Morgunblaðið - 21.12.1990, Blaðsíða 12

81
12
oðtíi iiatiMaeaa .iu JiuuAuUTöcyi qíœajuviudhoiæ
MORGUNBLXÐIÐ" FÖSTUDAGUR-21. DESEMBER 199r
Tilbúinn er töff-
arinn hér snöggi
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Ómar Ragnarsson:
I einu höggi. Skáldsaga.
Útg. Fróði hf. 1990.
Það er sannarlega ekki fráleitara
en hvað annað að Omar Ragnarsson
sem hefur fengist við svona allt að
því allt í hálfa öld taki sig til og
skrifi eitt stykki skáldsögu sem er
á fjórða hundrað blaðsíður. Með
fylgir snælda þar sem fluttir eru
þeir textar sem birtast í bókinni.
Því miður var tækið mitt bilað svo
að ég verð að eiga það til góða að
hlýða á snælduna.
Það kemur heldur engum á óvart
sem fylgst hefur þó ekki nema í
fjarlægð með ferli höfundarins að
það gengur meira en lítið á í þess-
ari skáldsögu, maður er eiginlega
orðinn móður og másandi eftir
fyrstu tugi síðna að streitast við
að fylgja Ómari og sögupersónum
hans eftir og á þó flest eftir að
gerast enn.
Jonni bræt er maður hálffímm-
tugur eða svo. Ungur var hann efni-
legastur allra, skemmtilegastur
allra, sniðugastur og ég veit ekki
hvað. Hann giftist Önnu og átti
með henni tvö börn og smám sam-
an fór að halla undan fæti, hann
leiðist út í eiturlyf og síðan bætir
hann brennivíni ofan í dópið. í vinn-
unni stendur hann höllum fæti líka
og hefur dregið sér fé og er log-
andi hræddur að upp um hann kom-
ist. Vinir hans úr menntaskóla
skjóta upp kollinum, þeir Brynjar
þurralki, Gunnar lögfræðingur og
Binni barón sem er gæddur því-
líkum frásagnarhæfileikum að
helmingur myndi duga. Þeir félagar
hittast öðru hveiju og halda þá
gjarnan — að eigin dómi að minnsta
kosti — mergjaðar ræður hver yfir
öðrum um heimsmálin og lífið og
tilveruna og þessar ræður koma oft
eins og skrattinn úr sauðarleggnum
og innihald þeirra magurt.
Nú hefur Anna eiginkona fengið
nóg af Jonna og skilið við hann og
hann verður einhvem veginn að
bjarga sé/og getur það engan veg-
inn. Hann er í upphafi bókarinnar
að undirbúa að hrinda í framkvæmd
hugmynd sem gerir hann ódauðleg-
an í veraldarsögunni en það er ekki
fyrr en þtjú hundruð síðum síðar
sem lesandiijn fær að vita hvað til
stendur. En það er nóg að gera
samt, Jonni fer í jarðarför norður
í land og tekur upp í bflinn gamlan
félaga og drykkjudela og um svipað
leyti fer að gjósa í Kröflu eða á því
svæði og Jonni verður í óráðsrugli
fyrir því að hrinda félaganum í
hraunflauminn þar sem hann leysist
upp í frumeindir sínar. Alls konar
sálarstríð og sukk og sukksambúð
fylgir og svo verður hann á ný
mannsbani, reynir að manga til við
Önnu og fá hana til sín aftur en
hún snýr hann öldungis niður og
þá er ekkert eftir nema framkvæma
þessa áætlun sem gerir hann ódauð-
legan.
Ómar Ragnarsson
Það sem mér finnst megingalli
við söguna er að Ómar Ragnarsson
gætir ekki hófs, það er of mikið
af öllu, furðuleg innskot þekktra
persóna sem eiga ekkert erindi
nema helst til að sýna orðfimi
þeirra, svo sem Ómar Ragnarsson
sjálfur, Hrafn Gunnlaugsson og
fleiri. Stundum þegar höfundur hef-
ur byggt upp dálítið drama — tek
besta en kannski melódramatísk-
asta atriðið sem er lokadans þeirra
Önnu og Jonna — getur hann ekki
annað en komið með kerskni og
töffheit sem missa marks að mínum
dómi.
Stundum hafði ég á tilfinning-
unni að Ómar vildi vera alvöruhöf-
undur að skrifa alvörubók en fynd-
ist hann gæti ekki verið þekktur
fyrir að vera of hátíðlegur og slægi
þá öllu upp í grín, misheppnað oft.
Það er engin þörf á því að skrifa
allt í einu, það leiðir bara til að
allt fer í einn hrærigraut. Að tak-
marka sig, þó svo manni finnist
fátt mega missa sig, það er kúnst
sem Ómar á greinilega eftir að læra.
Sjóður 1, Vaxtarsjóður og
Valsjóður sameinaðir
Til eigenda Sjóðsbréfa 1, Vaxtarbréfa og Valbréfa.
Frá síðustu áramótum hefur Verðbréfamarkaður Islandsbanka hf. séð um
rekstur ValsjóðS, Vaxtarsjóðs og Sjóðs 1 sem voru upphaflega stofnaðir af
Verðbréfamörkuðum Alþýðu-, Útvegs- og Iðnaðarbanka. Avöxtun sjóð-
anna og uppbygging hefur frá upphafi verið mjög svipuð. Því hefur nú verið
ákveðiðaðsameinaþáfráog með næstuáramótum. Hinn sameinaði sjóður
mun heita, Sjóður 1 - Vaxtarbréf.
I.íktog Vaxtar-ogValsjóðurmun hinn nýji sjóður sameina kosti skammtíma
oglangtímaverðbréfasjóðavegnamöguleikááinnlausn án kostnaðarfyrstu
þrjá virka daga hvers mánaðar. Ennfremur hefur Vaxtarsjóðurinn haft ögn
rýmri heimildir til kaupa á verðbréfum en hinir, og verður þeim eiginleika
haldið fýrir Sjóð 1 - Vaxtarbréf.
Eigendur Valbréfa, Vaxtarbréfa og Sjóðsbréfa 1 munu því frá og með 1.
janúar 1991 njóta ávöxtunar og eiginleika hins nýja sjóðs. Ekki er þörf á að
koma með áður útgefin bréf til skráningar eða endurútgáfu hjá VIB þvf að
gengi Vaxtarbréfa, Valbréfa og Sjóðsbréfa 1 verður áfram birt daglega.
Þeim sem það vilja er boðið að skipta á Sjóðsbréfum 1, Vaxtarbréfum og
Valbréfum og öðrum Sjóðsbréfum VÍB, eða innleysa þau, án kostnaðar
dagana 3. til 18. janúar næstkomandi. Nýjum viðskiptavinum bjóðum við að
eignast Sjóð 1 - Vaxtarbréf frá og með 3.janúar 1990.
Itarlegar upplýsingar um hinn nýja sjóð, stærð hans, eignaskiptingu og
áætlaða ávöxtun, liggja frammi í afgreiðslu VIB. Þeim sem hafa einhverjar
frekari spurningar varðandi sameininguna, eiginleika hins nýja sjóðs eða
önnuratriði.ervelkomiðað hafasamband viðráðgjafaVIBíÁrmúla 13aeða
í síma 91-681530.
Virðingarfyllst, i ^
f Sigurður B. Stefánsson,
framkvæmdastjóri
VlB
VERÐBRÉFAMARKAÐUR ÍSLANDSBANKA HF.
Ármúla 13a, 108 Reykjavik. Sími 68 15 30. Telefax 68 15 26. Simsvarí 68 16 25.
UNGLINGAR OG
FLEIRA FÓLK
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Andrés Indriðason:
MANNDÓMUR. 200 bls. Mál
og menning. Reykjavík, 1900.
»Reykjavík sumarið 1940. Það er
ys og þys í bænum. Skyndilega er
Island komið í hringiðu styijaldará-
taka. Breskir hermenn þramma um
götur með byssuhólka um öxl. Tjald-
borgir rísa. Sandpokavígi eru hlaðin.
Hvenær sem er má búast við að
hljóðmerkjalúðurinn boði loftvama-
æfingu — eða loftárás Þjóð-
veija.« Þetta er tekið úr kápuaug-
lýsingu. Með auglýsingunni er mynd
sem tekin er um sömu mundir —
upp eftir Bankastræti. Og þar gefur
að líta gömlu Reykjavík, um það
er ekkert að villast. Þetta er þá
hemámssaga eða hvað?
Bæði og. Allt á það reyndar við
sem í auglýsingunni stendur. En það
er fleira en hernámið sem þarna er
á döfinni. Manni er t.d. boðið inn á
reykvískt verkamannsheimili. Ekki
veit ég hvort það á nú að vera al-
veg dæmigert. Húsbóndinn er gleði
firrtur vegna erfiðrar lífsbaráttu,
beygður af nýliðinni kreppu, upp-
stökkur og heiftúðugur. Og pólitísk-
ur auðvitað. Konan lýtur valdi hans,
hennar er að þjóna og hlýða. Eldri
sonurinn, unglingur, rúmlega
fermdur, horfir raunsætt á málin
og er næsta þroskaður og fullorðins-
legur fyrir sinn aldur. Yngri sonur-
inn, bam að aldri, er eftirlæti föður
síns og fær enn að njóta bernsku
sinnar. Eins og í venjulegu fjöl-
skyldudrama smáharðnar leikurinn,
leyndarmálum er ljóstrað upp. Og
að lokum enda lætin með byssu-
hvelli og ósköpum. Auðvitað hefur
hemámið sín áhrif á. þennan fýrir-
gang. Samt eru tengsl þess við
söguefnið nokkuð óljós, að minnsta
kosti framan af. Sýnist ekki mundu
breyta öllu þó það væri numið brott,
meginefnisins vegna. Uppbygging
sögunnar minnir um sumt á leikrit,
éinkum þessi síharðnandi spenna
sem að lokum endar með uppgjöri.
Andrés Indriðason hefur verið
vinsæll höfundur. Samt — eða rétt-
ara sagt þess vegna — hefur hann
ekki fengið tækifæri til að herðast
í mótlæti. Manndómur nýtur þess
og geldur. Þetta er hugtæk saga
og þægileg aflestrar en ekki mikil
a dýptina. Andrés lýsir best fábrotn-
um einstaklingum sem eru allir þar
sem þeir em séðir, en þeim lýsir
hann líka vel. Samtölin eru mestan-
part notalegur malandi. Sýnilega
Andrés Indriðason
þekkir höfundur hvort tveggja:
hæfni sína og takmörk; og leggur
þá mesta rækt við það sem hann
veldur best. Lái honum hver sem
vill. Unglingurinn er langklárasta
manngerðin í sögunni. Þar á móti
er mörg hrukkan í svipmóti húsbón-
dans, verkamannsins. Fantur fyrst,
fyllibytta svo, síðan iðrandi syndari
— haldi einhver að auðvelt sé að
sameina þetta allt í einni og sömu
persónunni, þá er ég hræddur um
að sá fari villur vegar.
En nú er maður farinn að átelja
höfundinn fyrir að gera ekki það
sem hann hefur kannski aldrei ætlað
sér að gera. Eða er þetta ekki ein-
faldlega þroskasaga unglings sem
elst upp á umbrotatíma? Einhvem
veginn varð að finna upp þrautir
þær sem fyrir hann þurfti að leggja
til að reyna manndóm hans. Og
hvað var þá nærtækara en einn
faðir í þrenns konar gervi? Til þess
voru refarnir skornir.
Stíll og málfar sögunnar ber með
sér að höfundur er ekki gróinn í
gamla tímanum. Það hefði t.d. verið
talið mismæli af verra taginu 1940
ef boðið hefði verið upp á »kaffilús-
af því tagi tíðkuðust auðvitað mikið
og voru hluti af gestrisninni. En þær
lutu ströngum lögmálum eins og
hvað annað í hegðun manna. Kaffit-
ár og sykurlús hefði svo sem mátt
kalla það.
Enginn vafi leikur á að bækur
Andrésar uppfylla tiltekna þörf.
Þetta eru léttar bókmenntir og samt
alvarlegar — að vissu marki! Höf-
undur nær eynim sinnar samtíðar.
Og er það ekki meira en hægt er
að segja um margan?
STORIHEIMURINN
OG ÆVINTÝRIÐ
Bókmenntir
Jóhanna Kristjónsdóttir
Martin Andersen Nexö: Pelli sig-
urvegari 2. Námsár.
Þýðandi: Gissur Ó. Erlingsson
Útg. Skjaldborg 1990
Áfram er haldið að segja uppvaxt-
arsögu Pella sem að vísu er ekki
sigurvegari enn, en stendur sig af
hetjuskap í harðri lífsbaráttunni.
Hann er nú farinn frá Lassapabba
og kominn til bæjarins að læra skóm-
akaraiðn. Hann á sem fyrr við háð
og auðmýkingu umhverfisins að
glíma en hann lætur ekki svo glatt
buga sig og það verður honum til
bjargar að Andrés meistari hans
reynist honum betri en enginn. Fá-
tæktin nístir hann og nagar en hann
er svo sem ekki einn á báti þar;
Borgundarhólmsbúar þessa tíma
sem Andersen Nexö er að lýsa eiga
fæstir bót fyrir rassinn á sér og búa
bara við misjafnlega mikla eymd og
volæði.
Þjóðlífslýsing Andersen Nexö er
sterk og einlæg og upp af blaðsíðun-
um rísa margar persónurnar ljóslif-
andi gerðar af höfundi sínum. Sum-
ir eru hetjur í baráttunni og láta
aldrei bugast, aðrir kikna undan
álaginu og gefa allt upp á bátinn.
Pelli er á unglingsárunum í þess-
ari bók, Lassipabbi hefur stofnað
bú með Körnu og þau hafa keypt
sér jörð og dreymir stóra drauma
um að rækta landið og verða sjálfum
sér næg. Þó svo að Pelli dái föður
sinn og sakni hans sáran framan
af, vill hann ekki fara aftur til hans.
Hversu ömurleg sem vistin er í bæn-
um skal hann þrauka. Og lífíð á líka
sína Ijósu púnkta í vinkonunni
Mönnu og seinna þegar hann kemst
í kynni við Morten sem er sonur
„Kraftsins" en hann verður ein eftir-
minnilegasta persóna bókarinnar.
Hvað sem öðru líður hefur Pelli
gert upp við sig að fátæktin skal
ekki kúga hann, ranglætið í heimin-
um skal ekki buga hann og hann
er staðráðin í að bijóta sér braut
og finna sína leið. Og í bókarlok er
sú leiðaleit að hefjast.
Gissur Ó. Erlingsson hefur þýtt
þessa bók sem hina fyrri og á lof
skilið fyrir vandaða vinnu.