Morgunblaðið - 05.07.1990, Qupperneq 25

24
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. JULI 1990
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. JULI 1990
25

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúarritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033. Áskrift-
argjald 1000 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 90 kr. eintakið.
SOLHEIMAR I GRIMSNESI 60 ARA:
Gengin til góðs gata
farsældar
Islendingar eiga því láni að
fagna að búa að gnægð
vatnsorku og jarðhita, sem þeir
nýta aðeins að litlu leyti enn
sem komið er. Það er og lán
þeirra, eins og forseti íslands,
frú Vigdís Finnbogadóttir, tók
rettilega fram er hún lagði
hornstein að Blönduvirkjun
síðast liðinn sunnudag, að þess-
ar náttúruauðlindir endurnýjast
sjálfar, séu þær nýttar með
fyrirhyggju og framsýni.
Astæða er til að taka undir þau
orð forsetans að við fáum seint
fullþakkað þá fyrirhyggju, sem
sýnd hefur verið með rannsókn-
um, undirbúningi virkjana og
framkvæmdum í raforkumálum
á 25 ára starfstíma Landsvirkj-
unar.
í orkufreku umhverfi líðandi
stundar og fyrirsjáanlegrar
framtíðar eru náttúruauðlindir
vatnsafls og jarðvarma ómetan-
legar. Rafmagn er ekki aðeins
forsenda lífsþæginda, heldur
undirstaða atvinnuvega, fram-
leiðslu og þjónustu. Nánast allt
þjóðfélagið, fólk og fyrirtæki,
nýtur í dag góðs af raforku-
framleiðslu Landsvirkjunar,
sem var 4.162,8 GWst á síðast-
liðnu ári, eða rúmlega 93%
heildarorkuframleiðslunnar. Jó-
hannes Nordal, stjórnarformað-
ur Landsvirkjunar, sagði í
ræðu, er hornsteinn Blöndu-
virkjunar var lagður, að íslend-
ingar byggju nú við raforkuverð
sem væri hagstæðara en víðast
hvar erlendis og að flest benti
til þess að það haldi áfram að
lækka næstu áratugi.
Á 25 ára starfsferli hefur
Landsvirkjun reist fjórar stór-
virkjanir, sem tryggt hafa
landsmönnum næga orku til
almennra nota, auk þess að
vera forsenda fyrir orkufrekum
iðnaði, álveri í Straumsvík og
járnblendiverksmiðju á Grund-
artanga. Landsvirkjun hefur og
lokið undirbúningi sex annarra
virkjana. Þar af er ein, Blöndu-
virkjun, sem er fimmta stór-
virkjunin, vel á veg komin og
tengist áformum um nýtt álver.
Hinar eru Sultartangavirkjun,
Fljótsdalsvirkjun, Vatnsfells-
virkjun, Búrfell (stækkun) og
Villinganesvirkjun. Þær má
bjóða út með stuttum fyrirvara.
Þegar þær hafa verið byggðar
er talið að fjórðungur af því
vatnsafli, sem hagkvæmt er að
nýta til raforkuframleiðslu, hafi
verið nýttur.
Framkvæmdir þarf að sjálf-
sögðu að miða við orkumarkað-
inn; eftirspurn og arðsemi. Þar
er horft til orkufreks iðnaðar
sem og útflutnings raforku um
sæstreng, ef verðforsendur
leyfa, auk venjulegs heima-
markaðar. Sterkar líkur standa
til þess að við höldum áfram
að breyta auðlindum vatnsafls
og jarðhita í störf, verðmæti,
gjaldeyri og lífskjör í fyrirsjáan-
legri framtíð, til að tryggja at-
vinnuöryggi í landinu, sam-
bærileg lífskjör hér og í grann-
ríkjum og styrkja efnahagslegt
fullveldi þjóðarinnar.
Með Blönduvirkjun, sem
bætir 150 megawöttum við raf-
orkuframleiðslu landsmanna,
hefur verið stigið stórt skref í
atvinnu- og iðnaðarsögu íslend-
inga. Blönduvirkjun verður í
senn stærsta neðanjarðarvirkj-
un hér landi og fyrsta stórvirkj-
unin utan Þjórsársvæðisins og
norðan heiða. Áætlað er að
virkjunin verði tekin í notkun
árið 1991. Jón Sigurðsson iðn-
aðarráðherra bindur vonir við
að orka frá Blönduvirkjun verði
nýtt í nýju álveri Atlantsáls
þegar árið 1994. Gerð jarð-
ganga Blönduvirkjunar, sem
eru hin lengstu hér á landi,
3.254 metrar auk stöðvarhellis,
hefur gengið vel, styrkt
íslenzka verkþekkingu á þessu
mikilvæga sviði og eflt trú
landsmanna á slíkum fram-
kvæmdum.
Landsvirkjun var stofnuð 1.
júlí 1965. Samkvæmt núgild-
andi lögum og reglugerð um
fyrirtækið, sem eru frá árinu
1983, er það sjálfstæður réttar-
aðili með sjálfstæðan fjárhag
og reikningshald. Landsvirkjun
var upphaflega sameign ríkisins
og Reykjavíkurborgar en Akur-
eyrarbær varð síðar eignaraðili.
í ljósi breyttra viðhorfa um
eignarhald á stórfyrirtækjum
og valddreifingu í samfélaginu,
samanber þá þróun sem orðin
er og fyrirsjáanlega verður í
umheiminum á næstu árum, er
ekki úr vegi að gera því skóna,
að Landsvirkjun og önnur opin-
ber og hálfopinber fyrirtæki af
þessu tagi verði opnuð fyrir
eignaraðild fólks og fyrirtækja;
- þróizt í fjölmennisfélög.
Ástæða er til að fagna því,
á 25 ára starfsafmæli Lands-
virkunar, að fyrirhyggja og
framsýni hafa ráðið ferð í raf-
orkumálum þjóðarinnar og
varðað velferðarveg hennar.
Stöðugt steftit að því að bæta að-
búnað og auka tengsl við umhverfið
Selfossi.
HEIMILISFÓLK Sólheima í
Grímsnesi, aðstandendur og vel-
unnarar fagna 60 ára afmæli
heimilisins i dag 5. júli og því
merka brautryðjendastarfi sem
þar hefúr verið unnið í þágu
þroskaheftra á íslandi. í tilefhi
afinælisins verður gestum boðið
til sérstakrar hátíðardagskrár á
afinælisdaginn og helgina 7.-8.
júli verður opið hús á Sólheimum.
Þessa daga mun Leikfélag Sól-
heima sýna Ævintýrið um stígvél-
aða köttinn, opnuð verður ljós-
myndasýning og sýning á mynd-
verkum heimilisfólks auk þess
sem boðið verður upp á veitingar.
Víst er að margir munu leggja
leið sína að Sólheimum, sem í
reynd er orðið lítið vinalegt þorp
þar sem umhverfið skartar sínu
fegursta þessa dagana.
Þegar komið er á brekkubrúnina
ofan við Sólheimaþorpið blasir hvar-
vetna við gestum sú uppbygging sem
unnin hefur verið á undanförnum
árum og sem enn er í gangi. Þetta
á við hvort sem litið er tii þeirra
bygginga, nýrra og eldri, eða til
umhverfisins. Brekkan er þakin
útsprunginni lúpínu og um hlíðarnar
í kring vex nýgræðingur. þá er
greinilegt að öflugt ræktunarstarf
er unnið í útigörðum og gróðurhús-
um á staðnum. Hamarshögg berast
frá nýjasta húsinu sem er í bygg-
ingu. Staðurinn er friðsæll og ber
það með sér að fólki líður þar vel.
Heimili og vinnustaður
Sólheimar í Grímsnesi eru sjálfs-
eignarstofnun á vegum þjóðkirkj-
unnar. Heimilið hefur með höndum
þjónustu fyrir fatlaða sem felst í því
að vera heimili og vinnustaður fyrir
þroskahefta sem lokið hafa skóla-
göngu.
Jarðnæði heimilisins er jörðin
Hverakot sem er um 300 hektara
hverajörð sem gefur af sér 25 sek-
úndulítra af 89 gráðu heitu vatni.
Það var barnaheimilisnefnd þjóð-
kirkjunnar sem keypti jörðina 1930
í þeim tilgangi að hefja þar rekstur
fyrsta barnaheimilis á íslandi í sam-
vinnu við Sesselju Hreindísi Sig-
mundsdóttur.
Sesselja var menntuð í uppeldis-
fræðum doktors Rudolfs Steiners,
svokallaðri antroposohie. Áhersla
var lögð á menningarstarfsemi, leik-
list, tónlist, brúðuleikhús og euryth-
mi, fyrir heimilisfólk á sama tíma
og þroskaheftir nutu víðast hvar
mjög skertra mannréttinda. Leitast
var við1 að gera umhverfið hlýlegt
og aðlaðandi. Þá var fjölbreytni í
mataræði í hávegum haft með
áherslu á neyslu grænmetis og korn-
Heimilisfólk Sólheima í Grimsnesi, aðstandendur og velunnarar fagna 60 ára afmæli heimilisins þann 5. júlí.
Morgnnblaðið/Signrður Jónsson
metis þegar umræða um heilbrigt
mataræði var nánast óþekkt fyrir-
bæri hérlendis.
Starfsemi Sesselju var mjög merk,
ekki aðeins á landsvísu heidur á al-
heimsvísu því á þeim tíma var
þroskaheft fólk í felum. Hún byijaði
5. júlí 1930 þegar fyrstu börnin
komu að Sólheimum. Hún átti sam-
starf við Reykjavíkurborg og í tilefni
þessa hefur borgin gefíð styttu und-
ir heitinu Barnaheimilið eftir Tove
Ólafsson.
Festa í starfseminni
Á Sólheimum eru að jafnaði 40
heimilismenn og 32 starfsmenn.
„Heimilin eru byggð þannig upp að
þau eru rekin sem venjuleg heimili
og allur heimilisrekstur fer fram á
þeim eins og gengur og gerist, nema
í hádeginu borða allir I mötuneyti
staðarins,“ segir Ólafur Mogensen
forstöðumaður á Sólheimum.
„Starfsfólkið býr með fólkinu á
heimilunum, fjóra daga í senn. Þetta
skapar festu og er okkar aðalein-
kenni. Heimilismenn taka þátt í
heimilisrekstrinum eins og kostur
er og allir sækja vinnu frá klukkan
níu til fimm. Á sumrin eru allir úti
að vinna en á vetrum er unnið við
smíðar, að steypa kerti, vefa mott-
ur, framleiða leikföng. Þá vinna
heimilismenn í mötuneyti að við-
haldi, við snjómokstur og þess hátt-
ar. Svo er hópur sem vjnnur við
garðyrkjustörf alit árið. Á haustin
er ákveðið hvar hver maður vinnur
og síðan stundar hann þá vinnu yfir
veturinn.
• Þriðji meginþátturinn er frítíma-
starfið. Það er skipulagt fram í
tímann og byggist á íþróttastarfi,
leiklistarstarfi auk skátastarfs. Fólk-
ið hérna er mjög áhugasamt í þessu
starfi og allt að 35 hafa komið fram
á einni leiksýningu, sagði Ólafur
Mogensen.
Eftirsóknarverðar vörur
Vinnustaðirnir á Sólheimum eru
sex, kertagerð, vefstofa, smíðastofa,
búskapur, ylrækt og skógrækt. Það
sem framleitt er fer til eigin nota
heimilisins en auk þess er um tals-
verða sölustarfsemi að ræða. í því
efni má nefna kertin, mottur, dúka,
þroskaleikföng og nytjamuni. í garð-
yrkjunni er sú uppskera seld sem
er umfram heimilisnot. Seldar hafa
verið 15-20 þúsund tijáplöntur á
ári, grænmeti er selt í stórmörkuðum
í Reykjavík og einnig á Sólheimum,
þá eru seld blóm og plöntur til
Reykjavíkurborgar, félagasamtaka
og fyrirtækja. Lúpínurætur hafa
verið seldar undir kjörorðinu „Gefum
landinu lit“. Auk þessa má nefna
smíðavörur, Barbie-hús og útihús-
gögn sem framleidd eru eftir pöntun-
um. Allar vörur frá heimilinu eru
eftirsóknarverðar og hafa skapað sér
orðstír fyrir gæði.
Jafiiræði milli allra
„Það sem við erum að reyna að
gera er að skapa heimilisfólkinu
aðstæður, heimili og vinnuumhverfi
þar sem það getur fundið lífsfyllingu
og hamingju,“ sagði Ólafur Mogens-
en, „þetta er stórt samfélag hérna,
allt að hundrað manns, fatlað fólk
og starfsfólk með börnum. Þetta er
því eins og lítið þorp. Sjálfum finnst
mér þetta vera mjög heillandi samfé-
lag þar sem stefnt er að jafnræði
milli allra, starfsmanna og heimilis-
manna.
Það var alltaf hugmynd Sesselju
að á Sólheimum væri menningar-
heimili og höfðingjasetur. Það er
mjög mikilvægt að tengja saman
menningarstarfsemi og starfsemi
fyrir þroskahefta.
Við leggjum áherslu á að vera
virkir þátttakendur í þjóðlífinu og
viljum vinna af reisn að okkar starfi.
Við erum stolt af því sem við erum
að gera og viljum ná fram því besta
í fólkinu og leyfa því að njóta sín.
Stefnan er sú að bæta aðbúnaðinn
og auka tengslin við umhverfið,"
Sé og finn
að fólkínu
líður vel
Selfossi.
„MÉR FINNST nyög þægilegt að
vinna hérna,“ sagði Ánna Margrét
Sigurðardóttir, starfsmaður á Sól-
hciinum, nýkomin til starfa.
„Ég kveið svolítið fyrir áður en
ég kom en líkar mjög vel hérna. Ég
sé og finn að fólkinu líður vel hérna.
Starfið er mismunandi eftir hús-
um og einstaklingum en í heildina
verður þetta eins og hérna sé sam-
hent fjölskylda. Heimilisfólkið geng-
ur í verkin án þess það þurfi að
ganga eftir því og þannig skapast
þessi góða heimilistilfinning.
Það er gott að blanda aldurshóp-
um saman og maður finnur ekki
fyrir neinu kynslóðabili á staðnum.
Ef maður á að skilgreina starfið þá
má segja að maður sé hér í húsmóð-
urhlutverki," sagði Anna Margrét.
Morgunblaðið/Sigurður Jónsson
Anna Margrét Sigurðardóttir starfsmaður.
Maðurlifir
og hrærist
í þessu
Selfossi.
„ÉG KANN prýðilega við mig.
Það er mitt líf og yndi að vera
með skepnurnar. Maður lifir og
hrærist í þessu og svo styður
maður hemilið Iíka,“ sagði Gunn-
ar Kárason, bóndinn á Sólheim-
um, sem hugsar um búskapinn,
16 kálfa.
„Ég hef verið hérna síðan ég var
sex ára. Maður hefur skroppið öðru
hveiju í heimsókn í burtu en það er
alltaf gott að koma hingað aftur,“
sagði Gunnar, sem er 58 ára gam-
all, kvikur á fæti og alltaf tilbúinn
í spjall um hvaðeina en þó helst það
sem tengist búskapnum. Hann
kvaðst búast við að hefja slátt eftir
afmælishátiðina og sagði heyskap-
inn leggjast vel í sig.
- Sig. Jóns.
Morgunblaðið/Sigurður Jónsson
Gunnar Kárason, bóndinn á Sólheimum.
ÞORPIГ AÐ SOLHEiMUM NÝTTFJÓS
sagði Ólafur Mogensen forstöðu-
maður.
Síbættur aðbúnaður
Uppbyggingarstarfið á Sólheim-
um hefur vakið athygli margra og
heimilið notið þess í fjárframlögum,
gjöfum og öðrum stuðningi. Lions-
klúbburinn Ægir í Reykjavík hefur
haft það sem höfuðverkefni í meira
en 30 ár að styðja starfsemina á
Sólheimum. Starfsfólk þar fullyrðir
að heimilið væri ekki starfandi ef
þeirra nyti ekki við. Fjárhagslegur
stuðningur klúbbsins hefúr verið
ómetanlegur og síðan eru þeir vinir
heimilisins sem er ekki þýðingar-
minna.
Stefna starfsins á Sólheimum er
ekki bundin á neinn ákveðinn hug-
myndafræðilegan klafa. Lögð er
áhersla á varðveislu þeirra hefða og
sérkenna sem heimilið hefur tileink-
að sér frá fyrstu tíð. Það hefur sér-
stöðu á tímum blöndunar og „norm-
aliseringar" og er mikilvægur val-
kostur fyrir fatlaða sem kjósa að
lifa í dreifbýli.
Framtíðardraumar tengdir Sól-
heimum eru margir en draumur
Sesselju um síbættan aðbúnað heim-
ilisfólks og lifandi menningarstarf-
semi innan vébanda heimilisins er
og hefur ætíð verið sá drifkraftur
sem knúið hefur starfsemi heimilis-
ins áfram þau 60 ár sem liðin eru
frá stofnun þess.
Á tímum aukinna samskipta og
breyttra viðhorfa samfélagsins til
þroskaheftra er heimilinu mikilvægt
að styrkja stöðugt og efla enn frek-
ar tengsl heimilisfólks Sólheima við
umhverfi sitt. Sólheimar eiga sér því
þann draum að eignast eigið hús-
næði á Stór-Reykjavíkursvæðinu.
Hefðirnar skapa festu
Það þarf ekki langa dvöl meðal
fólks á Sólheimum til að skynja að
heimilishald þar einkennist af föst-
um daglegum hrynjanda. Það er
greinilegt að hver gengur að sínu
og áberandi er hversu heimilismenn
eru stoltir af því sem þeir eru að
gera og því sem þeir eiga á Sólheim-
um. Dagurinn hefst með morgun-
fundi og bæn áður en gengið er til
starfa og nær hápunkti með borð-
bæn og þakkargjörð í sameiginleg-
um hádegisverði heimilisfólks og
starfsmanna.
Árvissar hefðir í starfinu gefa
starfseminni festu og skapa reglu
sem mikilvæg er í lífi fólksins. Hin
góða aðstaða til félagslífs sam skap-
aðist með nýja íþrótta- og leikhúsinu
er ómetanleg.
Hvert sem litið er í Sólheimaþorpi
í Grímsnesi má sjá mikilvægi hinna
smærri og stærri atriða fyrir ein-
staklinginn og heildina. Allt tvinnast
saman í eina virka starfandi heild
þar sem hver og einn hefur hlut-
verki að gegna og finnur sér farveg
til lífsfyllingar og hamingju að eigin
frumkvæði og með stuðningi þeirra
sem næstir standa.
- Sig. Jóns.
Ævisaga Sesselju H. Sig-
mundsdóttur stofiianda
Sólheima væntanleg
Á NÆSTUNNI verður gefin út
á vegum Sólheima í Grímsnesi
ævisaga Sesselju Hreindísar
Sigmundsdóttur stofnanda Sól-
heima, sem Jónína Michaels-
dóttir rithöfundur hefur skráð.
Bókin verður gefin ú< í tilefni
þess að 5. júlí eru 60 ár liðin
frá því að Sesselja stofnsetti
barnaheimili að Sólheimum
ásamt þjóðkirkjunni.
Sesselja stundaði nám í hjúkrun
og ummönnun barna í Danmörku,
Þýskalandi og Sviss. Að sögn
Péturs Sveinbjarnarsonar, stjórn-
arformanns Sólheima, kynntist
hún á þeim árum kenningum
Rudolfs Steiner og hreifst mjög
af þeim, og byggði síðan stárf-
semina á Sólheimum að verulegu
leyti upp í anda Steiners, en heim-
ilið var hið fyrsta sinnar tegundar
á Norðurlöndum.
„Bókin er fyrst og fremst ævi-
saga Sesselju, en um leið nátengd
sögu heimilisins að Sólheimum
fram til andláts hennar 8. nóvem-
ber 1974. Sesselja var gagnmerk
kona og frumkvclull á vettvangi
félags- og mannúðarmála hér á
landi. Hún stofnaði Sólheima,
fyrsta heilsárs barnaheimilið á
Islandi, og jafnframt fyrsta heim-
ilið fyrir þroskahefta, tveimur
árum á undan setningu barna-
verndarlaga og löngu áður en
aðrar sambæt'ilegar stofnanir
voru settar upp hér á landi. Hún
kom til Sólheima með fyrstu börn-
in 5. júlí 1930, en það var áður
en byggingaframkvæmdir hófust
á staðnum. Þau bjuggu í tjaldi
fram í nóvember, en þá var fyrsti
hluti barnaheimilisbyggingarinn-
ar tilbúinn. Frá upphafi var mikil
garðrækt á heimilinu og var Sess-
elja brautryðjandi í lífrænni rækt-
un hér á landi, og má segja að í
raun hafi hún verið fyrsti virki
íslenski umhverfissinninn," sagði
Pétur.