri og raunar
mjög brýnt.
Nú, eitt af þessum verkefnum
er áðurnefnd fjölgun sambýla og
vistheimila fyrir þá einstaklinga
sem veikzt hafa og ýmist geta ekki
náð fullri heilsu eða eru í hægum
bata. Þeir búa langoftast eðli máls-
ins samkvæmt við afar kröpp kjör
og erfiðar félagslegar aðstæður, og
fyrirgreiðsla af þessu tagi er nán-
ast algjör frumforsenda þess að um
frekari bata geti orðið að ræða
og/eða að þeir fái notið þeirra sjálf-
sögðu mannréttinda að búa við við-
unandi lífsskilyrði á nútíma mæli-
kvarða. Sjúkleiki þeirra er i sjálfu
sér nægileg og ærin byrði, þó að
ekki sé aukið á hana með ófullnægj-
andi félagslegri þjónustu og trygg-
ingakerfi, húsnæðis- og féleysi og
stórskertri aðstöðu til að njóta lág-
markslífsgæða.
Undirrituðum er tjáð að með fyr-
irhugaðri söfnun sé að því stefnt
að koma upp a.m.k. einu sambýli í
Reykjavík, en einnig að styrkja
sambýli á Akureyri og er það
ánægjulegt að ekki er verið að
hugsa um suðvesturhornið eitt. Á
Akureyri hefur geðheilbrigðisþjón-
usta verið í jákvæðri þróun og fer
vel á því að Norðlendingar gleymist
ekki að þessu sinni.
Þegar skortur er á langvistunar-
deildum og/eða sambýlum — eins
og nú er — fyrir þá sjúklinga sem
slíks þarfnast, þá skapast sam-
stundis innan geðþjónustunnar sá
vandi að ýmist er út úr’algjörri
neyð reynt að vista þessa einstakl-
inga lengur eða skemur á bráða-
móttökudeildum sem er kostnaðar-
samt úrræði og aðstaðan þar að
vonum óþægileg fyrir þessa menn,
ellegar að þeir eru, til að íýma fyr-
ir öðrum, útskrifaðir „út í lífið“ eða
heim til sín, ef þeir ’eiga þá ein-
hvers staðar heima eða á aðra mið-
ur heppilega staði, t.d. til van-
megnugra ættingja þar sem því
miður er algengt að þeim hraki
snarlega þrátt fyrir talsverða við-
leitni til meðferðar og stuðnings
utan spítaladeildanna, og þeir
þarfnist síðan tíðra og dýrra endur-
innlagninga og meðferða sem auð-
veldlega hefði verið hægt að kom-
ast alveg hjá, væru viðunandi hús-
næðis- og vistunarmöguleikar fyrir
hendi.
Undirritaður er að sjálfsögðu
fylgjandi því að reynt sé af ýtrasta
míns?“
Magnús Skúlason
„Sparnaður og nánas-
arháttur, bæði hvað
snertir þjónustu við
langvistunarsjúklinga
og alla aðra sem um
lengri eða skemmri
tíma líða af geðrænum,
sálrænum og félagsleg-
um vandkvæðum og
sjúkdómseinkennum,
er ekki samboðinn
nútíma samfélagi.“
megni - g meira en nú er gert —
að endur.iæfa sem best alla þá sem
til þess eru hæfir, en vill um leið
leggja áherzlu á að í vissum tilfell-
um geta öfgakennd endurhæfingar-
sjónarmið reynzt óraunhæfar kröf-
ur og verið bjarnargreiði við sjúkl-
ingana. Vistheimili og sambýli
þurfa að sjálfsögðu að vera afar
mismunandi mikið vernduð, eins og
kallað er, eftir því bversu frískir /
og sjálfbjarga vistmenn eru. Brýnt
er að hafa það hugfast að í mörgum
sambýlum er mikil þörf á því að
viðurkennd sé sú staðreynd að þar
er þörf mikils faglegs stuðnings,
hjúkrunar og íjölþættrar þjónustu
ef fólkið á að geta lifað þar sóma-
samlegu lífi. Gott dæmi um slíkan
stað er raunar vistheimilið að Bjargi
við Melabraut á Seltjarnarnesi sem
Hjálpræðisherinn rekur af myridar-
skap í samstarfi við geðdeild Lands-
pítalans. Þeir sem hyggja á fram-
kvæmd á þessu sviði og uppbygg-
ingu slíkra stofnana hefðu gott af
að líta þar við og taka mið af starf-
seminni þar.
Undirritaður vill að lokum að
sjálfsögðu hvetja fólk til að taka
sölumönnum K-lyklanna vinsam-
lega þann 21. október. Vonandi
hvetja lyklarnir einnig til íhugunar
og umræðu um geðheilbrigðismál
almennt. Að sjálfsögðu er upp-
bygging sambýla og vistheimila
aðeins hluti bættrar geðheilbrigðis-
þjónustu, en eigi að síður ákaflega
ínikilvifegur þáttur. Þegar um mál-
stað sem þennan er að ræða má í
rauninni ekkert til spara. Sparnaður
og nánasarháttur, bæði hvað snert-
ir þjónustu við langvistunarsjúkl-
inga og alla aðra sem um lengri
eða skemmri tíma líða af geðræn-
um, sálrænum og félagslegum
vandkvæðum og sjúkdómseinkenn-
um, er ekki samboðinn nútíma sam-
félagi. Hann verður í raun æði
kostnaðarsamur þegar til lengri
tíma er litið — og er auk þess sið-
laus. Slíkur „sparnaður er skamm-
sýn óheillastefna að aukinni upp-
lausn menningar og hnignun heil-
brigðis, ójöfnuði og annarri lág-
kúru.
Höfundur er sálfræðingur á
geðdeild Landspítalans.
AMNEST Y - VIK AN HELGUÐ BORNUM
ISRAEL
PERÚ
Mannréttindabrot hafa verið
framin á palestínskum börnum
svo til daglega síðan uppreisnin
— intifada — hófst í desember
1987 á hernumdu svæðunum.
Samkvæmt skýrslum SÞ frá
Gaza-svæðinu var meirihluti
þeirra sem féllu fyrsta ár intifada
undir 15 ára aldri. Börn voru
skotin til bana eða hrottalega
barin af ísraelskum hermönnum,
varpað í fangelsi eftir óréttlát
réttarhöld eða haldið föngnum
án ákæru og réttarhalda.
Mörg áttu þátt í atburðum þar
sem steinum eða öðrum hlutum
var kastað. Önnur virðast ekki
hafa átt neinn þátt í ofbeldisað-
Tveir 13 ára drengir voru í
hópi 180 manna af Hadjerai-
þjóðarbrotinu í Suðaustur-Chad
sem handteknir voru í júlí 1987
vegna þjóðernis síns og gruns
um andóf við ríkisstjórn Chad.
Hópurinn hefur verið í haldi í
höfuðborginni N’Djamena.
í hópnum voru bræðurnir Abd-
erahma.ie Tchere og Dari
Tchere sem báðir voru 13 ára
er þeir voru handteknir í Bitkine
í Guera-héraði í Suð-ustur-Chad.
Þeir voru handteknir vegna fjöl-
skyldutengsla við grunaðan and-
ófsmann sem komist hafði hjá
handtöku.
Amnesty-samtökunum hafa
borist fregnir um pyntingar á
stjórnarandstæðingum í fangels-
um í N’Djamena svo og aftökur
án dóms og laga og lýsa því sam-
tökin áhyggjum sínum yfir því
gerðum þegar þau voru skotin
eða tekin til fanga.
Dæmi um böm sem ísraelskir
hermenn skutu til bana 1989 við
óréttlætanlegar aðstæður:
Samer ’Aruri, 11 ára, 19.
mars í þorpinu Silat al-Harthiya.
Nu’man Jaradat, 17 ára,
sama dag annars staðar í þorpinu
og sami hermaður talinn hafa
verið að verki.
As’ad Hammuda, 14 ára, 19.
mars á Gaza-svæðinu.
Maher Shaebek, 13 ára, 8.
apríl í Jenin.
Milad Anton Shahin, 12 ára
frá Bethlehem, 5. maí. (Hann var
að bræðurnir kunni að hafa verið
pyntaðir og að líf þeirra gæti
verið í hættu. Ríkisstjórn Chad
hefur hvorki gefið upp ástæður
fyrir handtökunni né hvar bræð-
urnir eru hafðir í haldi.
Vinsamlegast skrifið og farið
fram á að dvalarstaður bræðr-
anna Abderahmane Tchere og
Dari Tchere verði gefinn upp og
að þeir fái mannúðlega meðferð.
Farið fram á að þeir verði látnir
lausir svo fremi að þeir verði
ekki sakaðir um refsivert athæfi
og leiddir fyrir rétt.
Skrifið til:
Son Exeellence
Monsieur Hissein Habré
Président de la République
La Presidence
N’Djamena
République du Tchad.
Samer Áruri
að kasta steinum að hermönnum
ásamt félögum.)
Dæmi um særð börn:
Ra’ad Hammad Abu ’lsha,
17 ára piltur sem þjáist af Downs
Syndrome (erfðasjúkdómur —
mongólismi), 26. apríl.
Dæmi um börn sem þolað hafa
pyntingar eða aðra illa meðferð:
Ra’ad ’Adwan, 15 ára, í Nabl-
us 26. apríl. Hrottalega barinn.
14 ára piltur, ónafhgreind-
ur, í Bethlehem, einnig í apríl.
Handleggsbrotinn með kylfu af
völdum hermanns.
Dæmi um börn sem tekin voru
í varðhald eftir óréttlát réttarhöld
eða haldið án ákæru eða réttar-
halda:
Attiyeh Shaykh, 17 ára, og
Muhammad Musa Khilayli, 16
ára. Báðir dæmdir í 6 mánaða
vist í Ketziot-varðhaldsbúðunum
í Negev-eyðimörkinni, þar sem
aðbúnaður er harður og engar
fjölskylduheimsóknir eiga sér
stað.
Áskoranir um rannsókn á
þessum málum. sendist til:
Yitzhak Rabin, Minister of
Defence
7 „A“ Street Hakiriya
Tel Aviv 67659
Israel.
Sergio Huamancusi Ramos,
17 ára, er talinn hafa „horfið"
eftir að hafa verið handtekinn
af öryggissveitum í Santo Tomás
de Pata-héraði í Angaraes-sýslu.
Hermt er að 19. maí 1989
hafi hermenn úr Santo Tomás
de Pata-herstöðinni ásamt al-
mennum borgurum, u.þ.b. 500
manns, ráðist inn í sveitaþorp í
Antaparco-héraði og skipað
þorpsbúum að safnast saman á
aðaltorgi þorpsins. Hermennirnir
voru vopnaðir haglabyssum og
hnífum. Á meðan þorpsbúum var
haldið á torginu var farið ráns-
hendi um heimili þeirra og síðan
var Sergio handtekinn ásamt
öðrum þorpsbúa. Samkvæmt frá-
sögnum vitna voru báðir fang-
arnir færðir til Santo Tomás de
Pata-herstöðvarinnar. Ættingj-
um og þorpsleiðtogum hefur
hvorki tekist að afla upplýsinga
I nokkmrn fylkjum Banda-
ríkjanna viðgengst enn dauða-
refsing yfir afbrotamönnum inn-
an 18 ára aldurs.
Vinsamlegast skrifið Bush for-
seta og vekið athygli á þeirri
staðreynd að lögin sem leyfa
dauðarefsingu yfir ungum af-
brotamönnum eru í andstöðu við
þær meginreglur sem fram koma
í alþjóðlegum mannréttindasátt-
málum og viðmiðunum.
um dvalarstað né velferð fang-
anna tveggja og heryfirvöld hafa
neitað að staðfesta handtöku
þeirra.
Vinsamlegast skrifið og lýsið
áhyggjum ykkar yfir „hvarfi"
Sergio Huamancusi Ramos í kjöl-
far handtöku öryggissveitanna
og farið fram á að hann verði
látinn laus tafarlaust eða leiddur
fyrir dómstóla sakaður um refsi-
vert athæfi. Vinsamlegast farið
fram á að hann fái mannúðlega
meðferð meðan á varðhaldi
stendur og að hann fái að hafa
samskipti við ættingja sína og
lögfræðinga.
Skrifið til:
Presidente Alán Garcia
President de la República de Perú
Palacio de Gobierno
Plaza de Armas
Lima
Perú.
Hvetjið forsetann til að hafa
forgöngu i þessu máli með því
að hvetja fylkin til að banna af-
tökur ungra afbrotamanna, sem
eru undir 18 ára aldri þegar af-
brot eru framin.
Skrifið til:,
President George Bush
The Whité House
Washington DC 20500
United States of America.
CIIAD
BANDARÍKIN