Morgunblaðið - 13.03.1991, Page 16

16
.).>! v«am pi aiiíAArmvmrnii/i «ioa rai/'i.'.sin.j
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. MARZ 1991
★ GBC-Skírteini/barmmerki
fyrir: félagasamtök, ráðstefnur,
starfsmenn fyrirtækja, o.m.fl.
Efni og tæki fyrirliggjandi.
-
OTTO B. ARNAR HF.
Skipholti 33-105 Reykjavík
Símar 624631 / 624699
m-jU-Ncrtixe”
i i*
MUNAl
fyjUPA UHU
MlNMSMlBAf
t Atw
uymwM
HELDUR
BETUR!
Þ. ÞQRGBÍMSSON & CO
mm RUTLAND
mm ÞÉTTIEFNI
Á ÞÖK - VEGGI - GÚLF
ÁRMÚLA 29, SÍMI 38640
EB — Eitthvað
fyrir okkur?
Fyrri grein
eftir Ingibjörgu
Sólrúnu Gísladóttur
í ailri umræðu hér á landi um
Evrópubandalagið hefur fiskurinn
leikið aðalhlutverkið. Það er að von-
um þar sem hann er önnur megi-
nauðlind okkar og því mikilvægt að
við tryggjum yfirráð okkar yfir þess-
ari auðlind og sjáum til þess að hún
sé skynsamlega nýtt. Það kann aldr-
ei góðri lukku að stýra að saga
greinina sem maður situr á.
En lífið er ekki bara fiskur. Hér
verður gerð tilraun til að skoða fleiri
þætti sem miklu máli skipta varð-
andi Evrópubandalagið en sem lítið
hafa komið við sögu í umræðunni
til þessa.
Leiðirnar þrjár
Afstaða manna til þess hvort og
þá með hvaða hætti Island eigi að
tengjast EB hefur farið nokkuð eft-
ir því hvernig þeir eru sjálfír í
sveit settir.
Um eitt hafa þó flestir verið sam-
mála: Það er ekki góður kostur fyr-
ir Islendinga að aðhafast ekkert í
málinu. íslendingar þurfa að fá
greiðari aðgang að mörkuðum Evr-
ópubandalagsins með fisk og fiskaf-
urðir.
Menn greinir aftur á móti á um
leiðirnar sem fara á í samningum
við EB. Þijár leiðir hafa verið nefnd-
ar:
1) Taka upp beinar tvíhliða
samningaviðræðum við EB
um endurbætur á núgildandi
fríverslunarsamningi.
2) Sækja um inngöngu í banda-
lagið, en viðræður þar að lút-
andi gætu hvort heldur sem
er leitt til fullrar aðildar eða
aukaaðildar.
3) Taka þátt í samningaviðræð-
um EFTA og EB um Evrópskt
efnahagssvæði (EES).
Afstaða stjómmálaflokkanna til
þessara þriggja leiða hefur verið
nokkuð mismunandi. Kvennalistinn
vildi fara fyrstu leiðina, en eins og
flestum er kunnugt völdu stjómar-
flokkamir þá þriðju.
Biðsalur að EB
Ef marka má fréttir em samn-
ingaviðræður um Evrópskt efna-
hagssvæði nú á lokastigi án þess
að lausn hafi fengist á þeim málum
sem segja má að hafi verið helsti
hvati þess að íslendingar settust að
samningaborðinu í upphafi. Bendir
flest til þess að þau verði ekki leyst
nema í beinum tvíhliða viðræðum
íslands og EB. í framhaldi af því
vaknar óneitanlega spumingin: Um
hvað em Islendingar að semja við
EB ef ekki úrbætur í þágu aðal
útflutningsgreinar okkar?
Rauði þráðurinn í þessum samn-
ingum er hið s.k. fjórfrelsi en það
er undirstaða alls í EB. Vömr, fjár-
magn, þjónusta og vinnuafl eiga að
geta flætt fijálst á milli landa EB
og EFTA. í því sambandi er rætt
um afnám hvers kyns viðskipta-
hindrana, opinn útboðsmarkað fyrir
opinber innkaup og framkvæmdir,
sameiginlegan markað fyrir banka-
þjónustu, sameiginlegan verðbréfa-
markað, fijálsan atvinnu- og búset-
urétt launafólks og fjölskyldna
þeirra og ótal margt fleira. Allt á
þetta eftir að hafa veruleg áhrif á
íslenska löggjöf og íslenskt efna-
hags- og þjóðlíf.
Þótt menn hafí tekið langan tíma
í að semja um Evrópska efnahags-
svæðið þá er engu að síður ljóst að
það er tæpast til frambúðar. Svíar,
Austurríkismenn og jafnvel Norð-
menn virðast líta á það sem fordy-
rið að EB og ætla að gera þar stutt-
an stans. Með aðild að Evrópska
efnahagssvæðinu eru íslendingar
að hefja aðlögun sína að EB og
margt bendir til þess að skrefið inn
í hið allra heilagasta sé ekki eins
langt undan og margir vilja vera
láta.
Ennþá hefur enginn flokkur samt
lýst sig fylgjandi aðild að EB, en
ýmislegt bendir þó til þess að marg-
ir sjálfstæðismenn og kratar séu
farnir að renna þangað hýru auga.
Það er því löngu orðið tímabært að
hefja umræðu um það hvað felist í
aðild eða aðlögun að EB.
Sjávarútvegur
Það sem einna helst hefur staðið
í mönnum er sjávarútvegsstefna
bandalagsins. Hún er líka erfiður
biti að kyngja því Rómarsáttmálinn,
sem segja má að sé stjórnarskrá
EB, kveður á um að fiskistofnar
séu sameign bandalagsins og öll
ríki hafí fijálsan aðgang að þeim.
EB viðurkennir ekki landamæri á
hafi úti fremur en á landi. Sjálf
framkvæmd sjávarútvegsstefnunn-
ar hefur verið með nokkuð öðrum
hætti allt frá 1983, og hefur banda-
lagið úthlutað ríkjakvótum sem
taka mið af afla og veiðihefð síð-
ustu ára.
Ýmsir hafa séð þama Ieik á borði
og vísa til þess að frá því fískveiði-
lögsagan var færð út hafi ekki aðr-
ir en Islendingar veitt hér við land.
En málið er ekki svona einfalt.
Spánveijar og Portúgalar, sem era
miklar fiskveiðiþjóðir og gengu í
bandalagið eftir að þessi stefna var
mörkuð, telja að hún samræmist
ekki Rómarsáttmálanum og fyrir
liggur að hún verður endurskoðuð
árið 1992 og síðan aftur 2002. Nái
aðildarþjóðimar ekki samkomulagi
um breytingar á stefnunni, sem all-
ir geta sætt sig við, gilda ákvæði
Rómarsáttmálans.
Innri markaður
EB er flókinn vefur þar sem
margir þættir koma saman en uppi-
staðan í vefnum er fjórfrelsið sem
nú á að ná til Evrópska efnahags-
svæðisins: Frelsi fjármagns, vöru,
vinnuafls og þjónustu. Með tilkomu
innrí markaðar árið 1992 á að ryðja
síðustu hindranum og höftum úr
vegi þessa frelsis. Þá tekur hinn
fijálsi markaður við. Áætlun hefur
verið gerð um það hvernig þetta
skuli gerast og nefnist hún Hvítbók-
in. Hvítbókin byggir aftur á hinni
s.k. Cecchini-skýrslu en þar er að
finna svör 11.000 fyrirtækjastjórn-
enda í Evrópu við því hvemig
styrkja megi samkeppnisstöðu Evr-
ópu gagnvart Bandaríkjunum og
Japan. Það er ómaksins vert að
velta því fyrir sér hvemig 11.000
mæður eða 11.000 launþegar hefðu
svarað sambærilegri spurningu! Þau
vora bara aldrei spurð.
Með innri markaði á að gefa
markaðsöflunum aukið svigrúm til
að hagræða, fjárfesta og framleiða
þar sem það er hagkvæmast og það
á að afnema allar þær hömlur á
fijálsum viðskiptum sem litlir þjóð-
legir markaðir setja. Og menn hafa
sett niður fyrir sér kostina:
— Brúttó þjóðarframleiðsla á að
aukast um 4,25%-6,5%.
— Framboð á vöru og þjónustu
á að aukast og verslun að blómstra.
— Vöraverð á að lækka og til-
kostnaður við framleiðsluna að
minnka.
— Fjárhagur hins opinbera á að
batna um 2,2% af brúttó þjóðar-
framleiðslu.
— Viðskiptakjarabati á að verða
upp á 1% af brúttó þjóðarfram-
leiðslu.
— Fyrirtæki og viðskipti eiga að
verða alþjóðlegri.
— Kostir stórfyrirtækja eiga að
fá að njóta sín.
— Atvinnutækifæram á að fjölga
um 1,8-2 milljónir.
Þetta var önnur hliðin á peningn-
um. Ef hinni er snúið upp sjást
Ingijörg Sólrún Gísladóttir
„Það Vekur því nokkra
furðu þegar menn
halda því fram að
frjálst flæði fjármagns
milli íslands og EB
verði til að bæta hag
Islendinga. Því miður
bendir allt til þess að
jaðarsvæði innan band-
alagsins muni verða illa
úti, fjármagn flæða
þangað sem það er fyr-
ir, stórfyrirtækin
stækka og smáfyrir-
tækjum fækka.“
gallarnir á hinum fijálsu markaðs-
öflum sem venjulega era vel faldir.
Frelsi vörunnar
Með innri markaði eru landa-
mæri úr sögunni. Talið er að um
700 milljarðar ísl. króna muni spar-
ast þegar eftirlit á landamæram
fellur niður. Menn gefa sér að þetta
muni verða til að lækka vöraverð
og auka hagræðingu í framleiðslu.
Atvinnurekendur muni framleiða
þar sem það er hagkvæmast og
flytja vörana, jafnvel um langan
veg, til neytenda. Hver hagurinn
verður þegar upp er staðið skai
ósagt látið en Græningjar í EB telja
að aukin fjarlægð milli framleiðenda
og neytenda muni auka umferð á
vegum Evrópu um 30%. Það gefur
augaleið að slíkir flutningar taka
sinn toll í auðlindum heimsins og
umhverfisgæðum.
En það era ekki bara landamæri
sem era hindran í vegi viðskipta. Á
vegi vöraviðskipta era líka ýmsar
tæknihindranir, s.s. gífurlegur fjöldi
mismunandi staðla í ríkjum EB. Þá
stendur til að samræma. Reglan
verður sú að ef vara er viðurkennd
í einu aðildarríkja EB hlýtur hún
sjálfkrafa viðurkenningu í öllum
öðrum aðildarríkjum. Það er krafa
EB að þetta nái líka til Evrópska
efnahagssvæðisins. Er ekki nema
gott eitt um það að segja meðan
það gengur ekki út yfir gæði vör-
unnar. Þess era hins vegar mörg
dæmi að litið sé á gæðakröfur ein-
stakra ríkja sem viðskiptahindranir.
Danir hafa t.d. gert kröfu um að
þess sé getið sérstaklega á umbúð-
um ef vörur innihalda lífræn leysi-
efni en eins og kunnugt er geta þau
valdið heilaskaða. Samkvæmt sam-
þykktum EB er þeim ekki heimilt
að gera þessa kröfu til innfluttrar
vöru frá öðrum ríkjum EB.
Hjá Alþjóða heilbrigðismálastofn-
uninni eru 250 efni á skrá sem
krabbameinsvaldandi. EB heimilar
aðeins að 50 þessara efna séu tiltek-
in sérstaklega á umbúðum. Þetta
verða Danir að láta sér nægja en
til samanburðar má geta þess að
-Norðmenn merkja 200-þessara-&fna.
Þá eru heilbrigðiskröfur í matvæla-
framleiðslu mjög mismunandi í ríkj-
um EB og standast engan veginn
samanburð við þær kröfur sem við
gerum.
Frelsi fjármagnsins
Ástandið í byggðamálum íslend-
inga er órækur vitnisburður um að
okkur hefur ekki tekist að hafa
stjórn á ijármagnsflæðinu innan-
lands. Fjármagnið hefur flætt fijálst
frá landsbyggðinni til suðvestur-
hornsins og fólkið á eftir. Til að
vinna gegn þessu hefur verið komið
upp flóknu sjóða- og styrkjakerfi
sem flestir virðast nú sammála um
að hafi algerlega mistekist.
Það vekur því nokkra furðu þegar
menn halda því fram að frjálst flæði
fjármagns milli íslands og EB verði
til að bæta hag íslendinga. Því mið-
ur bendir allt til þess að jaðarsvæði
innan bandalagsins muni verða illa
úti, fjármagn flæða þangað sem það
er fyrir, stórfyrirtækin stækka og
smáfyrirtækjum fækka.
Ef íslendingar gerðust aðilar að
EB hefðu þeir formlegan aðgang
að styrkjakerfi bandalagsins. En
það er sýnd veiði en ekki gefm. Til
að svæði njóti styrkja úr uppbygg-
ingarsjóðum EB þurfa ýmsar ástæð-
ur að vera fyrir hendi. Hér eru
nefndar nokkrar:
— Tekjur á íbúa eru undir 75%
að meðaltali þess sem gerist í ríkum
EB.
— Atvinnuleysi sl. 3 ár er meira
en að meðaltali í ríkjum EB.
— Landbúnaður og sjávarútveg-
ur er undirstaða atvinnulífsins, tekj-
ur lágar og þjóðarframleiðsla lítil.
— Atvinna í iðnaði hefur dregist
verulega saman og ef um borg er
að ræða þarf atvinnuleysi að vera
50% yfir meðaltali þess sem gerist
í ríkjum EB.
Það liggur í augum uppi að ekk-
ert svæði á íslandi uppfyllir þessi
skilyrði. Hér hefur atvinnuleysi ver-
ið mjög lítið ef miðað er við EB og
þjóðarframleiðsla og tekjur era mun
meiri hér en í flestum ríkjum banda-
lagsins. Efnaleg velmegun okkar,
sem þjóðar, er slík að við eigum
einfaldlega engan rétt á styrkjum,
hvorki formlegan né siðferðilegan.
Frelsi vinnuaflsins
Innri markaði fylgir aukin sam-
keppni á öllum sviðum, líka á vinnu-
markaði. Þeir komast best frá slíku
sem standa sterkir fyrir og því mið-
ur era það ekki konur. Þótt því sé
spáð að atvinnutækifæram fjölgi í
Evrópu þegar fram líða stundir, þá
sjá menn það samt fyrir að í fyrstu
muni þeim fækka um 500-600 þús-
und meðan fyrirtæki eru enn að
renna saman, fara á hausinn og ný
að koma undir sig fótunum. Þá reyn-
ir á þolrif þjóðríkjanna. Nýju atvinn-
utækifærin eiga svo að skapast þeg-
ar búið er að losa um vinnukraftinn
og gera hann hreyfanlegri og auka
neyslu í kjölfar verðlækkana.
Hreyfanlegur vinnukraftur er
kjörorð dagsins hjá EB. Á bak við
þetta hlutlausa hugtak felast mann-
eskjur sem eiga að flytja sig milli
staða á eftir atvinnunni. Sameigin-
legur vinnumarkaður í Evrópu getur
haft ótvíræða kosti í för með sér
fyrir einstaklinga sem hafa góða og
eftirsótta fagmenntun og eiga auð-
velt með að aðlagast. í öllu atvinnu-
leysinu er þetta þó líklegra til að
hafa í för með sér rótleysi og erfið-
leika fyrir fjölskyldufólk. Félags-
málasamningur EB gildir aðeins um
fólk á vinnumarkaði og fjöldi kvenna
er þar alls ekki. Fylgi þær körlum
sínum i atvinnuleit miðast félagsleg
og lagaleg réttindi þeirra við það
sem gildir í viðkomandi landi. í því
sambandi má nefna barnabætur,
fæðingarorlof, ekknabætur, ellilíf-
eyri, rétt til fóstureyðinga, skilnað-
arlöggjöf og margt fleira sem varð-
ar líf kvenna miklu.
I Cecchini-skýrslunni, sem fyrr
var nefnd, er minnst á ýmiss konar
„óalgeng" störf og talið að þeim
muni fjölga talsvert. Þetta eru hlut-
astörf og árstíðabundin störf sem
einmitt eru algeng meðal kenna.
Þessi störf njóta hins vegar engrar
félagslegrar verndar eða réttinda.
Félagsmálasamningur EB nær ekki
til þeirra sem þau vinna.
Höfundur skípar 1. sæti
Kvelmnlistktis í Reykjhvík l
komandi kosningum.