Morgunblaðið - 23.10.1990, Blaðsíða 16

16
o(>p r 5?3BOTHO .jpí* Ji-í10AnUíí(í}jf4 Oí^/uíHWITOHO^/i
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. OKTÓBER 1990
Hlutaskipti og olíuverð
eftir Benedikt
Valsson
Um síðustu mánaðamót hækkaði
gasolía til fiskiskipa um 40%, sem
leiðir til allt að 8% lækkunar tekna
sjómanna á fiskiskipum vegna
ákvæðis í kjarasamningi milli þeirra
og útgerðarmanna. Segja má að
þessi launaskerðing hafi fyllt mæl-
inn og verið hvatinn á bak við boð-
un vinnustöðvunar hjá yfirmönnum
á fiskiskipum, sem kemur til fram-
kvæmda 20. nóvember nk., ef ekki
hafa tekist samningar fyrir þann
tíma.
Kjarasamningur milli aðildarfé-
laga Farmanna- og/iskimannasam-
bands íslands, FFSÍ, og Landssam-
bands íslenskra útvegsmanna, LÍÚ,
hefur verið laus frá síðustu áramót-
um. Ágreiningur þessara aðila snýst
fyrst og fremst um það ákvæði í
kjarasamningi, sem hér að framan
er getið, þ.e. tengingu milli skipta-
verðshlutfalls og olíuverðs. Ákvæð-
ið nær yfir allar veiðar nema þegar
siglt er með afiann á erlenda mark-
aði. Áður en fjallað verður nánar
um sjálfan ágreininginn milli FFSÍ
og LIÚ væri viðeigandi, að greina
frá því helsta, sem snertir launa-
ákvæði í umræddum kjarasamn-
ingi. Einnig ber að geta þess, að
samið er um kjör sjómanna í tveim-
ur aðskildum samningum eftir teg-
und fiskiskipa. Langstærstur hluti
af fiskiskipaflotanum fellur undir
svokallaðan „bátakjarasamning" en
hinn hlutinn nær til „stórutogara-
samnings", en hann nær aðeins'
yfir ísfisktogara stærri en 500
brúttórúmlestir, sem nú eru um 9
að tölu.
Laun sjómanna á fiskiskipum, er
falla undir bátakjarasamning,
byggjast aðallega á aflahlut, sem
síðan byggist á aflaverðmæti skips-
ins. En þó eiga laun sjómanna aldr-
ei, að geta orðið lægri en umsamið
lágmarkskaup, m.ö.o. kauptrygg-
ing í hverjum mánuði meðan á ráðn-
ingu stendur. Kauptrygging hjá
skipstjóra, stýrimanni og yfirvél-
stjóra er um 88.734 krónur á mán-
uði og hjá öðrum yfirmönnum um
73.945 krónur.
verðmæti, sem er margfeldi afla og
verðs. Síðan kemur að skiptaverð-
mæti, þar sem breytilegur hundr-
aðshluti — skiptaverðshlutfall —
reiknast af aflaverðmætinu. Sá
hluti aflaverðmætisins, sem ekki
reiknast inn í skiptaverðmætið, er
gjarnan tilgreindur sá hiuti, sem fer
framhjá skiptum. Aflahlutur er
síðan fundinn með því að reikna
fastan hundraðshluta — skiptapró-
sentu — af skiptaverðmætinu, að
teknu tilliti tii stærðar skips, teg-
undar veiðarfæra og fjölda í áhöfn.
Til að skýra þennan feril enn bet-
ur, er sýnt eftirfarandi dæmi um
myndun aflahiutar þegar um ísfisk-
togara af minni gerðinni er að ræða:
töflu má sjá hvernig skiptaverðs-
hlutfallið ákvarðast eftir meðalverði
gasolíu í birgðum hér innanlands á
hverjum tíma. Olíuverðsviðmiðunin
er með þrenns konar hætti, þ.e.
samkvæmt tillögum FFSÍ, kjara-
samningi Alþýðusambands Vest-
fjarða, ASV, og gildandi lögum.
Skiptaverðshiutfallið er með tvenn-
um hætti, annars vegar er reiknað
af afla lönduðum innanlands og
útfluttum með gámum og hinsvegar
af verðmæti framleiðslu frystitog-
ara. Fyrir síðustu mánaðamót var
meðalverð gasolíubirgða rúmlega
148 bandaríkjadollarar á hvert
tonn, samkvæmt mati Verðlags-
stofnunar.
Aflaverðmæti;
Afli = 100 tonn af þorski.
Verð = 50 kr/kg.
Aflaverðmæti = 100.000 kg * 50 kr/kg
5 milli. kr.
2. Skiptaverðmæti;
Skiptaverðshlutfall = 70%.
Skiptaverðmæti = 0,7 * 5 millj. kr.
3,5 milli.kr.
3. Aflahlutur á hvern háseta:
Áhöfn = 15 manns.
Skiptaprósenta = 28,8%.
Aflahlutur á hvern háseta =
(0,288 * 3,5 millj. kr.)/15
67.200 kr.
4. Heildaraflahlutur:
Aukahlutir = 3,2. (Aflahlutir alls = 18,2)
Orlof = 10,17%
Heildaraflahlutur =
18,2 * 1,1017 * 67.200 kr. = 1.347 bús. kr.
Þessi samningur milli sjómanna
og útgerðarmanna frá ársbytjun
1987 færði almenna skiptaverðs-
hlutfallið úr 70% í 75% og síðar í
76%. Þetta hlutfall féll þó niður í
72% á síðasta vetri en náði aftur
upp í 76% í júlí sl. Þegar samningur-
inn er skoðaður í einangruðu ljósi,
geta menn verið sammála um það,
að hann hafi skilað sjómönnum
töluverðum ábata í launum frá þeim
tíma er hann tók gildi. En þá má
ekki heldur gleyma því, sem á und-
an hafði gengið, hvað snertir þróun
olíuverðs og hlutaskipta.
í kjölfar versnandi afkomu út-
gerðar voru sett bráðabirgðalög um
ráðstafanir í sjávarútvegi á árinu
1983, sem voru staðfest af Alþingi
sama ár. Þessi lög kváðu m.a. á
um að tiltekinn hundraðshluti af
fiskverði skyidi vera fyrir utan
hlutaskiptin, þ.e. greiðslur í Stofn-
lánasjóð fiskiskipa og fyrir sérstaka
kostnaðarhlutdeild útgerðar. Þar
sem verulegur hluti fiskverðsins fór
þá framhjá skiptum, var ekki hjá
því komist að aflahlutur sjómanna
lækkai. í töflu 2 má greinilega sjá
hvernig aflahlutur af heildartekjum
báta og ísfisktogara minni en 500
brl. hefur lækkað frá upphafi
síðasta áratugar til seinni tíma.
Einnig er augljóst að mesta- lækk-
unin verður einmitt í kringum árið
1983 þegar lögin um kostnaðarhlut-
Benedikt Valsson
Þegar heildaraflahlutur er reikn-
aður, ber að taka mið af öllum þeim
launaþáttum, sem breytast með
aflaverðmætinu, þ.m.t. aukahlutir
til yfirmanna, bátsmanns, neta-
manna, og matsveins og orlofs.
Samkvæmt dæminu hér að framan
er heildaraflahlutur, sem er hinn
eiginlegi skiptahlutur áhafnarinnar
tæplega 27% af aflaverðmætinu.
En þess ber að gæta, að af skipta-
hlut útgerðarinnar um 73% af afla-
verðmætinu, þarf að greiða ýmis
launatengd gjöld vegna áhafnarinn-
ar.
Það atriði í hlutaskiptakerfinu,
sem ágreiningur milli FFSÍ og LÍÚ
hvílir helst á, er ténging milli olíu-
verðs og skiptaverðshlutfalls eins
og fyrr er getið. Um þessa tengingu
var samið í byrjun árs 1987 og
Tenging milli skiptaverðshlutfalls og gasolíuverðs
skv. tillögu FFSÍ, kjarasamningi ASV og gildandi lögum.
Skiptaverð»hlutfall
Löndun innanlands FrvstiskÍD Heðalverð qasoliu 1 biroðua
Botnfiskur fob cif Rakia fob cif skv. tUl. FFSÍ skv. kiarasamn. ASV skv. aildandi löaua
X X X X X US$, fob.pr.tonn US$, fob.pr.tonn US$, fob.pr.tonn
80 77,0 71,5 74,0 68,5 lagra en 70,0 legra en 62,0 lagra en 62,0
79 76,5 71,0 73,5 68,0 70,0 - 95,9 62,0 - 73,9 62,0 - 73,9
78 76,0 70,5 73,0 67,5 96,0 - 121,9 74,0 - 85,9 74,0 - 85,9
77 • 75,5 70,0 72,5 67,0 122,0 - 147,9 86,0 - 97,9 86,0 - 97,9
76 75,0 69,5 72,0 66,5 148,0 - 173,5 98,0 - 164,9 98,0 - 156,9
75 74,5 69,0 71,5 66,0 174,0 -199,9 165,0 - 176,9 157,0 - 168,9
74 74,0 68,5 71,0 65,5 200,0 - 225,9 177,0 - 188,9 169,0 - 180,9
73 73,5 68,0 70,5 65,0 226,0 - 251,9 189,0 - 200,9 181,0 - 192,9
72 73,0 67,5 70,0 64,5 252,0 - 277,9 201,0 - 212,9 193,0 - 204,9
71 72,5 67,0 69,5 64,0 278,0 - 303,9 213,0 - 224,9 205,0 - 216,9
70 72,0 66,5 69,0 63,5 ÍO4,0 og harra 225,0 og harra 217,0 og harra
En frá sömu mánaðamótum
hækkaði birgðaverðið í um 250
dollara, sem leiðir þá til þess, að
hið almenna skiptaverðshlutfall fell-
ur úr 76% í 70% eða á lægstu mörk
og hefur í för með sér að laun sjó-
manna lækka um 8%. Launaskerð-
ing sjómanna á frystiskipum verður
hlutfallslega minni, eins og lesa
má úr töflu 1.
deildina, sem hér að framan er get-
ið, voru sett. Fyrir .þessa lagasetn-
ingu var hlutfall heildaraflahlutar
af tekjum báta 20-200 brl. rúmlega
34%, en er kominn niður í 28%,
samkvæmt síðustu tölum. Á sama
tíma hefur þetta hlutfall á minni
togurum fallið úr 30-31% niður í
25%.
Sjá töflu II
Það er einnig athyglisvert að
olíukostnaður sem hlutfall af tekj-
um útgerðar hefur lækkað verulega
á þeim tíma, sem tafla 2 tilgreinir.
En þessi lækkun olíukostnaðar
verður rakin til verðfalls á heims-
markaði á árinu 1986.
Af framansögðu má álykta, að
kjarasamningurinn milli sjómanna
og útgerðarmanna frá 1987, sé að
nokkru grundvallaður á lækkuðu
olíuverði, þannig að sjómenn fá að
hluta til baka af aflaverðmætinu,
sem frá þeim var tekið með lögun-
um frá 1983. Af þessu má vera
ljóst, að samningurinn frá 1987
færir sjómönnum enga nýja ávinn-
inga í hlutaskiptum.
í kjaraviðræðum milli FFSÍ og
útgerðarmanna frá síðustu áramót-
um, hafa fulltrúar sjómanna reynt
að fá skilning útgerðarmanna á
þeim göllum, sem er að finna í
samningsákvæði um tengingu milli
skiptaverðshlutfalls og olíuverðs.
Helstu misbrestir í tengingunni að
mati FFSÍ eru þessir:
1. Áhættudreifíng í hlutaskipt-
um vegna breytinga á olíuverði er
röng, m.ö.o. taka sjomenn á sig
alltof stóran hluta af hækkun olíu-
kostnaðar, þegar tekið er mið af
birgðaverði gasolíu upp að ákveðnu
marki. Hlutaskipti sjómanna eða
heildaraflahluturinn er um fjórð-
ungur af aflaverðmætinu þegar
skiptaverðið er á bilinu 70% til 76%.
Ef gasolíuverð hækkar innan þess-
ara marka í olíuverðsviðmiðuninni,
taka sjómenn á sig um helming af
hækkun olíukostnaðar útgerðar í
hefðbundnum botnfiskveiðum. En
það sjá allir, sem vilja sjá, að sann-
gjörn áhættudreifing milli sjó-
manna og útgerðarmanna vegna
hækkunar olíuverðs m.v. núverandi
hlutaskipti er u.þ.b. 25% á móti
75%.
2. Tenging skiptaverðshlutfalls
Mynd 1. sýnir þau grundvallarat-
riði, sem tengja ferilinn frá afla til
aflahlutar. Fyrst í ferlinum er afla-
bundið lögum nr. 21 frá sama ári.
Útfærsla á þessu samningsákvæði
eða lögum er sýnt í Töflu 1. í sömu
Opið bréf til væntan-
legra frambjóðenda
stj órnmálaflokkanna
Meirihluti kjósenda eru spariíjár-
eigendur, og er áberandi að fjöldi
þeirra sparifjáreigenda, sem kominn
er á miðjan aldur og meir, er mjög
mikill. Einnig er ljóst að aukinn
sparnaður og ráðdeild er undirstaða
framfara og bættra lífskjara í
íslensku þjóðfélagi á næstu árum.
Nú þegar líður að Alþingiskosn-
ingum og stjórnmálaflokkarnir eru í
óða önn að undirbúa framboð sín,
m.a. með prófkjörum, er afar mikil-
vægt fyrir landsmenn alla, og sér-
staklega þá sem með atkvæðum
sínum vilja hafa áhrif á uppstillingu
flokkanna á framboðslistum sínum,
að þekkja sjónarmið frambjóðenda
varðandi það stóra hagsmunamál
sem örvun sparnaðar og varðveisla
og ávöxtun sparifjár er.
Samtök sparifjáreigenda skora því
á væntanlega frambjóðendur stjórn-
málaflokkanna að gera sem fyrst
grein fyrir skoðunum sínum og
hvernig þeir hyggist berjast fyrir
þeim innan síns flokks og á Alþingi
varðandi eftirfarandi atriði:
1. Á sumt sparifé einstaklinga nú
eru þegar lagðir ýmsir skattar, t.d.
eignarskattur. Hyggst þú standa fyr-
ir lækkun eignarskattsins? Styður
þú frekari skattheimtu, t.d. skatt-
lagningu vaxtatekna einstaklinga?
2. Islenskt efnahagslíf er í eðli
sínu óstöðugt. Mikil hætta er því á
eignaupptöku þegar sparifé er óverð-
tryggt eins og dæmin sýna. Telur
þú tímabært að afnema láns-
kjaravísitöluna og banna verðtrygg-
ingu sparifjár?
Samtök sparifjáreigénda treysta
því að væntanlegir frambjóðcndur
bregðist skjótt við bréfi þessu og
svari í fjölmiðlum á málefnalegan
hátt þeim mikilvægu spurningum
sem hér er að þeim beint.
Virðingarfyllst,
Stjórn samtaka
sparifjáreigenda.
I
i