Morgunblaðið - 24.05.1990, Síða 68

68
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 24. MAÍ 1990
Mat á kennslu við HÍ
Hverium er það til góðs?
eftir Bjarna
Armannsson
Vegna skrifa dr. Roberts Cooks
um mat það er tekið var upp á
kennslu í Háskóla íslands, sé ég
mig knúinn til að svara nokkrum
atriðum sem fram komu í grein
hans. Atriði sem eru villandi og
Jafnvel röng.
Ýmislegt kemur þar þó áhuga-
vert fram og ber að þakka dr. Cook
innlegg hans í umræðu um þessi
mál. Heilbrigð umræða og rökræður
hljóta ætíð að vera af hinu góða.
Stutt ágrip könnunarinnar
Það var ekki að ástæðulaus að
gæðamat var framkvæmt með því-
sniði sem raun bar vitni sl. haust.
Bæði nemendur og kennarar hafa
fyrir löngu gert sér grein fyrir þörf-
inni til að meta og gagnrýna
kennslu við Háskólann. Enda hlýtur
gagnrýnin rökræn hugsun að vera
grunnforsenda góðs háskóla. Þarf
slíkt að koma frá nemendum og
kennurum.
Vísir að einhvers konar mati á
kennslu kom t.d. fram í erindis-
bréfi kennslumálanefndar Háskól-
ans frá 1985. Hefur kennurum
staðið til boða undanfarin ár að
gera könnun sem þessa á sérstökum
eyðublöðum kennslumálanefndar.
Einnig hafa slíkar kannanir verið
gerðar af nemendum t.d. í læknis-
fræði, tölvunarfræði og víðar þar
sem þessum málum hefur verið
sýndur sérstakur áhugi.
Það var svo s). haust að stúdent-
ar og kennslumálanefnd útbjuggu
samræmt eyðublað sem lagt skyldi^
fyrir skólann misserislega auk þess
sem samdar voru reglugerðir sem
tryggðu m.a. framkvæmd og með-
ferð niðurstaðna.
Hvers vegna mat á kennslu?
Það hlýtur að vera nemendum,
kennurum og háskólayfírvöldum
akkur að kennsla sé sem best við
Háskólann og ef hægt er að draga
ályktanir frá fyrstu könnuninni þá
er hún sú að almennt sé kennsla
góð.
Það er gott fyrir kennarann að
vita hvar hann stendur, hver styrk-
leiki hans er og hvar veikleikar
hans liggja. Það hlýtur að vera
fyrsta skrefið við lausn vandamáls
að greina það. Þannig getur kenn-
ari byggt sig upp með tilliti til
þeirra niðurstaðna sem fyrir liggja
(ásamt heilbrigðri skynsemi) og
gildir þar hið fomkveðna að slæmar
fréttir eru betri en engar fréttir.
Menn vita þá hvar þeir geta bætt
sig.
Það er gott fyrir stúdentinn því
þannig getur hann haft sitt að segja
um kosti og galla þessa háskóla-
samfélags sem við, nemendur og
kennarar, hrærumst í.
Það er gott fyrir viðkomandi
stjórnunareiningu að hafa upplýs-
ingar um mat stúdenta á kennslu
viðkomandi kennara svo og dóm-
nefndir sem eiga að meta hæfni
umsækjenda til starfa við Háskól-
ann (og það jafnvel fyrir Lífstíð!).
Það er slæmt að sjá dómnefnd-
arálit þar sem grandskoðað er ofan
í kjölinn rit umsækjenda og fræði-
störf en þegar kemur að kennsiu-
þættinum er örstutt klausa sem
segir eitthvað á þessa leið: „Um-
sækjandi er vel liðinn og vinsæll
meðal stúdenta og hefur um árabil
verið farsæll kennari." Gildir þá
einu hæfni viðkomandi í kennslu
og oft er látið nægja að telja upp
þau námskeið sem viðkomandi hef-
ur kennt! Nauðsynlegt er því að
hafa einhverskonar mælikvarða
sem hægt er að skírskota til við
slíka álitsgerð.
Hvort háskólakennsla sé of flókin
listgrein og hvort mælikvarðinn sé
of einfaldur skal ég ekki leggja dóm
á en einfaldur mælikvarði getur oft
mælt flókna hluti betur og skýrar
en flóknir mælikvarðar. Það er ein
af grunnstoðum lýðræðis að fjöidinn
hafí sitt að segja um málið.
Markmið könnunarinnar
Markmið könnunarinnar er ein-
faldlega bætt kennsia og bættir
kennsluhættir innan Háskólans.
Þetta telur dr. Cook að náist ekki
fram og segir: „Ekkert tölvustýrt
gæðamat getur nokkurn tíma bætt
kennslu í háskóla.“ Það vakti strax
athygli mína þetta orðalag um
„tölvustýrt gæðamat" sem birtist í
annarri hverri málsgrein. Hvað á
maðurinn við? Heldur hann að Stóri
bróðir horfi á hann á skjánum?
Mat þetta á kennslu er á engan
hátt tölvustýrt en úrvinnslan fer
fram í tölvu og til stendur að auka
þann þátt, þannig að ekki þurfi að
slá inn einkunnir handvirkt eins og
verið hefur hingað til. Slíkt sparar
bæði tíma og peninga auk þess sem
það eykur öryggi með lægri villu-
tíðni í innslætti. Þetta er nú öll
tölvustýringin.
Tölvan er einungis hjálpartæki á
millistigi. Matið fer fram af stúdent-
um sem eru óumdeilanlega mann-
eskjur af holdi og blóði! Niðurstöð-
umar em svo meðhöndlaðar af því
fólki sem til þess er réttkjörið skv.
gildandi reglugerðum.
Bjarni Ármannsson
„Sé rétt á málum haldið
og niðurstöður könnun-
arinnar nýttar með já-
kvæða gagnrýni í huga
til uppbyggingar og efl-
ingar Háskólanum er
ég þess fiillviss að í
framtíðinni verður
þessi könnun einn af
hornsteinum háskóla-
samfélagsins."
Ég get því ekki verið sammála
dr. Cook um ágæti kannana sem
þessara. Hvort könnunin leiðir til
bættrar kennslu í háskóla eða ekki
veltur ekki á því hvort búið er að
staðla svör nemenda sem tölur. Það
er undir þeim komið sem með-
höndla niðurstöður könnunarinnar.
Það er alrangt sem kemur fram
í grein dr. Cooks að „það hefur
ekki enn verið ákveðið hveijir fá
aðgang að þessum tölum ..." í
reglugerð með könnuninni segir að
oddviti stúdenta í viðkómandi
stjómunareiningu, deildarskorar-
námsbrautarformaður fái í hendur
öll gögn um þá kennara sem undir
stjómunareininguna heyrir. Niður-
stöðurnar skulu síðan lagðar til
umræðu á fyrsta fundi viðkomandi
stjómunareiningar eftir að þær
liggja fyrir.
Þannig að vel er skilgreint hveij-
ir fá niðurstöðurnar í hendur. Til
frekari upplýsinga vitnast í sam-
þykkt Háskólaráðs frá 30. nóvem-
ber sl. þar sem reglugerð um könn-
unina var samþykkt samhljóða og
sýnir það betur en flest annað hve
víð samstaða er um könnunina.
Gagnsemi eða skaði
í grein sinni segir dr. Cook um
gagnsemi kerfisins: „Kerfið er ekki
eingöngu óheppilegt og gagnslaust
heldur getur líka haft skaðlegar
afleiðingar." Þessu verð ég að vera
algjörlega ósammála. Þó kerfið sé
langt frá því að vera fullkomið get-
um við að sjálfsögðu og ber skylda
til að nýta niðurstöðurnar til betri
kennslu og kennsluhátta.
Fyrir það fýrsta er þessi könnun
ekki einungis könnun á kennaran-
um sjálfum, heldur einnig kennslu-
háttum og námskeiðunum sjálfum.
Slíkt stuðlar einnig að gagnrýni á
heildamppbyggingu námsins, fram-
kvæmd námskeiða o.fl. Auk þess
sem hugmyndir um breytt fyrir-
komulag, nýjungar og önnur við-
horf koma fram. Loksins fær hinn
þögli meirihluti að mæla.
Spurningin er því meira með
hvaða hugarfari gagmýnin er sett
fram. Er það til að bijóta niður eða
byggja upp? Til að nýta niðurstöð-
urnar sem best og fá það jákvæð-
asta út úr henni var sá háttur hafð-
ur á í tölvunarfræði að undirritaður
sem er oddviti stúdenta í tölvunar-
fræði ásamt skorarformanni dr.
Jóhanni P. Malmquist formanni fé-
lags háskólakennara, kölluðum
einslega á okkar fund alla þá kenn-
ara sem tóku þátt í þessari könnun
,og ræddum niðurstöðurnar við þá.
Auðvitað vorum við ekki eins og
Rannsóknarrétturinn á Spáni forð-
um daga, eins og dr. Cook virðist
ímynda sér að farið sé með niður-
stöðurnar. Farið var í gegnum
könnunarblaðið í rólegheitum og
málin rædd. Oftar en ekki var allt
í góðu lagi og kennurunum þökkuð
góð störf (því það ber líka að tala
um það sem vel er gert!) og rætt
um betrumbætur og nýjungar. Ef
niðurstaðan var „óhagstæð“ þá var
ekki litið á tölumar blákalt, heldur
reyndum við í sameiningu að kom-
ast að hvað olii vandanum, taka til
greina einstakar kvartanir og málin
rædd ofan í kjölinn. Er ég ekki í
nokkrum vafa um að þessi umfjöll-
un var af hinu góða og á eftir að
leiða til betri kennsíu. Urðu þessir
fundir oft uppspretta fijórrar um-
ræðu um ný námskeið, undirgreinar
sem vantaði í kennsluna og jafnvel
stjórnunarleg atriði sem hægt var
að kippa í liðinn fljótlega.
Lygi tölfræðinnar
Dr. Cook segir í grein sinni: „All-
ir skynsamir menn vita að tölfræði-
legar niðurstöður ljúga“ og nefnir
dæmi um nemanda sem gaf lágar
einkunnir í desember en sá hlutina
í öðru ljósi í prófalestri í janúar.
Ekki vil ég nú samþykkja að all-
ar tölfræðilegar niðurstöður „ljúgi“.
Fræðigreinin lýtur að því að safna
gögnum og skoða hversu sanna
mynd þau gefi af raunveruleikanum
og hefur sínar aðferðir til að meta
það.
Hvort nemendur sjái hlutina í
öðru ljósi í prófalestri skal ósagt
látið. Eflaust mætti finna dæmi um
nemanda sem taldi sig hafa gefið
kennara of háa einkunn þegar hann
las undir próf. Slíkar vangaveltur
sem þessar finnst mér hafa ákaf-
lega takmarkað gildi. Vil ég því til
stuðnings vitna í ræðu er dr. Sig-
mundur Guðbjarnason rektor flutti
við útskrift kandídata fyrr í vetur
en þar fjallar hann um mat kandíd-
ata á gæðum kennslu að námi lo-
knu við Chicago-háskóla: „Á fyrstu
v fimm árum eftir að námi lauk,
kvörtuðu kanídatar undan því að
námið hefði átt að vera hagnýtara,
betri undirbúningur undir starfið.
Tíu árum eftir brautskráningu var
umkvörtunin sú að þeir hefðu átt
að læra meira í undirstöðugreinum.
Fimmtán árum eftir námslok töldu
kandídatarnir að þeir hefðu átt að
læra meira um stjórnun og mannleg
samskipti. Nú voru þeir komnir í
stjómunarstöður. Tuttugu árum
eftir að námi lauk ásökuðu kandíd-
atar kennara sína um að hafa ekki
rætt faggreinina í sögulegu, félags-
legu og hagrænu samhengi, kenna
ætti á breiðari grundvelli með tilliti
til annarra greina hug- og raunvís-
inda.“
Þessi könnun sýnir e.t.v. betur
en flest annað hve mat okkar er
háð tíma. Við verðum að sætta
okkur við þær forsendur sem við
gefum okkur meðan á náminu
stendur. Skoðanir okkar breytast
eftir stöður okkar (a.m.k. hvað
menntun varðar!) og við verðum að
horfa á stöðuna eins og hún er í
dag. Ekki sem einhvern algildan
Stóra sannleik heldur sem ábend-
ingu. Hvorki ég né dr. Cook emm
þess umkomnir að meta hvenær
mat nemenda er „rétt“.
Eins og sjá má af framansögðu
er ég sannfærður um að könnun
þessi leiðir tii bættrar kennslu og
kennsluhátta innan Háskólans. Nú
er verið að framkvæma þessa könn-
un í annað sinn innan skólans og
hefur eyðublaðinu að nokkm verið
breytt í samræmi við gagnrýni
hinna ýmsu manna á blaðið. Meira
rými er fyrir persónulegar athuga-
semdir og auðveldara er fyrir stúd-
enta að koma á framfæri skoðunum
sem e.t.v. eru ekki fjöldans. (Ein-
ungis kennari sér þessar athuga-
semdir og enginn annar.)
Sé rétt á málum haldið og niður-
stöður könnunarinnar nýttar með
jákvæða gagnrýni í huga til upp-
byggingar og eflingar Háskólanum
er ég þess fullviss að í framtíðinni
verður þessi könnun einn af hom-
steinum háskólasamfélagsins.
Höíundur erfulltrúi nemenda í
Háskólaráði.
Um háhyrninga og dýragarða
eftir Axel Hjelm
Umdeildar háhyrningaveiðar
hafa verið stundaðar hér frá árinu
1974 og alls verið fönguð 43 dýr,
sem seld hafa veríð til sædýrasafna
víða um heim. í upphafi stóð Sæ-
dýrasafnið í Hafnarfírði að þessum
veiðum, en eftír gjaldþrot. þess
stofnuðu sömu aðilar félagið
Faunu til þess að halda veiðunum
áfram. Til þeirra mun Fauna hafa
fengið ráðherraleyfi, enda skuld-
bundið sig til að ágóði af veiðunum
rynni til að koma upp dýragarði á
lóð hins gjaldþrota Sædýrasafns.
Eins og blaðlesendum mun
kunnugt hafa þessar veiðar sætt
mikilli gagnrýni erlendra sem inn-
lendra dýravina_ og náttúruvemd-
arsamtaka. Ástæðurnar eru
tvíþættar: í fyrsta lagi hafa menn
andmælt því að þessar veiðar skulu
yfirleitt stundaðar. Vitað er að
dýranna bíður aðeins hægfara
dauði í sædýrasöfnum, þar sem
þessar skynsömu skepnur em
tamdar til að leika alls konar list-
ir, þeim óeiginlegar, til skemmtun-
ar skilnings- og samúðarlitlum
áhorfendum. í öðm lagi hafa and-
mælin beinst gegn meðferð dý-
ranna meðan þau bíða brottflutn-
ings í Sædýrasafninu í Hafnar-
firði. I innlendum jafnt sem erlend-
um blöðum hafa birst dapurlegar
lýsingar á meðferð og öllum aðbún-
aði dýranna, enda hafa sum ekki
lifað af dvölina þar. Þetta er til
umhugsunar fyrir þjóð sem hefur
löggjöf til vemdar dýrum og vill
telja sig á háu menningarstigi.
En hvað um þau áform Faunu-
manna að reisa dýragarð fyrir
ágóðann af veiðunum? Hugmyndir
manna um dýragarða hafa tekið
miklum breytingum á síðari ámm.
Dýragarðar með hinu gamla lagi,
þar sem dýrin voru geymd í búmm
á þröngu svæði em nú hvarvetna
fordæmdir. í þess stað koma menn
„Við eigum því, í flestu,
samleið með erlendum
náttúruverndarsamtök-
um og getum, ef rétt
er á haldið, haft af þeim
mikinn stuðning.“
dýmm fyrir á stórum opnum svæð-
um, þar sem þau geta hreyft sig
eðlilega og þar sem gróður og veð-
urfar er ekki of fjarlægt eðlilegu
umhverfí þeirra. Slíkar aðstæður
verða aldrei fyrir hendi í Hafnar-
fjarðarhrauni. Dýragarður þar get-
ur aldrei orðið annað en ömurlegur
kvalastaður þeirra dýra sem þang-
að yrðu flutt og vart til ánægju
nokkrum manni. Við verðum því
að vona að Faunumenn reyni aldr-
ei að hrinda þessum áformum
sínum í framkvæmd. Við verðum
að sætta okkur við að á íslandi
eru hvorki aðstæður né fjárhags-
legur gmndvöllur fyrir rekstri
sómasamlegs dýragarðs. Þar verð-
um við að sníða okkur þrengri
stakk og viðráðanlegri eins og
þeim sem felst í hugmyndum borg-
arstjómar Reykjavíkur um hús-
dýragarð.
Enginn vafi er á því að háhyrn-
ingaveiðar em mjög arðvænlegar.
Samkvæmt eriendum heimildum
er söluverð hvers dýrs um 250
þúsund dollarar. Talsmaður Faunu
hefur þó lýst því yfir í blöðum að
aðeins hluti þess verðs hafi fengist
fyrir þá háhyrninga sem héðan
hafa verið seldir. Arðsemi veiðanna
verður þó að skoðast í stærra sam-
hengi. Þær hafa mælst mjög illa
fyrir meðal erlendra náttúruvernd-
armanna eins og margoft hefur
komið fram í fjölmiðlum. Við höf-
um reynslu af hveiju erlend nátt-
úruverndarsamtök geta komið til
leiðar. Eins og öllum mun í minni
hafa þau stórspillt mörkuðum fyrir
íslenskar útflutningsvörur og vald-
ið íslenskum fyrirtækjum umtals-
verðu tjóni. Nægir þar að minna á
viðskiptaþvinganir vesturþýskra
dreifingaraðila gagnvart íslensk-
um lagmetisiðnaði. Allt var þetta
vegna hvalveiða hér. Engum þarf
að blandast hugur um, að hér eru
meiri hagsmunir í húfi en nemur
margföldum ágóða háhyminga-
veiðanna. Hér erum við því að taka
áhættu, fórna miklu fýrir lítið.
En málið hefur fleiri hliðar. Við
viljum gjarnan vera í fararbroddi
um hvers kyns náttúruvemd, enda
eiga fáar þjóðir meira undir varð-
veislu náttúrugæða. Við eigum
því, í flestu, samleið með erlendum
náttúruverndarsamtökum og get-
um, ef rétt er á haldið, haft af
þeim mikinn stuðning. Á slíku sam-
starfi eru þó litlar líkur meðan við
stöndum í háhyrningaútgerð með
þeim hætti sem tíðkast hefur.
Höfundur er skipverji á
hafrannsóknarskipinu Bjarna
Sæmundssyni.