Morgunblaðið - 06.04.1990, Side 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 6. APRÍL 1990
Nýtt tilkynninga-
kerfí fískiskipa
Tilraunum með sjálfvirkt tilkynningakerfi að
ljúka á Kerfísverkfræðistofu Háskóla Islands
Morgunblaðið/Þorkell
Nokkrir af starfsmönnum Kerfisverkfræðistofu. Frá vinstri: Jón
Benediktsson, Kolbeinn Gunnarsson, Sæmundur E. Þorsteinsson,
Þorgeir Pálsson, Brandur St, Guðmundsson og Bergur Þórisson.
„TILKYNNINGASKYLDAN bið-
ur Sigurfara KA 3 að hafa sam-
band við næstu strandstöð Lands-
ímans strax.“ Tilkynningar sem
þessi hljóma kunnuglega í eyrum
þeirra sem hlusta stundum á
gömlu gufuna, rás 1. Allt frá árinu
1968 hefur Slysavarnafélag ís-
lands rekið tilkynningaskyldu
íslenskra fiskiskipa og fer starf-
semin þannig fram að skipstjórn-
armenn setja sig í samband við
næstu strandstöð Pósts og síma
og gefa upplýsingar utn hvar þeir
eru staddir. En nú hillir undir
tækninýjung sem gæti haft í for
með sér stórfelldar breytingar á
starfsemi Tilkynningaskyldunn-
ar. Meðal annars gæti svo farið
að þessi gamalkunnu skilaboð til
skipa á hafi úti hættu að hljóma
á öldum ljósvakans.
Á Kerfisverkfræðistofu Verk-
fræðistofnunar Háskóla íslands hef-
ur undanfarin ár verið unnið að þró-
un, og prófunum á nýju sjálfvirku
tilkynningakerfi fiskiskipa. Prófun-
um á kerfinu er nú að ljúka og af
því tilefni ræddi blaðamaður Morg-
unblaðsins við þá Þorgeir Pálsson
prófessor, Brand St. Guðmundsson
og Sæmund E. Þorsteinsson verk-
fræðinga sem mestan þátt hafa átt
í hönnun og prófunum á hinu nýja
tilkynningakerfi.
Áð sögn Þorgeirs hófst vinna við
sjálfvirkt tilkynningakerfi fyrir
frumkvæði Brynjólfs Sigurðssonar,
prófessors í viðskiptafræði, vegna
nefndarstarfs um mönnun stóru tog-
aranna. „Brynjólfur er því eins kon-
ar guðfaðir þessa máls,“ sagði Þor-
geir. Vinna við verkefnið hófst í
smáum stíl árið 1983. Hún beindist
í fyrstu einkum að því að kanna
hvort fýsilegt væri að koma upp slíku
kerfi í Ijósi þeirrar aðstöðu sem hér
er fyrir hendi. „Það var ljóst að við-
fangsefnið snérist fyrst og fremst
um að leita að tæknilegri lausn sem
uppfyllti þær kröfur sem gera verður
til öryggiskerfis, án þess þó að
kostnaður við uppsetningu og rekst-
ur keyrði úr hófí,“ sagði Þorgeir.
„Því var ákveðið að koma upp ein-
földu tilraunakerfi sem nota mætti
til að prófa og sýna helstu eiginleika
sjálfvirks tilkynningakerfis."
Settum markmiðum náð
Þessum áfanga var náð í árslok
1985 og 1986 var hafist handa um
þróun fullkomnara tilraunakerfís
sem nota mætti til rekstrartilrauna.
Markmið og kröfur til kerfisins mið-
uðu í flestu að því að endurbæta
tilkynningakerfi Slysavarnafélags-
ins á ýmsan hátt. Til dæmis skyldi
stytta verulega tímabilið milli til-
kynninga, tryggja að tilkynningar
bærust hratt og örugglega til mið-
stöðvar, gera reglubundið eftirlit að
mestu sjálfvirkt og tryggja næga
afkastagetu þegar álag væri mest á
kerfinu. Unnið hefur verið að hönn-
un og þróun allar götur síðan og
hófust tilraunir með hið nýja kerfi
vorið 1988. Þessum tilraunum er nú
að ljúka. „Við höfum nú náð ákveðn-
um áfanga,“ sagði Brandur. „Nauð-
synlegri þróun og prófunum á til-
kynningakerfinu er að ljúka, svo og
tilraunarekstri. Að sjálfsögðu eru
margir þættir, sem enn þarfnast
þróunar, en ekki er nauðsynlegt að
gera meira á því sviði til þess að
taka megi ákvörðun. Ef ákvörðun
verður tekin um að setja kerfið upp
verður það byggt frekar upp og rek-
ið við raunverulegar aðstæður.“ Að
sögn Sæmundar hafa 5 skip tekið
þátt í tilraunarekstri undanfarið ár
og samfara tilraunarekstrinum hafa
verið gerðar tæknilegar endurbætur
á kerfinu. „Við höfum náð þeim
markmiðum sem við settum okkur.
Fyrst og fremst höfum við sýnt fram
á að ekkert er því til fyrirstöðu
tæknilega að koma svona kerfí upp.
Við getum haldið sambandi við skip
sem er í allt að 70 sjómílna ijarlægð
frá stöð. Það þýðir að miðað við þær
þrjár landstöðvar sem við höfum í
dag getum við haldið sambandi við
skip á öllum Faxaflóa, í kringum
Vestmannaeyjar, á Selvogsgrunni
og útaf Reykjanesi. Uppkallstími er
5-15 mínútur sem var upphaflegt
markmið og tilraunir hafa leitt í ljós
að fullbúið mun kerfið auðveldlega
anna öllum íslenska skipaflotanum.
Miðað við þær tilraunastöðvar og
búnað sem við höfum í dag gætum
við annað 200 skipum við suðvestur-
hiuta landsins og auka má afköstin
verulega með ýmsum kerfisbreyting-
um.“
Kostir hins nýja tilkynningakerfis
umfram hið gamla eru æði margir
að sögn Brands. „Til dæmis mun
miðstöð alltaf vita nákvæmlega hvar
skipin eru stödd. Því verður hægt
að kalla þau upp á réttum stað sem
þýðir að minni tími fer í uppkallið
en ella, því annars þyrfti að byija á
því að leita að réttri staðsetningu
skipsins. Jafnframt er þetta mikil-
vægt öryggisatriði, enda var sú
krafa gerð í upphafi að kerfið gæti
svarað neyðarkalli frá skipi án taf-
ar. Talið er æskilegt að ekki líði
meira en 10 sekúndur frá því að
neyðarskeyti berst til landstöðvar,
þar til því hefur verið svarað frá
miðstöð." sagði Brandur. „Loks
verður kerfið nýtanlegt sem almennt
gagnaflutningskerfi fyrir skip og
gerir það kleift að flytja gögn á
milli skips og lands mun hraðar en
nú er.“
Byggi á Loran-C kerfinu
Sú tækni sem liggur til grundvall-
ar nýja tilkynningakerfinu er ekki
ný af nálinni. Mikill áhugi hefur um
árabil verið á þessari tækni og víða
hafa verið gerðar tilraunir með hana.
Að sögn Þorgeirs byggist kerfið á
fullkomnu Loran-C kerfi sem þegar
er til staðar í landinu. Þetta kerfi
gefur kost á að gera nákvæma og
sjálfvirka staðsetningu nánast hvar
sem er í efnahagslögsögu landsins.
„Það hefur lengi verið tæknilega
framkvæmanlegt að koma á fót
sjálfvirku tilkynningakerfi eins og
því sem við höfum verið að vinna
að. Hingað til hefði slíkt kerfi þó
orðið mjög dýrt,“ sagði Þorgeir.
„Við höfum stefnt að því að gera
kerfið eins ódýrt og nokkur kostur
er en þó þannig að það uppfylli þær
kröfur sem gera verður til öryggi-
skerfis. Ein skipsstöð þarf að vera
í hveiju skipi og einn stærsti kostn-
aðarliðurinn við að koma kerfinu upp
verður að framleiða allar þessar
skipsstöðvar. Við áætlum nú að þær
muni kosta um 160.000 krónur hver,
miðað við fjöldaframleiðslu, sem er
heldur meira en farsími."
Vinna við tilkynningakerfið hefur
verið styrkt af Alþingi og farið fram
á vegum samgönguráðuneytis. Þá
hefur Rannsóknaráð veitt styrk til
þróunar skipsbúnaðarins. Verkefnið
hefur verið unnið í náinni samvinnu
við Slysavarnaféiag íslands og Póst
og síma, og nokkur fyrirtæki hafa
veitt verkefninu fyrirgreiðsl.u. „Á
þessu ári liggja meira en 3 ársverk
í þróun og prófunum á kerfinu,"
sagði Brandur. „Þegar á heildina er
litið liggja sennilega um 12 ársverk
í þessu kerfi en þegar litið er á
umfang verkefnisins verður það að
teljast fremur lítið. Vinnan hefur nú
staðið í um 6 ár en mestur hluti
hennar hefur farið fram á síðustu 3
árum.“ Þeir sem tekið hafa mestan
þátt í verkefninu auk þeirra Þor-
geirs, Brands og Sæmundar eru
þeir Kolbeinn Gunnarsson, Bergur
Þórisson og Þorvaldur E. Sigurðs-
son.
Verðmæt þekking
Nú er yfirstandandi þróunar- og
tilraunaferli, sem hófst árið 1986,
að ljúka. Verið er að undirbúa fram-
leiðslu 20 skipstækja til viðbótar,
sem 'notuð Vérðá til áfrámhalriandi

□ HNUTSTOÐVAR/GAGNANET
• AÐAISTÖÐVAR
• SMÁSTÖÐVAR
□ HUGSANLEGAR VIÐ8ÓTATSTÖ0VAR
L STRANDARSTÖÐVAR L.i.
RADIOSAMBÖND Á SÉRTÍÐNI
— RADI0SAM8ÖND Á AÐALTÍÐNUM
Sjálfvirka tilkynningakerfið byggist einkum á eftir-
farandi þáttum: 1. SjálfVirku staðsetningarkerfi
sem veitir stöðugar upplýsingar um staðsetningu
skipsins á stafrænu formi. 2. Gagnaneti með skips-
stöðvum og landstöðvum, þ.e. svæðisstöðvum, aðal-
stöðvum og smástöðvum. 3. Miðstöð sem tekur á
móti og vinnur úr tilkynningum frá skipum, auk
þess að stjórna rekstri kerfísins. Staðsetningarkerf-
ið byggist á Loran-C kerfinu en nánast öll íslensk
fiskiskip og margir skemmtibátar eru nú búin
slíkum tækjum. Kerfið má nota á öllum miðum til
að fá nákvæma staðsetningu skipsins. í tilrauna-
kerfinu er notaður sérstakur Loran-C móttakari
fyrir sjálfvirkar tilkynningasendingar. I flestum
tilvikum má nýta þau Loran-C tæki sem til staðar
eru í íslenskum skipum í nýjá tilkynningakerfinu.
Kerfið er byggt á skipsstöðvum og landstöðvum,
þ.e. svæðisstöðvum, aðalstöðvum, smástöðvum og
miðstöð. Skipsstöðin hlustar eftir uppkalli frá land-
stöð, les nýjustu staðsetningu frá Loran-C tækinu
og setur saman og sendir tilkynningaskeyti til land-
stöðvarinnar þegar uppkall berst. Jafnframt gefur
skipsstöðin viðvörun, t.d. ef neyðarskeyti berst frá
öðru skipi eða ekki heyrist frá landstöð. Skipsstöð-
in er þannig fyrst og fremst gagnaflarskiptastöð
sem getur tengst tölvum eða öðrum stafrænum
tækjum skipsins. Hún getur jafnframt virkað sem
endurvarpsstöð, þ.e. borið skeyti milli annarra
skipa og lands. Hlutverk landstöðvar er að geyma
og koma áleiðis skeytum milli skips og lands. Gert
er ráð fyrir því að tilteknu hafsvæði sé fyrst og
fremst þjónað af einni stöð sem nefnist aðalstöð.
Til að ná sambandi við skip á umluktum svæðum,
t.d. inni á fjörðum, verður sérstökum endurvarps-
stöðvum komið fyrir á viðeigandi stöðum. Slíkar
endurvarpsstöðvar nefnast smástöðvar. Svæða-
stöðvar tengja eina eða lleiri aðalstöð við miðstöð
tilkynningaskyldunnar. Svæðisstöðin sér um öll
samskipti við miðstöðvartölvuna sem stjórnar öll-
um aðgerðum kerfisins og samhæfir sendingar
allra strandstöðvanna við venjulegar aðstæður. Að
auki er svæðisstöðin búin eigin aðaltölvu. Hún
getur tekið við stjórn svæðisins ef samband við
miðstöðina rofnar af einhverjum ástæðum.