Morgunblaðið - 23.12.1990, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23. DJESEMBER 1990
VIÐHAFNARÚTGÁFA
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Guðmundur Páll Ólafsson:
PERLUR í náttúru íslands. 420
bls. Mál og menning. Reykjavík,
1990.
Heiti bókarinnar gefur til kynna
að þetta sé viðhafnarútgáfa. Að
öðru leyti skýrir titillinn lítt frá
innihaldi. »Orðið perla er notað
ofur fijálslega,« segir í formála. í
raun er þetta landafræði og jarð-
fræði í skjaldhafnarbúningi. Brotið
ér með því stærsta sem gerist.
Prentað er á þykkan úrvalspappír.
Myndefnið er geysimikið. Og svo
til allt í lit. En myndirnar eru af
tvennum toga: annars'vegar hrein-
ar skýringarmyndir, t.d. af eld-
virkni ýmiss konar, hins vegar
myndir af fögru landslagi — eða
bara fögru veðri — sem skírskota
ekki beint til textans en er fyrst
og fremst ætlað að gleðja augað.
Fyrri hluti ritsins er venjuleg
framhaldsskólajarðfræði. Þar er
byrjað »fyrir upphaf tímans,« eins
og þar stendur, og vitnað í Völuspá
en endað á landinu eins og það
blasir við sjónum okkar nú.
Seinni hlutinn er svo landa-
fræði. í þeim hlutanum er þeirri
venju haldið að hefja ferðina á
suð-vesturhorninu en halda síðan
sólar sinnis hringinn um landið.
Þarna er þó ekki um að ræða sam:
fellda landlýsing heldur er stiklað
á stóru, staldrað við þar sem lands-
lag er fagurt og tilkomumikið, el-
legar sérkenni náttúrunnar slík að
ástæða þyki að nema staðar. Má
segja að ferðamannasjónarmið
virðist að mestu ráða staðarvalinu.
Saman er blandað hlutlægum fróð-
leik og tilfínningalegri hugljómun.
íslandslýsingarkaflinn hefur t.d.
fyrirsögnina Foldin fríða. Kaflafyr-
irsagnirnar eru mikils háttar út
af fyrir sig, prentaðar efst í hægra
horni á myndopnu. Sem dæmi þess
hversu horft er á landið frá hug-
lægu sjónarmiði má taka þessa
klausu um Snæfellsjökul:
»Tiguleiki Snæfellsjökuls ásamt
því að hann stendur einn og sér
yfír byggðum ysta hluta Snæfells-
ness er nægileg ástæða þess að
margir fyllast undarlegum kennd-
um gagnvart þessu fjalli. Kenndum
sem fólk á erfitt með að útskýra
og þar með fer það að leita að
duldum kröftum ... Yfirbragð Snæ-
fellsjökuls úr vestri, norðri og
austri er tignarlegt og sakleysis-
legt. Þar er jökulhettan, ímynd
hreinleika og sakleysis, mest áber-
andi. En úr suðri hefur hann allt
aðra ásjónu þar sem ber mest á
storknuðum hraunstraumum, um-
merki þess djöfulgangs sem gosi
úr Snæfellsjökli fylgir.«
Göfug er föðurlandsástin. Og
síst skulu bornar brigður á kennd-
ir þær sem grípa kunna fólk and-
spænis mikilleika Snæfellsjökuls.
Hitt má einatt kallast hæpið að
blanda hástemmdum hrifningar-
orðum saman við bláköld raunvís-
indi. Að tjá tilfínning sína fýrir
náttúrunni í ljóðrænum texta er
ekki heldur á allra færi.
Víða er þarna leitast við að giska
á uppruna örnefna. Til dæmis seg-
ir svo u.m Skjálfanda: »Við flóann
tengist rekbeltið í Öxarfirði yfir í
Kolbeinseyjarhrygg og flekamörk-
in sem verið hafa þar um árþús-
undir eru jarðskjálftasvæði. Vafal-
ítið er nafnið lýsing á skjálftavirkn-
inni.« Skýring þessi, sem fengin
er frá sérfróðum eins og aðrar
slíkar, er skemmtileg en eigi að
Metsölublad á hverjum degi!
Jólaircsskciniiihiii
A ái*sius A
verður haldin á Hótel íslandi
sunnudaginn 23. desember nk.
Aðgöngumiðar seldir á
Hótel íslandi frá 17.
desember milli kl. 16:00
og 18:00
Miðaverð kr. 600.-
Húsið opnar kl. 14 en skemmtunin
hefst kL 15:00—17:30
Fjöldi skemmtikrafta, m.a.
Rokklingarnir
jóiahugvekja
og jólaleikrit
Hljómsveit Birgis
Gunnlaugssonar
Kynnir
Hermann
Gunnarsson
Laddi
Ómar
Ragnarsson
SMrm&
NORLAND
Nóatúni4, 105 Reykjavik.
AEG
1/EHÐBBtBH/lflSKlPTl
SAMVINNUBANKANS
SAMVINNUBANKI ISLANDS
SIMI622424
Fiddi ber á bumbu
Ný barnabók eftir Þóri S.
Guðbergsson félagsfræðing
isíni w-
s busrWwB
NVBYLAVEG 14. 5:46614
SRANDGATA 30. S:6S2377
HMARK
VISA ÍSLAND
Uppfinningabókin
Bókmenntir
Sigurður Haukur Guðjónsson
Tækni og vísindi frá steinöld til
geimaldar. Þýðandi: Björn Jóns-
son. íslenskur sérkafli: Atli
Magnússon. Litgreining og
filmuvinna: Korpus hf. Kápa:
Auglýsingastofan Nýr dagur hf.
Prentverk: G. Ben. prentstofa hf.
Utgefandi: Örn og Örlygur hf.
Er ég las þessa bók, komu mér
æðioft í hug orð úr fermingarljóði
til mín, fyrir mörgum árum: „Settu
þér takmark og hafðu það hátt!“
Já, Örn og Örlygur hf. hafa sett
sér takmark og það ekki sléttunni
merkt, því hvert fræðiritið eftir
annað rétta þeir fram. Og hér er í
engu kastað til höndum, heldur frá-
gangur allur eins og bezt verður á
kosið. Slíkan metnað ber vissulega
að þakka og virða. Já, hér er frá-
bært uppsláttarrit. 5.000 uppfínn-
inga getið utan úr heimi, og svo
sérkafli um íslenzka hugvitsmenn.
Það hefir ekki verið neitt
áhlaupaverk fyrir Björn að þýða
erlenda hlutann, svo mjög sem efni
er þjappað saman, og víða leitað
fanga, lýst einföldustu verkfærum
til flóknustu tækniundra nútímans.
Kannske eru hér orð illa valin, því
hvað er einfalt og hvað er flókið?
Þar kann ég ekki skil.
Uppsetning bókarinnar er ákaf-
lega ljós, fjöldi mynda, er skýra
mál, og mér þótti ákaflega gaman
af köflunum um uppfínningamenn-
ina, sem skotið er inn.
Er ég lá yfir þessari bók, þá bar
að vin minn sem spurði: Hvað heill-
ar þig svo, að þú skilur bókina ekki
við þig dag eftir dag? Ég sagði
honum, að hér væru svör við svo
mörgu, sem ég ekki vissi. „Látum
reyna, hversu mörgu bókin getur
svarað,“ sagði hann „hver fann upp
botnvörpuna?“ Því svaraði bókin að
bragði, á síðu 213 var svarið að
finna.
Sá sem handleikur þessa bók, les
og nemur, verður geysifróður eftir.
Vissir þú, lesandi minn, að það var
íslenzkur maður, Andrés Gunars-
sob, sem átti fyrstu hugmyndina
að skuttogara? Veiztu hvaða snjail-
ræði Axel Eiríksson rétti íslenzkum
bifreiðastjórum? Veiztu hvar fyrsta
sjúkrahúsið á íslandi var, eða hve-
nær það tók til starfa? Veiztu að
til er úr sem framleiðir sjálft þá
ork'u er það notar? Eða þá, að til
eru bílar, sem hreyfíhamlaðir geta
stjórnað með orðum? Líka bílar sem
harðneita að fara af stað, ef örygg-
isbúnaður er ekki í Iagi? Kannske
veiztu þetta allt, en þá ertu líka
fróður, ef þessi bók kemur þér ekki
á óvart, getur ekki frætt þig, þá
ræður þú yfír meiri fróðleik en aðr-
ir menn. Sumar uppfinningar vöktu
mér mikinn hlátur, til dæmis aðvör-
unarbúnaður fyrir kviksett fólk.
Samanþjappaður fróðleikur, á
auðskildu, lipru máli er aðal þessar-
ar bókar, og því á hún erindi við
allar fróðleiksþyrstar sálir.
Hafí þeir er að unnu kæra þökk
fyrir frábært framtak.
Bók um skáldskap
Snorra Hjartarsonar
BÓKAÚTGÁFA Menningarsjóðs
hefur gefið út í samvinnu við
Bókmenntafræðistofnun Háskóia
íslands ritið Þögnin er eins og
þaninn strengur eftir Pál Valsson.
Er það 48. bindi í flokknum Stu-
dia Islandica og og fjallar um
þróun og samfellu í skáldskap
Snorra Hjartarsonar (1906-86).
Þögnin er eins og þaninn strengur
fjallar um skáldsögu Snorra, Hoit
flyver ravnen (1934), samda á
norsku og ljóðabækur hans fjórar,
Kvæði (1944), Á Gnitaheiði (1952),
Lauf og stjörnur (1966) og Haust-
rökkrið yfir mér (1979).
Höfundur gerir svofellda grein fyrir
tilurð bókarinnar í aðfararorðum
hennar: „Undirtitill þessarar bókar,
— þróun og samfella í skáidskap
Snorra Hjartarsonar — gefur glöggt
til kynna markmið hennar, sem er
að sýna fram á það hvernig sam-
fella og þróun leika saman í öllu
höfundarverki þessa skálds. Ýmsir
þættir forms og hugmynda taka
breytingum, þróast — en ákveðin
einkenni ganga engu að síður eins
og rauður þráður gegnum skáldskap
Snorra frá upphafí. Enda er það svo
með Snorra Hjartarson, eins og flest
Snorri Hjartarson
skáld önnur, að í verkum þeirra ta-
kast sífellt á hefð og nýmæli, sam-
fella og þróun. Það kemur t.d. á
daginn að Snorri er bæði rómantískt
náttúruskáld og módernisti, ró-
mantíkin birtist einkum í hugmynda-
legum einkennum og náttúrudýrkun,
en á hinn bóginn sver hann sig í
ætt við módernista í myndmálsbeit-