Morgunblaðið - 23.10.1990, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. ÓKTÓBER 1990
Kenýumenn slíta
stj órnmálasam-
bandi við Norðmenn
Nairóbí. Ósló. Reuter.
KENYUMENN ákváðu í gær að slíta stjórnmálasambandi við Noreg
vegna starfsemi kenýskra andófsmanna í Noregi. Var norska sendi-
herranum í Nairóbí, höfuðborg Kenýu, veittur sjö daga frestur til
að loka sendiráðinu og koma sér úr landi, að sögn kenýska utanrík-
isráðuneytisins.
Utanríkisráðuneytið í Ósló sendi
frá sér tilkynningu í gær þar sem
lýst var hryggð norsku stjómarinn-
ar með ákvörðun Kenýumanna og
Tom Vrálen, sem fer með þróunar-
mál í norsku stjóminni, hvatti ken-
ýska ráðamenn til að skipta um
skoðun.
Kenýumenn saka Norðmenn um
stuðning við kenýska stjómarand-
stæðinga sem hafi það að mark-
miði að bylta stjóm Daniels Araps
Moi forseta og kollvarpa stjóm-
kerfi landsins.
Deilan snýst um andófsmanninn
Sviku 108
milljarða
úr a-þýsk-
um banka
Bonn. Reuter.
ÞÝSKA dagblaðið Siiddeuts-
che Zeitung skýrði frá því
nýlega að austur-þýskur
banki, sem þýska ríkið tók
við eftir sameiningu Þýska-
lands 3. október, hefði tapað
þremur miiyörðum marka,
um 108 milljörðum ÍSK,
vegna fjársvika í tengslum
við gjaldmiðilsbreytinguna
1. júlí.
Blaðið hafði þetta eftir ráðu-
neytisstjóra þýska dómsmála-
ráðuneytisins, Wolfgang
Schomburg. Fjársvikin áttu
sér stað í austur-þýska ríkis-
bankanum Deutsche Aussen-
handelsbank.
I’jórir menn hafa verið
handteknir vegna málsins, þar
af þrír fyrrverandi starfsmenn
austur-þýsku öryggislögregl-
unnar Stasi. Þeir munu hafa
svikið út 257 milljónir marka,
9,3 milljarða ÍSK, og lagt inn
á bankareikning, sem hefur
verið lokað.
Fjársvikaramir notfærðu
sér ákvæði í austur-þýskum
lögum, sem heimiluðu að þeir,
sem fluttu út austur-þýskan
vaming til Austur-Evrópuríkja
fyrir efnahagssamrunann 1.
júlí, fengju þýsk mörk á hag-
stæðum kjörum.
„Mennirnir eru grunaðir um
að hafa falsað skjöl um út-
flutning á vörum til Austur-
Evrópuríkjanna. í ljós kom að
vörumar höfðu annaðhvort alls
ekki verið fluttar út eða ekki
framleiddar í Austur-Þýska-
landi, heldur Singapore,
Kóreu, Noregi, Grikklandi og
fleiri löndum,“ sagði talsmaður
þýska dómsmálaráðuneytisins.
Tímaritið Der Spiegel segir
að dagsetningar samninga, er
gerðir vom eftir mynteiningu
þýsku ríkjanna, hafí verið fals-
aðar til að nýta sér tækifærin.
Einnig segir' tímaritið að
Austur-Evrópuríki hafi keppst
við að kaupa a-þýskar vörur
fyrir mynteininguna til að geta
notað rúblur, sameiginlega
mynteiningu Efnahagsbanda-
lags kommúnistaríkjannna
(COMECON) og sparað þannig
dýrmætan, vestrænan gjald-
eyri.
Koigi wa Wamwere fyrmm þing-
mann sem flýði til Noregs 1986
og fékk þar pólitískt hæli. Stofnaði
hann þar útlagasamtök, Þjóðernis-
fylkingu Kenýu. Wamwere komst
með leynd til heimalandsins í haust
en var tekinn fastur í Nairóbí 8.
október sl. og kærður sl. föstudag
ásamt tveimur samverkamönnum
fyrir meint byltingaráform. Eiga
þeir yfir höfði sér dauðadóma.
Norska stjórnin mótmælti hand-
töku hans og óskaði eftir því við
mannréttindanefnd Sameinuðu
þjóðanna að hún tæki mál hans að
sér. Kenýsk útlagasamtök í Svíþjóð
hafa haldið því fram að Wamwere
hafi verið rænt í Ósló af útsendur-
um Nairóbí-stjómarinnar og fluttur
með leynd til Kenýu.
Einsflokks stjórn Moi hefur verið
við völd í Kenýu í 12 ár og hefur
hann legið undir þrýstingi heima
fyrir og erlendis um að afnema
flokksræðið. í júlí sl. kom til upp-
þota um land allt eftir að hann
bannaði mótmælafundi lýðræðis-
sinna.
Reuter
Mazowiecki vinsælli en Walesa
Tadeusz Mazowiecki, forsætisráðherra Póllands,
sakaði á laugardag Lech Walesa, mótframbjóðanda
sinn í forsetakosningnnum í landinu 25. nóvember,
um að grafa undan pólsku stjóminni með óréttlátri
gagnrýni. Hann varaði Pólveija við ævintýra-
mennsku og fyrirheitum, sem enginn gæti efnt, og
gaf jafnframt til kynna að hann segði af sér sem
forsætisráðherra ef Walesa bæri sigur úr býtum í
forsetakosningunum. Mazowiecki var náinn ráðgjafi
Walesa áður en Samstaða komst til valda í landinu
en er nú helsti keppinautur hans í kosningabarát-
tunni. Samkvæmt skoðanakönnun, sem birt var á
föstudag, hefur forsætisráðherrann nú ívið meira
fylgi en Walesa, eða 29% á móti 25%. Margir eru
þó enn óákveðnir, eða 42%, ef marka má könnun-
ina. Á myndinni veitir Mazowiecki stuðningsmönnum
sínum eiginhandaráritanir og þiggur blóm eftir kosn-
ingafund í borginni Poznan.
Flotauppbygging Sovétmanna við Kólaskaga veldur ugg á Norðurlöndum:
Afmörkuð stríð verða líklegri
vegna upplausnar bandalaga
—segir Tomas Ries sem vinnur hjá varnarmálastofnun í Noregi
Tomas Ries
ÞÓTT vel hafi
miðað í afvopnun-
arviðræðum risa-
veldanna siðustu
árin hefur þróun-
in ekki verið
hnökralaus. Fyrir
skömmu var
skýrt frá því í
Reuters-fréttum
að samninga-
menn Atlantshafsbandalagsins
(NATO) í viðræðum við Sovét-
menn um takmörkun hefðbundins
vígbúnaðar í Evrópu, CFE-viðræð-
unum svonefndu, væru uggandi
vegna þess að Moskvustjórnin
flytti nú í auknum mæli ýmis
þungavopn frá Evrópu austur fyr-
ir Úralfjöll. Þetta hefði þær afleið-
ingar að vopnin féllu ekki undir
verksvið samninganna en yrðu
eftir sem áður tiltæk Sovéthernum
þótt fækkað yrði vopnum og her-
mönnum í Evrópuhluta Sovétríkj-
anna. Ekki er rætt um flotastyrk
í CFE-viðræðunum en vestræn
ríki hafa áhyggjur af vaxandi
styrk sovéska norðurflotans sem
hefur aðalbækistöðvar á Kóla-
skaga. Morgunblaðið átti símavið-
tal við Tomas Ries er stundar
rannsóknir fyrir _ varnarmála-
stofnun Noregs í Ósló og flutti
erindi um þessi mál fyrir skömmu
hér á landi á vegum Varðbergs
og Samtaka um vestræna sam-
vinnu. Ries var spurður hvaða
breytingar hefðu orðið að undanf-
örnu á viðbúnaðinum á Kólaskaga.
„Það eru eir.kum tvennt sem ger-
ist í kjölfar þess að Sovétmenn draga
heri sína frá Austur-Evrópu. Sovét-
menn efla herbúnað sinn á norður-
slóðum frá tæknilegu sjónarmiði og
fjölga auk þess vígtólunum. Lítum
fyrst á ijölgunina.
I maí á þessu ári fiuttu þeir eina
herdeild með 40 svonefndar Flog-
ger-herflugvélar frá Debrecen í Ung-
veijalandi til Kólaskagans. Þama er
um að ræða árásarsprengjuvélar. í
september fluttu þeir einn flugflokk,
þ. e. 12- 18 vélar, af gerðinni SU-17
frá Tékkóslóvakíu til Kólaskagans. Á
sama tímabili fluttu þeir óþekktan
fjölda SU-25 véla, svonefndra
Frogfoot, sem einnig eru léttar
sprengjuvélar, frá Tékkóslóvakíu til
Kólaskagans. Einnig hafa þeir flutt
MiG-29 orrustuflugvélar frá Mið-
Evrópu til Eystrasaltslandanna og
Sovét-Karelíu við austurlandamæri
Finnlands.
Þá er það tæknilega viðbótin. Sov-
étmenn flytja nýtískulegasta hlutann
af þeim hergögnum, sem þeir draga
á brott frá Mið- og Austur-Evrópu,
t.d. fullkomnustu brynvagnana, til
að koma í stað úreltra vígtóla á norð-
urslóðum. Fyrir voru T-55 skriðdrek-
ar en í staðinn koma nýtískulegri
drekar, e.t.v. af gerðinni T-72.
Segja má að það sé afar eðlilegt
að þeir reyni frekar að eyðileggja
úrelt tæki til að uppfylla ákvæði um
takmörkun vígbúnaðar, reyni að
halda í nýtískulegasta búnaðinn. Auk
þess gera samningar risaveldann um
afvopnun Sovétmönnum mögulegt
að efla styrk sinn á norðurslóðum í
takmörkuðum mæli án þess að bijóta
nokkur ákvæði samninganna. Þeir
mega bæta sér upp fækkunina í
Mið-Evrópu að einhveiju leyti, ann-
aðhvort með viðbót á norðurslóðum
eða sunnan við Mið-Evrópuhemaðar-
svæðið. Uppbyggingin þarf ekki að
merkja að þeir séu að undirbúa árás-
arstríð, við sjáum ekki núna merki
um að það ríki nokkur vilji til slíks,
en vandi okkar er sá að styrkur
þeirra á norðursvæðinu eykst.
Norðurflotinn styrktur
Auk þessa má nefna uppbyggingu
norðurflota Sovétrikjanna, sem er
ekki í neinum tengslum við brottför
Sovétmanna frá A-Evrópuríkjunum
og tengist því ekki CFE-viðræðun-
um. Við verðum að horfast í augu
við þá staðreynd að hver sem ástæð-
an er þá halda Sovétmenn áfram að
styrkja norðurflota sinn, jafnt ofan-
sjávarskip sem kafbáta. Sem dæmi
má nefna að Moskvustjórnin hefur
skýrt frá því að tvö flugvélamóður-
skip, sem eru í smíðum og gerð eru
fyrir orrustuþotur, fyrstu skip sinnar
gerðar í Sovétflotanum, verði bæði
með bækistöðvar á norðurslóðum.
Það er erfitt að skilja hvers vegna
þeir halda áfram þessari dýru upp-
byggingu. Þverstæðan í þessu öllu
er efling Norðurflotans. Ég veit’ ekki
hvort nokkur hefur beinlínis spurt
þá hver skýringin á uppbyggingunni
sé en það væri þörf spurning.
Að vísu hef ég heyrt að óbreytt-
ur, sovéskur fræðimaður hafi spurt
embættismann þessarar spurningar
en svarið var að uppbyggingin væri
vitfirring, embættismaðurinn gat
einfaldlega ekki skýrt þetta. Sovét-
menn hafa áður sýnt að þeir geta
verið mjög sveigjanlegir þegar þeir
telja að það henti þeim, geta verið
fljótir að fækka hergögnum, minnka
viðbúnaðinn, gerðu það m.a. snemma
á sjötta áratugnum og í upphafi þess
sjöunda. Flotauppbyggingin er svo
rándýr að það hlýtur að vera einhver
þrauthugsuð ástæða fyrir þessu.“
Hætta vegna upplausnar
Vigleik Eide, sem nú er formaður
hernaðarnefndar Atlantshafsbanda-
lagsins (NATO), hefur sagt að upp-
bygging Sovétmanna á Kólaskaga
valdi „valdi nokkrum áhyggjum" en
á hinn bóginn verði menn að forðast
að ýkja mikilvægi hennar. Ries var
spurður hvort hann væri sammála
norska hershöfðingjanum. „Eide
leggur áherslu á að við getum ekki
látið sem við sjáum ekki hvað er að
gerast. Ég vil ítreka að við sjáum
ekki að viljinn til árásarstefnu sé
fyrir hendi hjá Sovétmönnum og sem
kunnugt er þarf hvorttveggja til, vilj-
ann og getuna, til að árás verði gerð.
Vandinn er sá að pólitískt ástand í
Sovétríkjunum og ekki síður Rússl-
andi einu er svo óljóst og þróunin
svo óútreiknanleg að við vitum ekk-
ert hver viljinn verður eftir eitt ár,
enn síður eftir fimm ár. Sovétríkin
eru að leysast upp. Það vekur nokk-
urn óhug að samtímis því sem allt
öryggis- og varnakerfi Évrópu er að
leysast upp getur farið svo að Norð-
urlönd verði einangraðri en fyrr,
standi ein ándspænis Rússlandi.
Fram til þessa hefur enginn getað
ímyndað sér stríð á slíku afmörkuðu
svæði vegna skuldbindinga vamar-
bandalaganna tveggja um að eitt
skyldi yfír alla ganga. Nú er í fyrsta
lagi verið að minnka kjarnorkufæl-
inguna og í öðru lagi leggja niður
varnarbandalögin. Þetta merkir að
innan fárra ára verður hægt að heyja
landfræðilega afmörkuð stríð.
Ástæðumar fyrir slíku stríði gætu
verið fjölmargar en meginatriðið er
að aðstæður í álfunni geta verið gjör-
breyttar eftir 2 - 5 ár. Þess vegna
er að mjög óþægilegt fyrir Norðurl-
öndin að þurfa að horfast í augu við
aukinn hernaðarmátt, sovéskan eða
rússneskan, á norðursvæðinu."