Morgunblaðið - 14.12.1990, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. DESEMBER 1990
Söguleg fundargerð
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
J AFN AÐ ARM ANN AFÉL AGIÐ
Á AKUREYRI. Fundargerðabók
1924-1932. 162 bls. Sagnfræði-
stofnun Háskóla Islands. Reykja-
vík, 1990.
Sagnfræðistofnun Háskólans
hefur sent frá sér bókina Jafnaðar-
mannafélagið á Akureyrí. Fundar-
gerðabók 1924-1932. Jón Guðna-
son bjó til prentunar. Skemmst er
frá að segja að undirritaður opnaði
þessa bók með takmarkaðri forvitni
en þötti hún því merkilegri eftir því
sem líða tók á lesturinn. En Jafnað-
armannafélagið á Akureyri var
undanfari kommúnistafélags þar
sem taldist eftir það deild í komm-
únistaflokknum íslenska sem aftur
var deild í alþjóðasambandi komm-
únþsta.
Á árum jafnaðarmannafélagsins
voru kommúnistar ekki enn búnir
að slíta tengsl við sósíaldemókrata.
En ágreiningurinn fór vaxandi og
því var mikil hreyfing í félagi þessu,
menn voru sífellt að ganga í eða
ganga úr félaginu. Á fundum talaði
fólk opinskátt, ekki endilega um
stefnuna því hana þurfti ekki að
ræða, hún var alveg ljós, heldur um
útbreiðslu og áróður. Auðséð er að
þarna hefur andi Leníns og Stalíns
svifíð yfir vötnunum. »1 jafnaðar-
mannaflokki verður að ríkja stál-
harður agi,« sagði Einar Olgeirsson
sem var bæði höfuð og heili félags-
ins. Raunar sýnist agi hafa verið
lykilorð í allri umræðu og stefnu-
mótun félagsins: »Lenin byggði
rússneska flokkinn þannig upp að
hann er nú best agaði flokkur í
heimh« sagði Einar. Fráleitt telur
hann að allir verkamenn eigi að
ganga í jafnaðarmannáfélag. Þar
eigi einungis að vera harður kjarni
sem sé bæði reyndur og agaður og
þar að auki reiðubúinn að leggja
Jón Guðnason
allt í sölurnar fyrir hugsjónina. Þar
með skuli og lagt kapp á »að halda
okkur hreinum«, eins og það var
orðað á eihum fundinum.
Elísabet Eiríksdóttir kemur líka
mikið við sögu. Eftir hanni er með-
al annars skráð »að þegar kommún-
istískt skipulag væri orðið ríkjandi,
uppleystist heimilið.« En á þvf herr-
ans ári 1929 (þegar orðin voru
sögð) mun þvílík pólitík hafa þótt
sýnu furðulegri en jafnvel afnám
eignaréttarins og þjóðnýtingar-
áformin sem vöktu þó lítinn fögnuð
svo vægt sé til orða tekið.
En hvernig átti fámennur kjarni
að ná völdum eins og að var stefnt?
Steinþór Guðmundsson kunni ráð
til þess. Hann »vildi láta félagið
starfa á breiðum grundvelli undir
hlutleysisgrímu.« Brýnt var fyrir
félögum að blanda sér í hvers kon-
ar borgaraleg ssmtök hvar sem því
yrði við komið til að reka þar undir-
róður. Einn telur henta að hafa
»hlutlausa« menn á oddi til að villa
fyrir andstæðingunum. Og krepp-
an, sem skall á'undir lokin, var
ekki svo ill sem ætla mátti. Sjálf-
sagt þótti að »nota þessa kreppu
auðvaldsins til að steypa því - af
stóli.« Athyglisvert er að í félagi
þessu sýnast verkamenn hafa látið
lítið sem ekkert að sér kveða. Fé-
lagsstarfið virðist hafa verið borið
uppi af stúdentum og kennurum,
en þó fyrst og fremst af hinum síð-
ar nefndu sem létu þar langmest
til sín taka. Einar Olgeirsson var
kennari svo dæmi sé tekið. Og geta
má nærri að þarna var enginn hörg-
ull á fundarriturum!
Menn kunna að velta því fyrir
sér hvað dregið hafi kennara og
menntamenn að þessari harkalegu
stefnu. Lág laun skýra það ekki
nema að hluta. Hitt má hafa vegið
þyngra að kommúnisminn var bók-
leg stefna, settur fram sem fræði-
kenning. Sumir vildu jafnvel meina
að þarna væri komin fram vísinda-
kenning og mætti með henni leysa
hvers konar samfélagsmál um alla
framtíð. Hvað kennarana varðar
kann hluti skýringarinnar svo að
vera fólginn í því að þeir voru eins
konar stéttleysingjar í þjóðfélaginu,
utangarðsfólk. Þeir voru ekki »al-
þýða«, ekki beint. Til lærðra töldust
þeir ekki heldur. Embættisstéttin
leit niður á þá þar eð þeir voru
hvorki latínulærðir né háskóla-
gengnir.
Jón Guðnason upplýsir í formála
að fundargerðabókin nái »fram í
ársbyijun 1932, en þar er hún enda-
slepp. Eftir því sem best er vitað
hefur Jafnaðarmannafélagið þá
hætt störfum og því aldrei verið
formlega slitið.« Þá klofnuðu sam-
tökin endanlega þegar kommúnist-
ar stofnuðu sína »Akureyrardeild«.
Ár þau, sem fundargerðir þessar
ná yfir, eru nú orðin harla ijarlæg,
orðin saga. En vilji einhver skilja
gang mála bæði þá og síðar og
grafast fyrir orsakir þeirrar óbil-
girni sem löngum einkenndi íslenskt
þjóðfélag er skýringarinnar þarna
að leita, meðal annars.
Guðmundur Guðjónsson
Gunnar Bender
Stangaveiðin 1990
FRÓÐIHF. hefur gefið út bókina
Stangaveiðin 1990 eftir Guð-
mund Guðjónsson og Gunnar
Bender.
í kynningu útgefanda segir m.a.:
„í þessari árbók stangaveiðimanna
gefst áhugamönnum gott tækifæri
til þess að fá á einum stað glöggt
yfirlit yfir það sém gerðist á árinú
og er ekki að efa að aftur og aftur
verður gripið til þessarar bókar
þegar veiðisumarið og aflabrögðin
1990 ber á góma.
í Stangav.eiðinni 1990 er að finna
yfirlit yfir aflabrögð í einstökum
veiðám og samanburður við fyrri
ár. Fréttaanáll greinir frá því helsta
sem var að gerast og auðvitað fylgja
nokkrar góðar veiðsögur frá sumr-
inu með.“
Fjölmargar ljósmyndir eru í bók-
inni.
Stangaveiðin 1990 er 110 bls.
Prentstofan G. Ben. annaðist prent-
vinnslu.
íslensk óperuhandbók
SÖNGVAGLEÐI nefnist óperu-
handbók með söguþræði 280
ópera, sem Fjölvi hefur hefur
gefið út. Bókin er í sama formi
og Tónagjöfin úm sígild tón-
skáld, sem kom út fyrir ári hjá
sama forlagi.
Söngvagleði er samin af Þor-
steini Thorarensen, en með ráðgjöf
frá Peter Gammond og með sam-
starfi við Salamander-útgáfuna í
London sem hefur aðstoðað við
hönnun og útvegum á fjölda ljós-
mynda.
í kynningu útgefanda segir: „I
Söngvagleði er sagt frá 111 óperu-
tónskáldum og rakinn söguþráður
í 280 ólíkum óperum. Sem dæmi
má nefna að þar eru raktar allar
óperur Wagners og flestar þær
óperur sem skipta máli eftir Verdí,
Puccini, Donizetti, Bellini. Hún
spannar og yfir öll tímabil, jafnt
Hándel, Mozart, Weber, Offenbach,
yfir rússnesku og tékknesku tón-
skáldin og einnig fjölda nútíma-
ópera, jafnt Britten og Shos-
takovich.
í formála segir höfundurinn Þor-
steinn Thorarensen, að Öþerubókin
sé hönnuð þannig að fólk geti auð-
< veldléga haft hana með sér á ferða-
lögum, í tösku eða veski eins og
hvert annað leiðsögurit á ferðum.
Hún er líka leiðsögurit um undra-
heima sönglistarinnar.“
Söngvagleðin er 240 bls. mynd-
skreytt. A forsíðu er litmynd af
flutningi tslensku óperunnar á
Karmen eftir Bizet en sérstakur
hluti bókarinnar Ijallar um um ís-
lensku óperuna og óperuflutning á
íslandi.
Unglingabók eftir
Andrés Indriðason
KOMIN er út hjá Máli og menn-
ingu ný unglingabók eftir Andr-
és Indriðason sem heitir Mann-
dómur.
í kynningu útgefanda segirm.a.:
„Sagan gerist sumarið 1940 og
segir frá unglingi sem upplifir
hernámið og breytingarnar sem
því fylgdu á íslandi. Kalli er 15
ára þegar hermenn í þúsundatali
taka að þramma um götur Reykja-
víkur, tjaldborgir rísa, nýir atvinn-
umöguleikar skapast og þjóðlíf og
fjölskylduhagir taka á sig nýja
mynd.
Eitt viðkvæmasta málið er sam-
skipti hermannanna við íslenskar
stúlkur sem ekki síst veldur átök-
um og deilum manna á meðal. En
Kalli er áhorfandi og jafnframt
Andrés Indriðason
þátttakandi i öllu þessu umróti sem
gjörbreytir skoðunum hans og
framtíðarsýn."
I
I
I
I
I
L
!
.
I