Morgunblaðið - 21.12.1990, Blaðsíða 10

rr 10
ÍW ,-MOBGUHBLAÐlÐ FÖS.TyjDAGtiB 2,1. T>ESEMRER. 1990
Víða greinist
Hakala-ætt
_________Bækur______________
KjartanÁrnason
Antti Tuuri: Til Ameríku. Skáld-
saga, 303 bls. Njörður P.
Njarðvík þýddi. Setberg 1990.
Þetta er þriðja bókin um þá Hak-
ala-feðga. Sú fyrsta var Dagur í
Austurbotni, sem hlaut bókmennta-
verðlaun Norðurlandaráðs 1985,
næst kom Vetrarstríðið og nú Til
Ameríku. Allar eru þessar komnar
út í íslenskri þýðingu Njarðar P.
Njarðvík. Antti er reyndar búinn
að bæta tveimur bókum við söguna
um Austurbotningana af Hakala-
ætt en segist nú hafa sett síðasta
punktinn aftan við þá sögu; ef hann
héldi áfram yrði hann að lesa allar
eldri bækurnar til að rifja upp hver
væri hvurs og hvur hvað, svo það
væru fyrst og fremst slíkar tækni-
legar ástæður fyrir því að hann léti
staðar numið, sagði hann í útvarps-
viðtali fyrir skömmu.
Erkki Hakala, einn bræðranna
fjögurra í Degi í Austurbotni og
sonur Marttis úr Vetrarstríðinu,
segir þessa sögu. Hann hefur orðið
uppvís að skattsvikum og ákveður
að flýja krumlu réttvísinnar ásamt
konu sinni þungaðri, Kaisu, og vin-
inum Taisto, sem er í samskonar
klípu. Þeim tekst að koma miklu
fé undan og setja kúrsinn á
Ameríku. Þar taka á móti þeim
Bókmenntir
ErlendurJónsson
Bragi Sigurjónsson: AF ER-
LENDUM TUNGUM. Ljóðaþýð-
ingar. 96 bls. Bókaforlag Odds
Björnssonar. Akureyri, 1990.
Að þýða ljóð kalla sumir að end-
uryrkja. Mikið er til í því. Formið
setur tjáningunni vissar skorður.
Sjaldan er hægt að snúa texta frá
orði til orðs. Ekki er auðveldara að
ná öllum blæbrigðum frumtextans.
Því er síst að undra þótt þýdd ljóð
beri oftar svip þýðandans en skálds-
ins sem orti. Ennfremur hyllast ljóð-'
skáld til að velja til þýðingar það
sem helst fellur að eigin stíl og
smekk. Þess sýnist mér gæta í
ljóðaþýðingum Braga Sigurjónsson-
ar. Bragi er upprunninn í þing-
eyskri nýrómatík, hefur reyndar
IÐUNN hefur gefið út barnabók
eftir Guðrúnu Helgadóttur sem
nefnist Núna heitir hann bara
Pétur. I bókinni eru litmyndir sem
Hörður Hauksson hefur gert og
sýna Pétur litla og vini hans, end-
urnar í Reykjavík.
í kynningu útgefanda segir m.a.:
„Þetta er Ijúf og skemmtileg saga
fyrir yngstu bömin um hann Pétur,
sem var fjögurra ára og var eiginlega
ósköp góður strákur, sem gerði það
sem mamma hans og pabbi báðu
hann um — allt nema eitt. Og þess
vegna var hann alltaf með blautan
blett á botninum og var kallaður
Pétur pissurass. En einu sinni sem
oftar fór hann að gefa öndunum á
Tjörninni brauð — og hvað gerðist?
Þær litu ekki við brauðinu hans! Þá
varð Pétur að hugsa málið og fmna
ráð til að endumar færu að þiggja
brauðið hans.“
Bókin er prentuð í Odda.
aðrir útlægir Finnar, fjárglæfra-
menn sem lifa í vellystingum. Upp-
úr leiðindum tekur Erkki að sér við
annan mann að aka flutningabíl
með humarfarm norðurtil Kanada
og verður þannig óafvitandi þátt-
takandi í miklum glæfraleik. Á
meðan gefst Kaisu upp á einver-
unni og hitanum í Flórída og flýgur
heim. Margt fer öðmvísi en ætlað
var. í stað þess að flytja kjöt-
skrokka aftur til Bandaríkjanna,
verður Erkki eftir í Kanada og
kynnist þar óvænt áður óþekktri
grein af Hakala-ættinni, ættlegg
afa hans sem flúði ofríki konu
sinnar í Finnlandi og giftist og átti
böm í Kanada — án þess að skilja
áður. Inní frásögn Erkkis fléttast
saga finnskra innflytjenda til
Ameríku, að mestu sögð af Otto,
félaga hans í humarflutningnum,
og Kanada-Finnunum sem hann
hittir.
Stíll Antti Tuuris í þessari bók
er ekki óáþekkur stflnum í Vetrar-
stríðinu: ópersónulegur skýrslustfll
sem lætur ekkert uppi um tilfínn-
ingar sögumanns eða annarra per-
sóná, rekur aðeins kaldar stað-
reyndir. Þetta er nokkuð magnaður
stfll einsog hann birtist hér, iíður
ekki fram með þungum nið stór-
fljótsins líktog í Vetrarstríðinu,
heldur hleypir bæði spennu og jafn-
vel hraða í frásögnina, einkum
framanaf. Annars er ég ekki frá
því að stflblærinn breytist ofurlítið
haldið tryggð við þá stefnu með því
þó að leggja ýmsa lykkju á leið sína
í samræmi við breytta tíma. Bók
þessi hefst á stuttu ljóði, Aldrei
framar, eftir Alfred E. Housman.
Það lýsir söknuði vegna löngu lið-
innar bemsku sem kemur aldrei
aftur. Þar sem þýðandi er orðinn
aldurhniginn má ef til vill líta á
þetta sem inngangsljóð:
Hvíslar j^eyru mér aftankul
austan af’fjarskans slóð:
Hver er sú byggð sem í blámans dul
sig baðar i árdagsglóð?
Það er hið horfna hamingjuver
handan við rúm og skil,
sem átti ég forðum í æsku mér
en aldrei kemst framar til.
Stæði ekki nafn hins erlenda
höfundar með Ijóðinu gæti þetta svo
sem vel verið eftir Braga sjálfan.
Guðrún Helgadóttir
Antti Tuuri
eftir því sem Erkki nálgast rætur
ættar sinnar í Kanada meira, hann
komi öðm hvoru örlítið uppum við-
horf sín. og tilfinningar. Og þegar
hann er í lokin aftur kominn til
Flórída, læknaður af Ameríku-
draumnum en fangi í þvísa landi
þartil s"kuld hans er fyrnd, fyllist
hann þrá eftir heimalandinu, konu
sinni og nýfæddri dóttur, og tilfinn-
ingamar leka útí textann: „Eg fór
út að borða, og á leiðinni til baka
fór ég í verslunarmiðstöðina og
keypti mér stóra kartonpappaörk
og nokkra tússpenna, sem ég fór
með heim.“ Til hvers? Jú, til að búa
til almanak yfir árin ’83-’87 — svo
hann geti talið dagana þartil hann
rkemst heim. Maðurinn er ólmur af
þrá eftir friði, jafnvægi í líf sitt,
heimþrá. En ópersónulegur sem
hann er hljómar það svona í frásögn
hans: „Ég var enn að fást við daga-
Bragi Sigurjónsson
Rím, ljóðstafír og línulengd hafa
hér áhrif á orðavalið. Orðið ver í
merkingunni vin eða dvalarstaður
er gamalt og fallegt. Það á alls
ekki illa við á þessum stað. Rúm
og skil eru viðunandi orð en engan
veginn hrífandi; kannski örlítið
vandræðaleg.
Lítum svo á hvað gerist þegar
skáldið fínnur sig óbundið af
ríminu. Tökum sem dæmi ljóðið
Hvítir fuglar eftir Tor Jonsson:
Til þín hurfu síðustu
hugsanir mínar.
Hvítir fuglar
flugu úr búri.
Einhvem tíma seinna mætumst við
á moigunkyrrum stað
þar sem sólskinshvítir fuglar
syngja í trjánum.
Hér er orðavalið klárara. Valt
er þó að gera upp á milli ljóðanna.
Skáld, sem á rætur í hefðbundnu
formi, slítur sig seint frá því með
öllu. Þess gætir meðal annars í
hrynjandinni og nokkurri Ijóðstafa-
setningu þó rímið sé frá.
Flest eru ljóðin í bók þessari
stutt. Nokkur eru þó alllöng eins
og Ræninginn eftir Alfred Noyes
og Hún Kata í götunni okkar eftir
Henry Carey, sniðugur bragur.
Þýðingasafn þetta er ekki mikið
að vöxtum en talsvert að fjöl-
breytni. Það sýnir að skáldið Bragi
lætur ekki deigan síga þó aldurinn
færist yfir.
Ljóðaþýðingar
Barnabók eftir Guð-
rúnu Helgadóttur
Njörður P. Njarðvík
talið um kvöldið, þegar Tapani og
Eero komu og báðu mig að koma
með sér í sánu. Ég sagðist ekki
hafa tíma, af því að ég væri að búa
til dagatal. Ég lauk við dagatalið
og festi það á svefnherbergisvegg-
inn með nagla. Bræðumir sátu í
stofunni. Ég reiknaði út að ég ætti
eftir níu hundruð tuttugu og níu
daga hér. Þeim fannst það ekki
langur tími.“ Hver vegur að heiman
er vegur heim ...
Það er í raun mikill galdur falinn
í þessum stfl Antti Tuuris. Svona
stíll getur nefnilega vel orðið leiðin-
legur löngu áður en komnar eru
300 síður. En ekki hér. Hann nær
hinsvegar einkennilegum tökum á
manni strax í upphafi — og heldur
þeim jafnt gegnum æsilega atburði
sem hversdagslegustu viðfangsefni
sögupersónanna. Það held ég sé
ekki síst að þakka launfyndni sem
víða leynist og skemmtilegu sam-
spili efnis og stíls. Persónulýsingar
verða afar lifandi endaþótt öllum
sé lýst utanfrá, og margar skemmti-
legar persónur koma beint og óbeint
við sögu.
Samfélag Finnanna í Ameríku
er kannski ekki sérlega kær-
leiksríkt, þarsem hver gerir sér mat
úr öðrum — enda segir sögumaður
að Finnar séu iðulega Finnum verst-
ir. Þeir eru líka einangraðir frá inn-
fæddum og öðrum innflytjendum
enda gengur þeim upptil hópa bölv-
anlega að læra ensku. Drykkju-
skapur, slark og slagsmál eru
hversdagslegir viðburðir ásamt
botnlausri ágirnd og karlrembu —
en ekki örgrannt um að konur ættu
þó síðasta orðið.
Um þýðingu Njarðar P. Njarðvík
þarf ekki mörg orð: Hún er svo lip-
ur að ég hafði enga tilfinningu fyr-
ir að ég væri að lesa þýdda sögu.
Stóri kampalampi
Skákprent gefur út bók Högna Torfa-
sonar um sögu rækjuveiða og vinnslu
SKÁKPRENT hefur gefið út
bókina „Stóri kampalampi —
rækjusaga úr Djúpinu". Höfund-
ur er Högni Torfason, fréttamað-
ur og ritstjóri en hann lézt í árs-
byrjun. Hafði hann þá að mestu
lokið við samningu bókarinnar.
Hún er helguð minningu braut-
ryðjandans, Símonar Olsens.
Það var árið 1935 sem rækjuveið-
ar hófust við ísland, en þá reyndu
Norðmennirnir Símon Olsen og Ole
G. Syre fyrir sér með veiðar á
kampalampa, en það var rækjan
kölluð á þeim tíma, í ísafjarðar-
djúpi. Ári síðar hófst vinnsla rækj-
unnar á ísafírði.
Bók Högna er ætlað að segja
sögu rækjuveiðanna og vinnslu við
Djúp, svo og brautryðjendanna og
veiðitilrauna þeirra og öflun mark-
aða.
Högni Torfason hafði unnið lengi
að söfnun heimilda og ritun bókar-
inriar er hann lézt. Var bókinni að
mestu lokið við fráfall hans. Útgef-
andi naut aðstoðar Halldórs Her-
mannssonar, Sigurjóns Hallgríms-
sonar og Magnúsar Aspelund við
Högni Torfason
yfírlestur handrits og þáði ýmsar
ábendingar frá þeim. Halldór ritar
formála bókarinnar.
Bókin er 292 blaðsíður að stærð
og allmargar myndir prýða hana.
Hún er prentuð hjá Skákprenti.
(Fréttatilkynning)
Annað bindi um siða-
skipti eftir Will Durant
BÓKAÚTGÁFA Menningarsjóðs hefur gefið út annað bindi af
ritinu um siðaskiptin - tímabilið 1300-1517 eftir Will Durant.
Útgefandi kynnir ritverk þetta
svo á kápu: „Bandaríkjamaðurinn
Will Durant (1885-1985), höfund-
ur þessarar bókar, hóf árið 1927
að semja risavaxið verk um sögu
mannkynsins undir heitinu „The
Story of Civilization". Til að kynn-
ast söguslóðum af eigin raun ferð-
aðist hann m.a. tvívegis kringum
hnöttinn. Fyrsta bindið, um frum-
sögu austrænna þjóða, birtist árið
1935, en ellefta og síðasta bindi,
um frönsku byltinguna og Napól-
eon, kom út 1975.
Annað bindi, Grikkland hið
foma, var gefíð út hjá Menningar-
sjóði í íslenskri þýðingu Jónasar
Kristjánssonar í tveimur hlutum,
1967 og 1979. Áður hafði komið
út þriðja bindi verksins, Róma-
veldi, í tveimur hlutum, 1963-64.
Auk þess gaf Menningarsjóður
1985 út bókina í ljósi sögunnar
eftir Durant og konu hans, Ariel,
sem vann með manni sínum að
þessum umfangsmiklu ritstörfum.
Árið 1989 kom út í íslenskri
þýðingu Björns Jónssonar, skóla-
stjóra, upphaf sjötta bindis verks-
ins, sem flallar um siðaskiptin.
Nú birtist annar hluti í þýðingu
hans, þar sem áfram er greint frá
tímabilinu 1300-1517, frá John
Wyclif til Marteins Lúthers. Á
þessu tímabili „urðu straumhvörf
sem settu svip á vestræna sið-
menningu og áttu þátt í mótun
þeirrar heimsmyndar sem blasir
við okkur á líðandi stund, eins og
þýðandinn komast að orði í form-
ála fyrra bindis.“
Siðaskiptin II er 213 bls. að
stærð og prýdd myndum. Á kápu
er mynd af hollenska siðabóta-
manninum og menntafrömuðinum
Erasmusi frá Rotterdam. Bókin
er unnin í Prentsmiðju Hafnar-
fjarðar.