Morgunblaðið - 23.10.1990, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 23. OKTÓBER 1990
Húsbréf og hagfrædi
Athugasemdir við grein Jóhanns R. Björgvinssonar, þjóðhagfræðings
eftir Yngva Örn
Kristinsson
Jóhann R. Björgvinsson, þjóð-
hagfræðingnr, ritar gagnrýna grein
í Morgunblaðið síðastliðinn laugar-
dag (13. október) þar sem hann
kemst að þeirri niðurstöðu að „veik-
leiki húsbréfakerfisins geti orðið
mikill skaðvaldur í íslensku efna-
hagslífi" eins og hann orðar það.
Niðurstöðu sína byggir hann,
eftir því sem undirritaður kemst
næst, á tveimur röksemdum. Þær
eru:
1) Húsbréfakerfið muni auka fjár-
þörf Byggingarsjóðs ríkisins um
nálægt 50%. Ástæða þessa er
hærra lánshlutfall og því hærra
meðallán frá sjóðnum.
2) Grundvallarmunur sé á hús-
bréfakerfinu hér á landi og hús-
bréfakerfum annarra landa þar
sem húsbréfin eru ekki seld áður
en lánið er veitt.
Þjóðhagfræðingurinn staldrar
einnig við tvö önnur atriði. Hið fyrra
er að Jóhann Rúnar telur að breyt-
ing á gengi húsbréfanna á mark-
aðnum, vegna breyttra vaxta, verði
að telja svik við húsnæðissparendur
eins og hann orðar það. Seinna at-
riðið snertir samanburð á vaxtabót-
um og almennri niðurgreiðslu vaxta
en hann telur ekki mikinn mun á
þessum tveimur kerfum.
Húsbréfakerfið og fjárþörf
Byggingarsjóðs ríkisins
Greinarhöfundur telur að fjárþörf
Byggingarsjóðs ríkisins muni auk-
ast með tilkomu húsbréfakerfisins.
Þetta er rétt í vissum skilningi, þar
sem stærri hlutur íbúðarverðsins
verður fjármagnaður með skulda-
bréfi frá Byggingarsjóði ríkisins eða
húsbréfadeild hans réttara sagt.
Hér er þó ekki um eiginlegt lán að
ræða þar sem um skuldabréfaskipti
er að ræða og útgáfa húsbréfa hef-
ur engin áhrif á fjárþörf sjóðsins.
v Það er hins vegar rétt sem Jó-
hann Rúnar segir að með húsbréfa-
kerfinu er stærri hluti fjármagnað-
ur með skuldabréfi frá Byggingar-
sjóði ríkisins enda var að því stefnt
með tilkomu kerfisins. Eins og
kunnugt er heimilar húsbréfakerfið
útgáfu fasteignaveðbréfs fyrir allt
að 65% af verðmæti fasteignarinnar
sem stendur að veði.
Með tilkomu húsbréfanna er
stærri hlutur ijárþarfar íbúðakaup-
enda leystur i opinbera húsnæðis-
lánakerfinu og minni þörf því fyrir
lán frá öðrum aðilum svo sem lífeyr-
issjóðum og bönkum. Húsbréfakerf-
ið dregur því úr lánveitingum ann-
arra lánastofnana til húsnæðis-
kaupa. Aukin hlutdeild Húsnæðis-
stofnunar í fjármögnuninni mun því
endurspeglast í minni beinum lán-
um annarra lánastofnana til hús-
næðismála. Hér er fyrst og fremst
verið að breyta um farveg fjár-
mögnunarinnar en ekki umfang
hennar.
Engin ástæða er til að ætla að
tilkoma húsbréfakerfisins muni
auka heildareftirspurn eftir lánsfé
til húsnæðismála. Öll fasteignavið-
skipti hafa verið ijármögnuð með
einum eða öðrum hætti á undan-
förnum árum. Ólíklegt er að íbúðar-
viðskiptum fjölgi með tilkomu kerf-
isins. Breytingin sem felst í hús-
bréfakerfinu er fyrst og fremst fólg-
in í einföldun gagnvart lánþegan-
um, sem nú þarf aðeins að leita að
fjármögnun til eins aðila í stað
margra áður. Breyting leiðir einnig
til hagstæðari kjara fyrir lánþegann
þar sem hann nýtur ríkisábyrgðar
á láni sínu.
Húsbréf hér á landi öðruvísi?
Jóhann Rúnar telur að gundvall-
armunur sé á húsbréfakerfinu hér
á landi og í öðrum löndum. Ástæð-
Hvað er sá kallaður, sem
skilar ekki því fé, sem hann
tekur að sér að innheimta?
eftirHelga K.
Hjálmsson
Þar sem íjármálaráðherra, Ólaf-
ur Ragnar Grímsson, fyrir hönd
ríkissjóðs virðist enn og aftur ætla
að fjármagna ríkissjóð að hluta til
með fé, sem réttilega er eign kirkju-
garða og safnaða, óska ég eftir að
eftirfarandi bréf til ráðherra og al-
þingismanna verði birt, til þess að
lesendur blaðsins geti betur áttað
sig á hvernig siðferði ráðamanna
okkar er háttað, og mat þeirra á
eignum annara:
„Reykjavík 3. september 1990.
Á síðustu Leikmannastefnu hinn-
ar íslensku þjóðkirkju, sem haldin
var að Löngumýri í Skagafirði 12.
og 13. maí sl., var m.a. fjallað um
skerðingu sóknar- og kirkjugarðs-
gjalda, sem átti sér stað við af-
greiðslu fjárlaga ársins 1990.
Það var skoðun margra, sem tóku
til máls' um þetta efni, að hér væri
um hreina eignaupptöku aA, ræða
og þarna væri verið að brjóta samn-
ing, sem kirkja og ríkisvald höfðu
gert með sér.
Eftirfarandi tillaga var samþykkt
samhljóða:
Leikmannastefna Þjóðkirkjunnar
haldin að Löngumýri 12. og 13.
maí 1990 ályktar eftirfarandi:
Leikmannastefnan mótmælir
harðlega þeirri afgreiðslu Alþingis
að skerða tekjur safnaða og kirkju-
garða í landinu méð einhliða
ákvörðun um síðustu áramót. Leik-
mannastefnan telur það brot á því
samkomulagi, sem gert var milli
ríkisvalds og Kirkjuþings (af hálfu
Helgi K. Hjálmsson
safnaða) haustið 1987, þegar inn-
heimtukerfí safnaða og kirkjugarða
var fellt inn í staðgreiðslukerfið.
Hjálagt fylgir með greinargerð
framsögumanns, Gunnlaugs Finns-
sonar, kirkjuráðsmanns.
Máli þessu er einnig vísað til
Kirkjuþings 1990.
Leikmannaráð treystir því að
hæstvirtir alþingismenn tryggi að
samningur sá, sem kirkja og ríkis-
vald gerðu með sér um sóknar- og
kirkjugarðsgjöld, verði í heiðri hafð-
ur og söfnuðum landsins verði skil-
að þeim fjármunum, sem þeir rétti-
lega eiga.“
una telur hann vera að „erlend
húsbréfakerfi fjármagna útlán til
fasteignakaupenda með útgáfu sér-
stakra húsbréfa sem seld eru á við-
eigandi markaði, þ.e. fjármagns-
markaði. Þannig fást peningar til
útlána ... í íslenska húsbréfakerf-
inu eru húsbréf ekki seld í fyrstu
umferð á fjármagnsmarkaði fyrir
peninga.“
Hér gætir þekkingarskorts hjá
höfundi. Til eru ýmis kerfi til fjár-
mögnunar húsnæðislána. Ein teg-
und þeirra er kerfi þar sem fjár-
magns er aflað með sölu markaðs-
verðbréfa. Af þessu kerfi eru tvö
afbrigði. Annað þeirra verkar með
þeim hætti sem Jóhann Rúnar
greinir réttilega frá. Dæmi um slíkt
er sænska húsnæðislánakerfið. Hin
leiðin er kerfi skuldabréfaskipta þar
sem Tasteignakaupandi selur lána-
sjóðnum fasteignaveðbréf en fær
það greitt með verðbréfi sem hann
getur selt á íjármagnsmarkaði ef
þörf er á. Þessi leið hefur verið
farin hér á landi.
Þessi háttur hefur verið hafður
í Danmörku í 140 ár og reyndar
einnig hér á landi á fyrri helming
þessarar aldar og á ég þar við gamla
veðdeildarkerfið og bankavaxta-
bréfin sem samsvöruðu húsbréfun-
um í núverandi kerfi.
Enginn munur er á áhrifum þess-
ara tveggja leiða á fjármagnsmark-
aðinn. I báðum tilvikum leitar
markaðurinn að þeim vöxtum sem
tryggja jafnvægi.
Svo kann að virðast í fljótu bragði
að í fyrra afbrigðinu megi stýra
Iánsfjáreftirspúrninni og vöxtum
með því að takmarka skuldabréfa-
sölu sem er undanfari lánveiting-
anna. Það er þó ekki raunhæft ef
fjármagnsmarkaðurinn er frjáls og
heimilin hafa frelsi til lántöku. Þeir
sem vilja taka lán við ríkjandi vexti
munu einfaldlega leita annarra leiða
til að afla lánsfjár og slík eftirspurn
mun hafa áhrif til hækkunar vaxta.
Ókostur þess að afla fjár með
sölu skuldabréfa áður en endanlegt
húsnæðislán er veitt er sú vaxta-
áhætta sem slíkur sjóður verður
óhjákvæmilega að taka. Vaxta-
áhættan myndast þegar sjóðurinn
sem selur skuldabréfin liggur með
fjármagn sem afiað hefur verið og
ekki hefur verið ráðstafað til út-
lána. Önnur áhætta er einnig fyrir
hendi en hún er sú að pólitísk íhlut-
un leiði til lægri útlánsvaxta en
innlánsvaxta. Sú hefur raunin orðið
víða, meðal annars hér á landi.
Eru húsbréfin „svik við
húsnæðiskaupendur"?
Greinarhöfundur bendir réttilega
á að of mikið framboð húsbréfa
geti leitt til lækkunar á gengi hús-
bréfa og því rýrni verðmæti hús-
bréfa sem þegar eru í eigu spar-
enda. Hér hefur dæmið þó ekki
verið hugsað til enda.
Almennt gildir að vaxtahækkun
á fjármagnsmarkaði rýrir markaðs-
verð eigna sem bera fasta (eða
enga) vexti, svo sem skuldabréfa,
hlutabréfa og jafnvel fasteigna.
Ástæðan er einföld. Nýjar skuld-
bindingar gefa af sér hærri arð en
eldri. Þetta er ekki ný staðreynd.
Vaxtalækkun hefur að sjálfsögðu
öfug áhrif.
Tökum dæmi þessu til skýringar.
Ef ríkissjóður hækkar vexti á spari-
skírteinum rýrnar markaðsverð
allra útistandandi spariskírteina,
þ.e. gengi þeirra á eftirmarkaði
lækkar. Mikil lánsfjáreftirspurn af
öðrum toga hefur sömu áhrif. Þetta
hefur mörgum sinnum gerst og
ekki verið talað um svik í því sam-
bandi. Hver sá sem kaupir verðbréf
með föstum vöxtum, hlutabréf eða
fasteign, verður að sæta því að
hærri vextir, eða meiri arðgjöf af
einhverri annarri eign, gerir hans
sérstöku eign minna eftirsóknar-
verða og lækki markaðsverð henn-
ar.
Það er því fráleitt að halda fram
að vaxtahækkun á fjármagnsmark-
aði, sem kynni að stafa að miklu
framboði húsbréfa, eða annarra
verðbréfa, sem Ieiðir til lækkandi
gengis húsbréfa og annarra eigna,
séu einhver sérstök svik við eigend-
ur húsbréfa.
Vaxtabætur eða
vaxtaniðurgreiðsla
Jóhann Rúnar telur ekki ástæðu
til að gera greinarmun á því hvort
stuðningur hins opinbera við hús-
næðiskaupendur er í formi almennr-
ar niðurgreiðslu vaxta eða með
vaxtabótum. Hér er þó nokkur
munur á.
Ástæðurnar eru aðallega tvær.
Önnur ástæðan er hagfræðileg en
Yngvi Örn Kristinsson
„Það er því fráleitt að
halda fram að vaxta-
hækkun á fjármagns-
markaði, sem kynni að
stafa að miklu framboði
húsbréfa, eða annarra
verðbréfa, sem leiðir til
lækkandi geng-is hús-
bréfa og annarra eigna,
séu einhver sérstök
svik við eigendur hús-
bréfa.“
hin er spurningin um réttlæti og
er því fremur á vettvangi stjórnmál-
anna. Húsnæðiskerfi, eins og lána-
kerfið frá 1986, sem byggir á al-
mennri niðurgreiðslu til allra lán-
takenda, óháð efnahag, hlýtur að
leiða til umframeftirspurnar eftir
lánsfé og biðraða. Með vaxtabótum
skapast hins vegar möguleikar til
að stýra umfangi stuðnings hins
opinbera við íbúðakaupendur eftir
efnahagsaðstæðum á hveijum tíma.
Jafnframt skapast með vaxtabót-
unum betri möguleikar til að stýra
vaxtabótunum til þeirra hópa sem
mest þurfa á stuðningi hins opin-
bera að halda. Þetta er auðvitað
spurning um réttlæti og er eins og
áður sagði á vettvangi stjórnmála.
Efnahagsleg áhrif þessara
tveggja kerfa eru því ekki þau sömu
jafnvel þó kostnaður hins opinbera
við rekstur þeirra væri sá sami.
Mismunandi samfélagshópar hvað
efnahag og tekjur varðar munu
njóta stuðnings hins opinbera.
Höfundur er hagfræðingur og
formaður húsnæðismálastjórnar.
Lyfjaverð er opinber ákvörðun
eftir Jón Björnsson
Höfundur er formaður
Leikmannaráðs I’jóðkirkjunnar.
Undanfarið hafa birst miklar
ádeilur á apótekara í íslenskum
ijölmiðlum. Er þar einkum talað
um verð á lyfjum. Vegna þess er
nauðsynlegt að benda á eftirfar-
andi:
Val á lyfjum og verð á þeim er
algerlega í höndum opinberra að-
ila Áður en nýtt lyf er tekið til
sölu hérlendis fer það til umsagnar
Lyíjanefndnar. Hún veitir faglega
umsögn um gæði lyfsins og leitar
umsagnar Lyfjaeftirlits ríkisins
um innkaupsverð þess. Lyíjaeftir-
litið kannar innkaupsverð á lyfinu
erlendis og skilar jákvæðri eða
neikvæðri umsögn eftir aðstæðum.
Umsagnir beggja þessara aðila
fara til heilbrigðisráðuneytisins,
sem endanlega tekur ákvörðun um
hvort lyfið verður flutt inn. I þessu
ferli mála eigi apótekarar engan
fulltrúa og hafa því engin áhrif á
afgreiðslu.
Lyfjaverðiagsnefnd hefur það
verkefni að ákvarða áiagningu í
heildsölu og smásölu. í henni sitja
fimm menn. Þrír eru tilnefndir af
opinberum aðilum, einn af Stéttar-
félagi íslenskra lyfjafræðinga
Jón Björnsson
„Það er stjórnvalds-
ákvörðun hve mörg
apótek eru starfrækt
og hvar. Það er enn-
fremur stjórnvalds-
ákvörðun að lyfjaverð
skal vera hið sama,
hvar sem er á landinu.“
(sem allir lyíjafræðingar nema
apótekarar eiga aðild að, einnig
þeir sem eru í þjónustu ríkisins)
og svo einn fulltrúi apótekara.
Verði ágreiningur í nefndinni sker
heilbrigðisráðherra úr.
Það er stjórnvaldsákvörðun hve
mörg apótek era starfrækt og
hvar. Það er ennfremur stjórn-
valdsákvörðun að lyfjaverð skal
vera hið sama, hvar sem er á
landinu. Það er því ljóst að ákveð-
ið samræmi þarf að vera í þessari
opinberu stýringu og verðákvörð-
unum.
Af þessu má vera ljóst að ekki
er við apótekara að sakast um
verð á lyfjum. Hins vegar er einn-
ig ljóst að álagning þeirra er hærri
hérlendis en í mörgum löndum og
á því er einföld skýring, sem opin-
ber yfirvöld hafa tekið gilda. Það
er dýrt að dreifa lyfjum á íslandi,
eins og svo mörgu öðru. Á íslandi
eru 6.000 íbúar á hvert apótek,
en um 16.000 í Danmörku og
11.000 í Svíþjóð, svo dæmi séu
tekin.
Höfundur er formaður
Apóteknrafélags íslands.