Morgunblaðið - 06.09.1990, Síða 21

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 6. SEPTEMBER 1990
21
kennsla í raunvísindagreinum og
að verkfræðideild var breytt í verk-
fræði- og raunvísindadeild og síðar
stofnuð sérstök raunvísindadeild.
Leifur var forstöðumaður rann-
sóknastofu í stærðfræði frá stofnun
1966 og þar til að hann lét af emb-
ætti 1973. Þátttaka Leifs í stjórn
Raunvísindastofnunarinnar ein-
kenndist af sömu mannkostum og
vizku og fram komu á deildarfund-
um.
Af framansögðu má sjá, að Leif-
ur Ásgeirsson hefur átt mikinn þátt
í að byggja upp kennslu og rann-
sóknir við Háskóla íslands, allt frá
fyrstu árum verkfræðikennslu til
Raunvísindastofnunar Háskólans
og raunvísindadeildar.
Með Leifi Ásgeirssyni er fallinn
frá í hárri elli einn merkasti starfs-
maður Háskóla íslands, en minn-
ingin um öðling og mikinn gáfu-
mann mun lifa.
Magnús Magnússon
Ég er einn þeirra sem er svo lán-
samur að hafa þekkt dr. Leif Ás-
geirsson prófessor.
Ég kynntist Leifi fyrst er ég var
í menntaskóla, en við Ásgeir, sonur
Leifs, vorum skólafélagar, og urðu
kynnin meiri eftir því sem árin liðu.
Það var einstaklega gaman að eiga
við Leif samræður. Hann hafði vak-
andi áhgua á öllu sem máli skiptir
og var reiðubúinn að hlusta á skoð-
anir hvers og eins. Sjálfur lagði
hann ávallt eitthvað merkilegt og
umhugsunarvert til málanna.
í háskóla lagði ég stund á stærð-
fræði, sem var fræðigrein Leifs.
Leifur hafði stundað nám sitt í
Göttingen, á þeim tíma er sú borg
var ein helsta miðstöð stærðfræði-
rannsókna í heiminum, og getið sér
þar frægðarorð. (Eftir valdatöku
nasista voru margir af helsu stær-
fræðingum Göttingenháskóla
hraktir á brott.) Ég man enn hve
gaman mér þótti þegar ég sá fyrst
í kennslubók vitnað í, eins og þar
stóð, „hina frægu Ásgeirsson form-
úlu“.
Er ég kom heim að loknu námi
og störfum erlendis var ég ráðinn
að Raunvísindastofnun Háskólans
og var mitt fyrsta ár þar síðasta
starfsár Leifs. Oft var þá gott að
geta leitað til hans og fá hjá honum
holl ráð.
Leifur og Hrefna kona hans
kunnu þá góðu list að halda
skemmtileg kaffiboð. Á hinu vist-
lega heimili þeirra hjóna hittumst
við kollegar Leifs ásamt mökum og
ræddum heimsmálin, landsmálin,
menninguna og að sjálfsögðu einnig
fræðigreinina.
Leifur hélt sinni miklu andlegu
atorku til hins síðasta. Hann sagði
eitt sinn að í Göttingen hefði hann
þóst heyra nið aldanna, í þeirri
merkingu að þar hefði hann skynjað
návist liðinna stórmenna stærð-
fræðinnar. Þegar Leifur er allur
finnst mér að ég muni aldrei geta
heyrt þennan nið.
Ég og Kirsten kona mín vottum
ættingjum Leifs samúð okkar.
Eggert Briem
Leifur Ásgeirsson prófessor eme-
ritus er látinn. Leifur varð fyrstur
íslendinga til að hljóta víðtæka al-
þjóðlega viðurkenningu fyrir stærð-
fræðilegar rannsóknir. Hann var
fyrsti stærðfræðikennarinn í fullu
starfi við Háskóla íslands og lengi
eini prófessorinn í stærðfræði, fyrst
við verkfræðideildina og síðan við
arftaka hennar verkfræði- og raun-
vísindadeild eða nánar tiltekið
stærðfræðiskor þeirrar deildar. Áð-
ur hafði Leifur mótað stærðfræði-
stofu Raunvísindastofnunar, en
rannsóknaraðstaðan sem þar skap-
aðist var mikilvæg forsenda fyrir
útvíkkun verkfræðikennslunar yfir
á kennslu undirstöðugreina raun-
vísindanna við háskólann. Við sem
nú störfum að ræktun stærðfræð-
innar í þessum stofnunum háskól-
ans eigum Leifi mikið að þakka.
Hann setti markið hátt og gerði
hiklaust þær kröfur að starfsemin
stæðist fyllilega samanburð við
þekktar háskólastofnanir erlendar.
Ekki er vafi á að margur íslenskur
stúdentinn sem haldið hefur út til
framhaldsnáms getur rakið góðan og því varð ekki breytt. Átti Leifur
undirbúning sinn til áhrifa manna varla orð yfir kæruleysi okkar.
eins og Leifs Ásgeirssonar. Leifur virtist jafnvígur á allar
Við samstarfsmenn hans heyrð- greinar, nema hann tók það sér-
um hann oft spyija sig hvort hér staklega fram, að það þýddi ekkert
tækist nokkurn tímann að fá þann að biðja hann um hjálp í latínu,
„anda til að svífa yfir vötnunum" enda kynni hann ekkert i henni.
sem hann hefur vafalítið sjálfur Ekki er ég viss um það, en ljóst
fundið fyrir þegar hann nam stærð- var að latína var ekki á hans áhuga-
fræði í Göttingen, háborg stærð- sviði. Sem dæmi um stálminni Leifs
fræðinnar á þeim tíma. Að því vann dettur mér í hug þegar við Ásgeir
Leifur að skapa stærðfræðirann- vorum að lesa Njálu og báðum Leif
sóknum slíkt umhverfi hér á landi. að hlýða okkur yfir. Tók Leifur þá '
Af rannsóknarniðurstöðum Leifs fram, að það væru um þijátíu ár
hefur svokölluð „meðalgildissetn- síðan hann hefði lesið Njálu og
ing“, sem við hann er kennd, feng- væri hann farinn að ryðga í henni.
ið mest lof stærðfræðinga og er enn Við umræður um efnið kom í ljós
til hennar vitnað. Þessi niðurstaða að hann var miklu betur að sér í
kemur fram í doktorsritgerð Leifs því en við sem vorum nýlesnir.
frá Göttingen og var seinna tekin Leifur var lítið fyrir að láta bera
í stórt ritverk, sem lærimeistari á sér og var hann tregur til að taka
hans, Courant, stóð að ásamt öðrum þátt í veisluhöldum og samkvæm-
stærðfræðiprófessor í Göttingen, Um. Kaus hann helst að vera í friði
einum þekktasta stærðfræðingi við sínar stærðfræðiathuganir, sem
allra tíma, Hilbert. Leifur hélt voru hans líf og yndi.
áfram að þróa þær aðferðir sem Þegar við Hanna komum heim
hann hafði beitt í doktorsritgerðinni frá útlöndum úr fríi um miðjan júlí
til þess að ná til almennari gerða var Leifur kominn á sjúkrahús,
verkefna á sviði hlutaafleiðujafna. þaðan sem hann átti ekki aftur-
Á þessu sviði stærðfræðinnar eru kvæmt. Með þessum fátæklegu orð-
allar viðameiri rannsóknir Leifs. um vildi ég heiðra minningu látins
Einn þekktasti stærðfræðingur á öðlings og þakka honum og Hrefnu
þessu sviði á fyrri hluta aldarinnar, fyrir mig. Við Hanna sendum
Hadamard, setti fram tilgátu um Hrefnu, Asgeiri, Kristínu og fjöl-
það-hvers konar hlutaafleiðujöfnur skyldum þeirra okkar innilegustu
hlýddu reglu Huygens, eins og öldu- samúðarkveðjur.
jafnan, sem skýrir hreyfingar ljós- Jón H. Magnússon
vaka hverskonar í heimi okkar.
Leifur heillaðist af þessari tilgátu
og varði miklum tíma til að reyna
að sanna hana eða skýra. Það var
svo fyrir nokkrum árum að mót-
dæmi fannst, sem að sýndi að til-
gáta Hadamards var röng. Samt
er ljóst að þær aðferðir sem Leifur
þróaði, m.a. í þessari viðleitni, eru
mjög athyglisverðar í sjálfu sér.
Þetta kemur vel fram í tveim rit-
gerðum eftir Halldór í. Elíasson og
Sigurð Helgason sem Islenska
stærðfræðifélagið gaf út 1985 í til-
efni af áttræðisafmæli Leifs. Þar
er einnig vísað í ritgerðir Leifs.
Sigurður ijallar einkum um meðal-
gildissetningar og Halldór- um að-
ferðir Leifs. Aðferðir Leifs geta enn
orðið uppspretta nýsköpunar í
stærðfræði. Hin stærðfræðilega
hugsun Leifs á eftir að lifa þótt
hann sé allur.
Við stærðfræðingar vottum eftir-
lifandi eiginkonu Leifs og börnum
þeirra samúð okkar og þakklæti.
Halldór I. Elíasson
Við andlát Leifs Ásgeirssonar
koma í hugann minningar frá
bernsku- og unglingsárum. Á þeim
árum var heimili Hrefnu og Leifs
mitt annað heimili. Við Ásgeir
kynntumst í barnaskóla og höfum
verið vinir síðan. Það eru því rösk
40 ár frá því ég kom fyrst á Hverf-
isgötuna. Sem stráklingi fannst mér
undarlegt, að Leifur skyldi alltaf
sitja við að reikna þegar ég kom í
heimsókn, hvort sem var að degi
eða kvöldi, sumri eða vetri. Síðar
skýrðist það þó, að í stærðfræðinni
fóru saman áhugamál og atvinna.
Á Hverfísgötu 53 var oft glatt á
hjalla og eru mér minnisstæðar fjör-
ugar umræður við matarborðið,
þegar þeir voru saman komnir,
Leifur, Ásgeir og Indriði heitinn
tengdasonur Leifs. Þar var rætt um
allt milli himins ogjarðar, hvort sem
voru dægurmál eða stjórnmál og
ekki voru þeir alltaf sammála.
Leifur var alltaf boðinn og búinn
til að aðstoða okkur Ásgeir við
námsefni okkar og taldi hann ekki
eftir sér að standa fyrirvaralaust
upp frá flóknum stærðfræðiþraut-
um, þegar við óskuðum eftir hjálp.
Á menntaskólaárum fannst honum
oft, að við Ásgeir værum full kæru-
lausir varðandi námið og er mér
sérstaklega minnisstætt eitt atvik,
þegar nær gekk fram af gamla
manninum. Við Ásgeir áttum að
taka skyndipróf í stærðfræði daginn
eftir og báðum um aðstoð við að
leysa dæmi. Fannst Leifi við ekki
nægilega vel undirbúnir og taldi
okkur hafa átt að biðja um aðstoð
fyrr, til þess að komast yfir allt
efnið. Gekk þó alveg fram af honum
þegar við stóðum á fætur um klukk-
an átta um kvöldið, þar sem við
höfðum verið búnir að ákveða fyrr
um daginn að fara í bíó um kvöldið
Leifur Ásgeirsson prófessor og
fyrrverandi skólastjóri Héraðsskól-
ans á Laugum lést 19. ágúst sl. 87
ára að aldri. Með honum er fallinn
frá einn af mætustu sonum þjóðar-
innar en hann var mikill vísinda-
og starfsmaður og góður leiðbein-
andi.
Kynni okkar Leifs hófust 11.
október 1937. Ég kom að Laugum
þann dag í fögru veðri. Leifur tók
á móti okkur væntanlegum nem-
endum við bílinn. Hann vakti þegar
traust mitt. Hann var hlýr og alúð-
legur og það var eins og hann
þekkti okkur nýnemana, þótt við
værum að sjást í fyrsta ákipti.
Móttakan var líkust því að við vær-
um að koma heim eftir langa fjar-
veru. Dagurinn fór í að koma sér
fyrir og skólasetningin var næsta
dag.
Skólinn var ekki aðeins að læra
lexíurnar og vera hlýtt yfir. Hann
var miklu meira. Hann var eitt
stórt, samhent. og gott heimili nem-
enda, skólastjóra, kennara, starfs-
fólks og fjölskyldna þeirra, sem all-
ar bjuggu í skólahúsinu. Skólanum
var stjórnað styrkri en mildri hendi
af skólastjóra og kennararnir voru
góðir og hjálpsamir. Þeir eru flestir
horfnir yfir móðuna miklu og nú
nýlega Páll H. Jónsson kennari og
Erlingur Davíðsson ritstjóri. Skóla-
reglur voru skýrar og sanngjarnar.
Reglusemi og góð umgengni var í
hávegum höfð. Skólinn var mjög
góður og starfið mikið og mark-
visst.
Leifur var mjög ábyrgur, traust-
ur og réttsýnn í starfi. Hann fylgd-
ist nákvæmlega með hveijum nem-
anda og var alltaf tilbúinn að bæta
úr því sem aflaga fór. Nemendur
virtu hann og þótti vænt um hann.
Ég minnist þess er skuggar sorgar
féllu á skólalífið. Það reyndi mikið
á fólk og ekki síst skólastjóra en
hann brást ekki og gerði allt til
þess að veita öðrum styrk.
Veran á Laugum hafði á margan
hátt mjög mótandi og góð áhrif á
líf okkar nemendanna. Sjóndeildar-
hringurinn víkkaði. Námið og leið-
beinendurnir áttu þar stærstan hlut
og nýtt umhverfi hafði sitt að segja.
Allt starfið var lifandi. Tengsl nem-
enda við skólastjóra, kennara og
ljölskyldur þeirra var ósjálfráð
hvatning til að gera sitt besta. Og
þegar eitthvað bjátaði á var úr
greitt hljóðlega og af föðurlegri
umhyggju en þó nauðsynlegri festu.
Ég var reglulegur nemandi yngri
deildar fyrsta veturinn en óreglu-
legur nemandi næsta vetur þar sem
það varð að ráði að ég reyndi að
taka gagnfræðapróf utanskóla við
Menntaskólann á Akureyri vorið
Sjá nánar ásidu 34.