Morgunblaðið - 06.03.1991, Blaðsíða 16

leer sawí .a HUOAau>iivaiw siöAjanuoHOM
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 6. MARZ 1991
ik
Landsbyggðarverslun:
Lægra vöruverð en
þrefalt aðstöðugjald?
eftir Vilhjálm
Egilsson
Smásöluverslun hefur átt undir
högg að sækja á landsbyggðinni á
undanförnum árum. Með bættum
samgöngum hefur orðið auðveldara
fyrir landsbyggðarfólk að sækja
verslun til Reykjavíkursvæðisins og
sérstaklega á þetta við um allskyns
sérvöruverslun.
Smásöluverslun á landsbyggð-
inni býr að ýmsu leyti við erfíðari
skilyrði en verslunin á höfuðborgar-
svæðinu t.d. vegna þyngra birgða-
halds og lengri flutninga. Verslun
með matvörur mun þó halda áfram
að verða uppistaðan í smásöluversl-
un á landsbyggðinni.
Verðlag hærra á
landsbyggðinni
Nokkrar verðkannanir hafa verið
gerðar á verði matvöru á lands-
byggðinni miðað við Reykjavík.
Þannig sýnir könnun frá júní sl. að
verðlag í matvöruverslunum er al-
mennt 2,7% hærra á Vesturlandi
en í Reykjavík, á Vestfjörðum mun-
ar 7,2%, á Norðurlandi vestra mun-
. ar 3,9%, á Norðurlandi eystra mun-
ar 3,8%, á Austurlandi eru vörumar
7,6% dýrari og á Suðurlandi munar
3,3%. Segja má að vöruverð hækki
almennt um 0,83% fyrir hveijar 100
kílómetra sem staður er í fjarlægð
frá Reykjavík, þótt á þessu séu viss-
ulega undantekningar.
Þessi samanburður er að nokkru
leyti villandi þar sem iðulega er
verið að bera saman ólíkar tegund-
ir verslana. Verslanir úti á lands-
byggðinni eru almennt minni en
stórmarkaðimir í Reykjavík og séu
sambærilegar stærðir verslana á
landsbyggðinni og á höfuðborgar-
svæðinu bomar saman er munurinn
á verðlaginu minni. En fólkið á
landsbyggðinni þarf að sjálfsögðu
að versla í sínum litlu búðum meðan
íbúar höfuðborgarsvæðisins geta
. verslað í stórmörkuðum.
Tenging við verslunarkeðjur
Nokkuð er að sjálfsögðu um að
íbúar landsbyggðarinnar komi til
Reykjavíkur í stórmarkaði og versli
en könnun á því sýnir að tiltölulega
stærstur hluti matvöruverslunar fer
fram í heimabyggð.
Verslunareigendur á lands-
byggðinni hafa reynt ýmis ráð til
þesfc að ná vöruverði niður með
sama hætti og starfsbræður þeirra
á höfuðborgarsvæðinu. Hefur þeim
að sjálfsögðu orðið misvel ágengt.
Það skiptir þó mestu máli að gera
góð innkaup og staðreyndin er sú
að þeir sem hafa mikið eigið fé í
rekstrinum og geta staðgreitt vör-
una hafa náð mestum árangri. Þeir
sem staðgreiða vöru eru t.d. oftar
og oftar famir að gera þá kröfu
að seljandinn hvort sem það er inn-
flytjandi eða innlendur framleiðandi
greiði fyrir flutning vörunnar.
Þannig næst verðið niður.
Ennfremur hafa margir verslun-
areigendur á landsbyggðinni reynt
að komast í viðskipti við stærri
verslunarkeðjur á höfuðborgar-
svæðinu og fá vörur afgreiddar af
lagemum hjá þeim. Með því móti
er möguleiki að ná verulega niður
kostnaði við viðskiptin. Reyndar
byggði samvinnuverslunin á þessari
leið en árangurinn var ekki jafn
góður og til var ætlast. Kostnaður
gömlu Verslunardeildar Sambands-
ins reyndist of hár þrátt fyrir gífur-
lega afslætti frá framleiðendum og
innflytjendum.
Nú má hins vegar sjá fram á
breytta tíma þar sem stóru verslun-
arkeðjurnar á höfuðborgarsvæðinu
eru að tövluvæða reksturinn í aukn-
um mæli, m.a. með strikamerkja-
væðingu og ná þar með mikilli hag-
kvæmni í birgðastýringu og kostn-
aðurinn við sjálf viðskiptin snar-
minnkar. Því opnast brátt mÖgu-
leikar fyrir þessa aðila að bjóða
landsbyggðarverslunum upp á þá
þjónustu að kaupa af lagernum.
Það getur lækkað verulega inn-
kaupsverð verslananna á lands-
byggðinni sérstaklega á almennri
matvöru. Kostnaðarsparnaðurinn
kemur reyndar allsstaðar fram.
Stóru verslunarkeðjumar kaupa þá
inn ennþá meira magn en áður,
framleiðendur og innflytjendur
þurfa ekki að eyða jafn miklum
kostnaði og áður í að afgreiða smá-
sendingar með öllu því pappírsflóði
og snúningum sem því fylgir og
smásöluverslunin á landsbyggðinni
fækkar í þeim hópi sem hún kaupir
af.
Ekki er óvarlegt að ná megi vöru-
verði á landsbyggðinni niður um
5%-10% með hagræðingu af þessu
tagi og þróunin hlýtur að vera að
matvöruverslunin þar tengist beint
tilteknum verslunarkeðjum á höfuð-
borgarsvæðinu.
Aðstöðugjald gegm hagkvæmni
Einner þó hængur á að full hag-
kvæmni náist í þessum viðskiptum
sem er aðstöðugjaldið. Hér kemur
Vilhjálmur Egilsson
„Ekkí er óvarlegt að ná
megi vöruverði á lands-
byggðinni niður um
5%-10% með hagræð-
ingu af þessu tagi og
þróunin hlýtur að vera
að matvöruverslunin
þar tengist beint til-
teknum verslunarkeðj-
um á höfuðborgarsvæð-
inu.“
berlega í ljós hversu vitlaus skattur
þetta gjald er.
Aðstöðugjaldið leggst nefnilega
þrefalt á landsbyggðarverslunina
þegar þessi viðskiptamáti er notað-
ur. Fyrst greiðir framleiðandinn eða
innflytjandinn fullt aðstöðugjald
þegar varan er seld í verslanakeðj-
una. Síðan greiðir verslunarkeðjan
fullt aðstöðugjald þegar varan er
seld til smásalans úti á landi og í
þriðja sinn leggst aðstöðugjaldið á
þegar landsbyggðarverslunin selur
vöruna. Þannig getur aðstöðugjald
(með uppsöfnunaráhrifum) orðið vel
yfir 4% af vöruverðinu þegar þessi
hagkvæma viðskiptaleið er valin.
Viðskipti við verslunarkeðjur er
að sjálfsögðu aðeins ein leið fyrir
smásöluverslunina á landsbyggð-
inni til að ná niður vöruverði. Onn-
ur leið sem sífellt er að verða greið-
færari er beinn innflutningur. Þá
leggst aðeins einu sinni aðstöðu-
gjald á vömna. Ljóst er að með
betri fiutningatækni og samskipta-
möguleikum gætu opnast leiðir fyr-
ir smásöluverslunina á landsbyggð-
inni að skipta beint við erlenda vör-
ulagera og fara þá alveg framhjá
innlendum innflytjendum. Þegar
aðstöðugjaldið leggst svona aftur
og aftur ofan á sömu vöruna við
hver viðskipti verður hagkvæmara
að flytja verslunina og hluta fram-
leiðslunnar út úr landinu.
Hér er því ekki aðeins á ferðinni
spurning um hagkvæmni verslunar
á landsbyggðinni og starfsskilyrði
hennar m.v. keppinautana á höfuð-
borgarsvæðinu. Málið snýst líka um
samkeppnishæfni íslenskrar versl-
unar og atvinnuh'fs almennt.
Verkefni verslunar: lækkun
vöruverðs
Verslunin í landinu bæði á höfuð-
borgarsvæðinu og á landsbyggðinni
hefur það verkefni að auka hag-
kvæmni á viðskiptum og ná niður
vöruverði, sérstaklega verði á mat-
vælum.
Annars vegar snýr þetta að fyrir-
tækjunum sjálfum þar sem þau
verða að taka upp nýja starfs-
hætti, m.a. með tölvuvæðingu,
strikamerkjavæðingu, nákvæmari
birgðastýringu og pappírslausum
viðskiptum þegar fram í sækir.
Hins vegar snýr þetta svo að
stjórnvöldum sem verða að haga
skattheimtu þannig að ekki séu
lagðar sérstakar byrðar á þá sem
finna leiðir til að ná árangri. Hér
þarf að skoða aðstöðugjaldið sér-
staklega.
Höfundur er varaþingma ður fyrri
Sjálfstæðisflokkinn í
Norðurlandskjördæmi vestra.
Svikalogn
eftirÓðin
Sigþórsson
Válynd stilla hefur hvílt yfir
Sjálfstæðisflokknum, eftir þá at-
burði, er vinstri flokkamir í landinu
viku þáverandi ráðherrum flokksins
úr ríkisstjóm og mynduðu aðra án
fulltingis sjálfstæðismanna. Undir
sléttu og felldu yfírborðinu, em
veðrabirgði, sem fyrr en síðar hefðu
svipt burt því svikalogni sem marg-
ir prísa nú um stundir. Bresti vænt-
ingar flokksmanna í komandi kosn-
ingum, er hætt við, að veður skip-
ist skjótt í lofti að óbreyttu.
Þeir sem láta til sín taka í stjóm-
málum, standa oft frammi fyrir
erfíðum ákvörðunum. Þetta á jafnt
við þá sem í fylkingarbijósti fara
og hina sem smærri hlutverk hafa
með höndum fyrir samheija sína.
Þannig er því farið með margan
sjálfstæðismanninn þessa dagana.
Landsfundur flokksins stendur fyrir
dymm og nú er Ijóst að tveir mikil-
hæfustu menn Sjálfstæðisflokksins
em í framboði til formannsembætt-
is, en formaður miðstjórnar skal
jafnan kosinn á landsfundi.
Landsfundurinn, sem var fyrst
og fremst hugsaður sem skrautsýn-
ing nokkram vikum fyrir kosning-
ar, verður nú einhver mikilvægasta
samkoma flokksins í áraraðir. Sú
ákvörðun sem þar verður tekin,
mun varða heill flokks og þjóðar
um ókomin ár. Þar verða kafla-
skipti í stjómmálasögu þjóðarinnar
og framhaldið er í höndum hinna
14 hundmð kjörinna landsfundar-
fulltrúa sem sækja fundinn víðsveg-
ar að af landinu. Ástæðulaust er
fyrir sjálfstæðismenn að efna til
óvildar sín á milli vegna formanns-
kjörsins, enda hafa báðir þeir, sem
sækjast eftir kjöri, lýst því yfir, að
ekkert skuli aðhafst, sem stefnt
geti flokksfriði í tvísýnu. Því er það
skylda okkar trúnaðarmanna
flokksins, að halda þannig á málum,
að ekki fari í bága við óskir þeirra
Þorsteins og Davíðs í þeim efnum.
Því hefur verið haldið fram opin-
berlega, að leggja megi að jöfnu
framboð Davíðs Oddssonar, borgar-
stjóra, til formannsembættis í Sjálf-
stæðisflokknum nú, og þann gjöm-
ing Gunnars Thoroddsen, fyrir ríf-
legum áratug, er hann myndaði rík-
isstjóm ásamt fleimm, með höf-
uðandstæðingum Sjálfstæðis-
flokksins. Með þessum samjöfnuði
em heilindi Davíðs Oddssonar sem
sjálfstæðismanns dregin í efa og
reynt að varpa á hann rýrð, vegna
atburða sem heyra fortíðinni til, og
eiga ekkert erindi í umræður um
formannskjör á komandi landsfundi
árið 1991. Þegar menn taka sér
opinberlega slíkt pólitískt skálda-
leyfí, eins og gerðist í grein Péturs
Kr. Hafstein, í Morgunblaðinu, 28.
febrúar sl., er óhjákvæmilegt að
slíkt ýfí gömul sár, sem þó gróin
vora með flokksmönnum og spum-
ingin vaknar, hver er tilgangur
þessara blekkingarskrifa, sem höf-
undur lætur sig ekki muna um að
skrýða með gullkomum úr blaða-
grein þess mæta manns Matthíasar
Johannessen, ritstjóra, sem féllu af
hinu fyrra tilefni fyrir áratug? Sjálf-
stæðismenn eru betur að sér í sögu
flokksins en svo, að þeim verði villt
sýn, með skrifum þessum sem era
á mörkum velsæmis, vegna þeirrar
rógsemi sem í þeim felst.
Sjálfstæðisflokkurinn hefur
gengið í gegnum ýmsar þrengingar
á umliðnum áram. Þeir atburðir,
sem þess urðu valdandi, verða ekki
raktir hér. Flokkurinn hefur ekki
Óðinn Sigþórsson
„Niðurstaðan var ótví-
ræð og endurspeglar
persónulegan árangur
Davíðs Oddssonar á
stjórnmálasviðinu, síð-
an hann gerðist odda-
maður borgarstjórnar-
flokksins í Reykjavík.
Sigrar hans á vettvangi
borgarmálanna hafa
verið sjálfstæðismönn-
um hvatning á erfiðum
tímum. Það er ekkert
launungarmál, að sjálf-
stæðismenn hafa litið
til þessa forystumanns
á landsvísu.“
haft þau áhrif á landsvísu, sem
stefna hans og saga gefur tilefni
til. Þetta er sjálfstæðismönnum
áhyggjuefni, þegar horft er fram
til komandi kjörtímabils. Ýmsum
stærstu málum þjóðarinnar er til
lykta ráðið þessi misserin og nægir
að nefna landbúnaðarmálin og fisk-
veiðistefnuna í því sambandi. í ut-
anríkismálum bíða hin stóru verk-
efni úrlausnar. Sjálfstæðisflokkur-
inn hefur jafnan verið mótandi afl
í utanríkismálum og farið með þann
málaflokk, þegar mestu hefur varð-
að. Það hlýtur að verða Sjálfstæðis-
mönnum keppikefli, að flokkurinn
komist til valda á ný og setji mark
sitt á stjórnarathafnir í landinu. Það
getur ekki verið hollt neinum stjóm-
málaflokki að verma bekki stjórnar-
andstöðu um of. Nú óttast margir,
að Sjálfstæðisflokksins bíði hlut-
skipti hornkerlingar íslenskra
stjómmála, flokknúm verði að
óbreyttu ýtt til hliðar, þar sem hann
álengdar hefði engin færi á lands-
stjóminni.
Við þessar aðstæður er eðlilegt
að horft sé til forystumála flokks-
ins. Það hefur verið mjög haft á
orði, af þeim er látið hafa í ljósi
óánægju með framboð Davíðs
Oddssonar til formannsembættis á
undangengnum dögum, að skoð-
anakannanir sýni gott fylgi Sjálf-
stæðisflokksins nú um mundir og
kosning milli manna á landsfundi
kynni að fyra það fylgi í komandi
kosningum. Eitt era skoðanakann-
anir og annað kosningar. Þess eru
sjálfstæðismenn minnugir. í kosn-
ingum 1979 var flokknum spáð
góðu gengi í skoðanakönnunum.
Annað kom í ljós þegar talið var
úr kjörkössum. Ef bornar eru sam-
an skoðanakannanir og raunveru-
legt kjörfylgi Sjálfstæðisflokksins,
hvort sem er til Alþingis eða borgar-
stjórnarkosninga, kemur í ljós, að
skoðanakannanir spá flokknum ein-
att meira fylgi en raun hefur orðið
á. Ein er þó sú skoðanakönnun sem
þeir ekki nefna. Sú könnun var
gerð meðal kjósenda Sjálfstæðis-
flokksins og spurt var hvaða foryst-
umann viðkomandi teldi líklegan til
að leiða flokkinn til stórsigurs í
komandi kosningum. Niðurstaðan
var ótvíræð og endurspeglar per-
sónulegan árangur Davíðs Odds-
sonar á stjómmálasviðinu, síðan
hann gerðist oddamaður borgar-
stjórnarflokksins í Reykjavík. Sigr-
ar hans á vettvangi borgarmálanna
hafa verið sjálfstæðismönnum
hvatning á erfiðum tímum. Það er
ekkert launungarmál, að sjálfstæð-
ismenn hafa litið til þessa forystu-
manns á landsvísu. Þeir sem nú
hrökkva við, þegar Davíð Oddsson
gefur kost á sér til formannsemb-
ættis, segja gjaman, að hér sé á
ferðinni „taumlaus metorðagimd
og egoismi“. Ekki skal því móti
mælt, að borgarstjórinn í Reykjavík
er metnaðarfullur maður. Það sýna
störf hans fyrir Reykvíkinga svo
um munar. Hann hefur einnig sýnst
hafa mikinn metnað Sjálfstæðis-
flokknum til handa. Ef núverandi
formaður flokksins hefði enga met-
orðagimd, hefði hann sjálfsagt vik-
ið hljóðalaust úr sæti þegar ljóst
var um mótframboð og að eigi var
einhugur innan flokksins um núver-
andi skipan forystumála. Þá hefði
enginn gauragangur orðið meðal
flokksmanna og allur ótti um ófrið
innan flokksins óþarfur. Hins vegar
er það svo, að þeir sem vara mest
við friðarslitum meðal sjálfstæðis-
manna, hafa gengið hvað lengst í
óvægnum árásum á Davíð Oddsson.
Það er kyndug aðferð hjá mönnum,
sem vilja varðveita friðinn, að stýra
penna sínum og tungu þannig, að
ófriðarbál geti hlotist af. Þegar
gera þarf upp á milli samheija inn-
an Sjálfstæðisflokksins, er eðlilegt
að tilfinningaöldur rísi hátt. Jafn-
ljóst er, að öldur þessar lægir, þeg-
ar gengið verður af landsfundi, og
þá blasir við hinn pólitíski veru-
leiki. Það er sá veraleiki sem sjálf-
stæðismenn mega ekki gleyma í
hita leiksins.
Höfundur er bóndi.