Morgunblaðið - 23.12.1990, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. DESEMBER 1990
Almanak og Andvari
Békmenntir
ErlendurJónsson
ALMANAK Hins íslenska
þjóðvinafélags 1991.
117 árg. 180 bls. 1990.
ANDVARI. Nýr flokkur.
115. árg. 143 bls. Hið íslenska
þjóðvinafélag. 1990.
Almanakið kemur eins og árs-
tíðimar, óbreytt nema hvað skipt
er um lit á kápunni. Þorsteinn
Sæmundsson sér sem fyrr um
hvaðeina sem varðar gang sólar,
tungls og jarðar, og Heimir Þor-
leifsson um annál liðins árs. Sú var
tíð að bændur og sjómenn töldu
sér bók þessa öðru fremur ómiss-
andi. Vera má að svo sé enn. Svo
mikið er víst að margur kann enn
að gá til veðurs og hyggur þá jafn-
framt að sjávarföllum og tungl-
komu og til eru þeir sem treysta
meira á eigin dómgreind í þeim
efnum en spár sérfróðra. Stjörn-
uspáfræðin er alltaf vinsæl. Og hún
byggist á stjörnufræðinni. Almennt
mun fólk þó vera fáfrótt um það
sem yfir höfði vakir. Sumir vita
ekki muninn á reikistjörnu og
fastastjörnu svo dæmi sé tekið.
Slíkir þýrftu manna mest á þessu
almanaki að halda.
Eigi að síður má telja rit þetta
merkilegast fyrir aldurinn. Rætur
á það að rekja allt aftur í sjálfstæð-
isbaráttuna, enda þótt það beri
ekki þann uppruna beinlínis með
sér nú.
Andvari er einnig kominn til ára
sinna, aðeins tveimur árum yngri;
virðulegt rit; nú undir ritstjórn
Gunnars Stefánssonar. Andvari
hefur ekki verið, er ekki, og á ekki
að vera dægurmálarit. Þar eiga að
birtast ritgerðir sem rannsókn og
vinna liggur á bak við. Hefð er
fyrir því að Andvari hefjist á rit-
gerð um genginn afreksmann. Að
þessu sinni ritar Hjálmar R. Ragn-
arsson um Jón Leifs. Ritgerðin er
tímabært framlag til íslenskrar tón-
listarumræðu og felur í sér hvort
tveggja: lýsingu á manninum, Jóni
Leifs, og úttekt á list hans. Hjálm-
ar minnir á að Jón Leifs hafi síðari
árin verið þekktastur fyrir baráttu
sína fyrir réttindum listamanna.
Þess hafi list hans orðið að gjalda.
Hjálmar lýsir því hvemig andstæð
öfl toguðust á í skapgerð tónskálds-
ins. Hann gat verið ofurviðkvæm-
ur, en einnig harður ef því var að
skipta. Almennra vinsælda naut
hann ekki þar sem tónverk hans
voru nýstárlegri en svo að fólk
vendist þeim á augabragði.
Hingáð til hefur verið fátítt að
fjallað væri um tónlist í íslenskum
tímaritum. Þessi ritgerð Hjálmars
boðar vonandi að sú þögn sé nú
endanlega rofin.
Úr kynjaheimi sagnaskálds
nefnist svo hugleiðing um Guð-
mund Daníelsson og Blindingsleik
hans eftir ritstjórann, Gunnar Stef-
ánsson. Blindingsleikur Guðmund-
ar og Vikivaki Gunnars Gunnars-
sonar hjifa verið títt nefndar skáld-
sögur síðari árin, sennilega vegna
þess að framúrstefna hefur verið í
tísku. Hvorugt mun þó teljast
mesta verk síns höfundar. Gunnar
Stefánsson telur að ritverk Guð-
mundar Daníelssonar hafi stundum
verið rangmetin, jafnvel vanmetin,
einkum þegar þeim hefur verið
stillt upp við hliðina á skáldverkum
annarra samtímahöfunda sem
meira hafa verið álitnir í takt við
tímann. Vafalaust hefur Gunnar
þar lög að mæla.
Gunnar er öðrum fundvísari þeg-
ar hann skyggnir og skilgreinir rit-
verk; horfir þá jafnan af nokkuð
háum sjónarhóli. Þessi hugleiðing
binst þó við það, í og með, að ver-
ið er að benda á veilur í staðhæfmg-
um annarra og setur það umræðu-
efninu vissar skorður.
Þegar samtímanum sleppir er
venjulega horft til 19. aldarinnar,
ellegar þá hinnar 13. Var Snorri
Sturiuson upphafsmaður íslend-
ingasagna? Þannig spyr Jónas
Samkvæmt tillögu Nýs vett-
vangs átti að efna til hugmynda-
samkeppni um opið göngu- og
athafnasvæði við Austurvöll, sem
leyst gæti af hólmi göngugötuna
í Austurstræti. Þar yrði því „aðlað-
andi stjómsýslutorg fyrir til dæm-
is útimarkaði, blómasölu, kaffí-
veitingar o. fl.
Davíð Oddsson, borgarstjóri,
sagði að tillagan væri vafalaust
vel meint, en hún gengi hins veg-
Jón Leifs
Kristjánsson. Efnið stendur honum
nærri. Doktorsritgerð hans ijallaði
á sínum tíma um eina íslendinga-
söguna, Fóstbræðra sögu. Jónas
færði ritunartíma hennar fram um
eina öld, eða frá því að vera í tölu
hinna elstu til þess að vera með
hinum yngstu. Rök Jónasar voru
fræðileg; vitanlega. Hins sama
mátti þó geta sér til af bijóstviti
einu saman. Brautryðjendur glíma
sjaldnast við form. Það er ekki fyrr
en efnismagn og skapandi frum-
kvæði tekur að dvína að menn fara
að láta sem formið hafí tilgang í
sjálfu sér; sé meginmálið. Höfundur
Fóstbræðra sögu, hver sem hann
nú annars var, lék sér með formið;
var sannkallaður íþróttamaður á
stíl.
Jónas ræðir hér um aldur íslend-
ingasagna og telur að unnt sé að
ar gegn því deiliskipulagi fyrir
miðbæinn, sem samþykkt hefði
verið fyrir skömmu. Eðlilegra væri
að vinna áfram að þeim tillögum,
sem þá hefðu verið samþykktar
og ástæðulaust væri að breyta
Austurvelli í markaðstorg.
Tillaga Nýs vettvangs mætti
einnig andstöðu frá fulltrúum
hinna minnihlutaflokkanna og var
hún dregin til baka að loknum
nokkrum umræðum.
Borgarstjórn:
Fallið frá tillögu um
skipulag AusturvaJlar
BORGARFULLTRÚAR Nýs vettvangs lögðu fram tillögu um að
efnt yrði til hugmyndasamkeppni um nýtt skipulag á Austurvelli
á fundi borgarstjórnar á fimmtudaginn. Tillagan mætti almennri
andstöðu og var hún að lokum dregin til baka.
mæla hann við aldur handrita; því
eldri sem handritin séu því eldri
muni saga vera. Bagalegt er að
geta ekki skotist aftur til 13. aldar-
innar og spurt. En úr því það er
ekki hægt verður að efla getspek-
ina. Og inn í það dæmi kemur
margt sjónarmiðið. Kann ekki að
vera að sumar bækur hafí verið
skrifaðar upp til lestrar, þá sem
nú, en aðrar til eignar, einnig þá
sem nú? Sumar bækur eru lesnar
upp til agna eins og Ragnar í
Smára orðaði það um Svartar fjaðr-
ir eftir að þær komu fyrst út. Á
hinn bóginn má svo minna á sög-
una af konunni sem kom inn í forn-
verslun með hugvekjur Péturs bisk-
ups og heimtaði svimandi fjárhæð
fyrir gersemina. Fornsalinn brá sér
á lagerinn, kom aftur með þijú ein-
tök af sömu bók, öll sem ný, og
tjáði frúnni að hún mætti fá þær
allar á þijár krónur stykkið! Ekki
ábyrgist ég að dæmi þessi komi
að gagni þegar giskað er á ritun-
artíma sagnanna. Skýt þessu bara
að til meinlausrar athugunar.
Af mörgum ágætum ritsmíðum
þessa Andvara vil ég svo nefna A
slóðum listaskáldsins eftir Aðalgeir
Kristjánsson. Aðalgeir þekkir sögu
fjölnis og Fjölnismanna flestum ef
ekki öllum núlifandi mönnum bet-
ur. Það er ný Jónasar-útgáfa sem
hann gerir hér að umræðuefni. I
útgáfu þeirri var ýmsu breytt frá
fyrri prentunum, ekki alltaf nauð-
synlega, að Aðalgeir telur. Verk
Jónasar eru svo nátengd sjálfs-
ímynd okkar að sérhver breyting á
þeim hlýtur alltaf að verða við-
kvæmnismál. En útgefanda er
vandi á höndum. Og álitamálin eru
erfíðust, það er segin saga.
Auk fleiri ritgerða, sem ég tel
ekki ástæðu til að fyölyrða um hér
og nú þó athyglisverðar séu, birtir
Andvariíjóð eftir Jóhann Hjálmars-
son og Þorstein frá Hamri. Þeir eru
svo til jafnaldra og teljast til mið-
kynslóðarinnar í íslenskri ljóðlist.
Þó báðir eigi margar bækur að
baki eru þeir enn á endurnýjunar-
skeiði. Suðrænn súrrealismi og
skandínavísk formbylting urðu Jó-
hanni leiðarljós í fyrstu. Síðar hvarf
hann að opnu ljóði sem var ný-
bylgja er átti verulegu gengi að
fagna annars staðar en festi ekki
slíkar rætur hérlendis. Á allra
síðustu árum hafa þessir straumar
eins og runnið saman í ljóðlist Jó-
hanns. Ljóð hans í Andvara eru enn
eitt skrefið á þeirri braut.
Þorsteinn frá Hamri vakti at-
hygli þegar með fyrstu bók. Efnis-
lega hefur hann reist ljóð sín á
þjóðlegum grunni og tíðum
skírskotað til fornra minna. En
formið hefur hann hins vegar sótt
til samtíðarinnar og stundum geng-
ið feti framar. Þetta sambland
fomrar dulúðar annars vegar og
róttækni hins vegar hefur öðru
fremur einkennt ljóðlist Þorsteins.
Nú um sinn stefnir hann að klárari
tjáningu, færri orðum, beinskeytt-
ari stíl.
Sjálfsagt er að birta ljóð í And-
vara þegar svona er vandað til
valsins. Þar með er ritinu forðað
frá þess háttar stöðnun sem óneit-
anlega hijáði það á árum áður.
^HÍJSVÁNGÖÍÍ"1
FASTEIGNASALA
BORGARTÚNI29,2. HÆÐ.
62-17-17

áCCcMt ýCeáÍjCeynO'fóCa oý
^aneceCdan á áamcuuU
cvU. '&tááctctt viée&ifitta
á Ciócuutt
Sánifafofrw. uenáun Co&ctd
cttiCCi ýóCa <*$■ ttýáne.
Finnbogi Kristjánsson, Guftm. Björn Steinþórsson, Guftlaug Geirsdóttir,
Guðmundur Tómasson, Viðar Böðvarsson, viðskiptafr. - fasteignasali.
. UMHYGGJA
Félag til stuðnings sjúkum börnum
GLEÐILEG JÓL
OG GÆFURÍKT KOMANDIÁR
Umhyggja þakkar öllum þeim, sem
tóku þátt í kaupum á sérbúnum
kistlum fyrir barnadeildir
Landspítaians og barnadeild
Fjórðungssjúkrahússins á Akureyri.