Morgunblaðið - 27.04.1991, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. APRÍL 1991
Tröllið í Skrúðnum
Leiklist
Guðrún Þóra Gunnarsdóttir
Leikfélag Akureyrar sýnir í sam-
vinnu við Akureyrarkirkju
Skrúðsbóndann.
Höfundur texta og tónlistar:
Iijörgvin Guðmundsson.
Leikgerð og leikstjórn: Jón St.
Kristjánsson.
Tónlistarstjórn: Björn Steinar
Sólbergsson.
Búningar: Freygerður Magnús-
dóttir.
Lysing: Hallmundur Kristinsson.
Þrá eftir gleði, söng og birtu er
sterk í mörgum þjóðsögum okkar.
Þær birta drauma þjóðarinnar öld
eftir öld um að losna úr dimmum
moldarkofunum og eilífri vinnu-
áþján. Oftar en ekki var heimur
huldufólks þessi töfrandi veröld og
margar sögur segja frá söng og
hljóðfæraslætti sem barst mann-
fólki til eyrna frá háum kletti eða
hól. Það er hins vegar misjafnt
hvaða augiim þessi þrá eftir glæstri
veröld er litin og hveijar afleiðingar
þess verða ef reynt er að fullnægja
draumnum. Oftar en ekki fer illa
fyrir þeim er heillast að glaumi
bjargbúa og honum verður ekki
vært framar í mannheimi. Þessi
niðurstaða er einkum ráðandi í sög-
um um tröll og aðra óvætti sem
villa á sér sýn og glepja auðtrúa
sálir. Baráttan er milli góðs og ills,
hinir góðu lifa í guðsótta og góðum
siðum en hinir vondu eru heiðnir
eða hafa gengið af kristinni trú.
Það er hins vegar merkilegt að yfír-
leitt er það þannig að hið vonda er
skemmtilegt, þar er birtan og gleð-
in en hið góða er þrungið alvöru
og lífleysi.
Björgvin Guðmundsson gengur í
smiðju þjóðsagna í verki sínu
Skrúðsbóndinn sem fyrst var sýnt
á Akureyri er þöfundur var fimm-
tugur. Verkið byggir á þjóðsögunni
um „Tröllið í Skrúðnum“ í Reyðar-
firði sem seiddi til sín fagra prest-
dóttur. Heiður er dóttir presthjón-
anna á Hólmum og í upphafi leik-
ritsins er hún í blóma lífsins, sak-
laus og óspillt. En hin illu öfl eru
ekki langt undan í gervi Grímu
ráðskonu og félaga hennar úr
Skrúðnum. Skrúðsbóndanum tekst
að villa svo ærlega um fyrir Heiði
að hún yfirgefur öll ættmenni sín
og gleymir sér í trylltum glaumi í
salarkynnum Skrúðsbóndans.
Mörg ár líða og Heiður hefur
glatað æskublómanum, skemmtun-
in hefur tekið sinn toll og hún þrá-
ir fyrirgefningu sem hún fær að
lokum eftir þjáningu og fórnir.
Boðskapurinn er skýr: ef menn
gleyma Guði og kristnum dyggðum
og hemja ekki ástríðurnar sem ólga
í bijóstinu þá er voðinn vís. Fyrir-
gefningu Guðs og manna er einung-
is hægt að öðlast með fórn og sannri
iðrun synda sinna. Það fer því vel
að sýna Skrúðsbóndann í kirkju og
ég er ekki frá .því að efnið gangi
mun betur upp þar heldur en í leik-
húsi. Tónlistin nýtur sín líka mjög
vel, kirkjukór og orgel er svo dæma-
laust viðeigandi í kirkju. Sýningin
hlýtur hins vegar að þurfa að taka
mið af óvenjulegum húsakynnum
og ný leikgerð var unnin upp úr
verkinu, einfölduð og stytt og var
það mjög til bóta.
Stundum var eins og leikarar
áttuðu sig ekki á í hvers konar rými
þeir væru að leika og raddir þeirra
týndust á leiðinni fram í kirkjuna;
einkum féllu atkvæði niður í síðari
hluta orða og erfitt var þá að ná
samhenginu. Það vantaði líka nokk-
uð upp á að leikurinn einkenndist
af lífi og sumir leikarar héldu hálf-
máttleysislega utan um hlutverk
sitt. Mér fannst Vilborg Halldórs-
,dóttir, sem Heiður eldri, vera sú
eina sem virkilega lifði sig inn í
hlutverkið af lífi og sál og lék með
einhveijum tilþrifum. Helga Hlín
Hákonardóttir lék Heiði á yngri
árum og þó að hún hefði ekki sömu
breidd í leik og Vilborg tókst henni
ágætlega að túlka breytinguna sem
varð á Heiði eftir að Skrúðsbóndinn
sló ryki í augun á henni. Mér fannst
leikur þeirra Kristjönu Jónsdóttur
(Gríma) og Valgeirs Skagfjörðs
(Skrúðsbóndinn) vera tilgerðarieg-
ur og fremur líflaus. Mér fannst
Gott húsnæði
óskast til kaups í miðborginni eða nágrenni til afnota
fyrir traust sameignarfélag með áratuga reynslu. Margt
kemur til greina. Rétt eign verður staðgreidd í peningum.
Tilboð sendist til auglýsingadeildar Mbl. fyrir kl. 17.00
nk. þriðjudag, 30. apríl, merkt: „Án milliliða - 12091 “.
21150-21370
LÁRUS Þ. VALDIMARSSON FRAMKVÆMDASTJORI
KRISTINN SIGURJÓNSSON, HRL. lóggiltur fasteignasali
Til sýnis og sölu m.a. eigna:
Glæsilegt raðhús - hagkvæm skipti
í Suðurhlíðum, Kóp. raðhús m/5 herb. glæsil. ib. á hæð og aukahúsn.
á neðri hæð, innb. bílsk. m/vinnuplássi. Allt eins og nýtt. Skipti mögul.
á 4ra herb. góðri íb. m/bílsk.
Suðuríbúð með stórum bílskúr
3ja herb. á 2. hæð v/Blikahóla 87 fm. Ágæt sameign. Laus 1. júní nk.
Stór og góður bílsk. m/upphitun.
Neðri hæð m/bílsk. - hagkvæm skipti
í þríbhúsi v/Stigahlíð 5 herb. hæð. Allt sér. Góður bílsk. m/upphitun.
Skipti mögul. á góðri 3ja herb. íb. á 1. eða 2. hæð miðsvæðis í borginni.
Stór og góð - hagkvæm skipti
Nýmál. og nýteppal. 3ja herb. suðuríb. á 2. hæð v/Hraunbæ. Kjherb.
m/snyrtingu. Nýl. teppi á stigagangi. Skipti æskii. á stórri 2ja herb. íb.
á 1. hæð eða í lyftuh.
2ja herb. góðar íbúðir við:
Ránargötu (húsnlán kr. 2,6 millj.), Hringbraut (nýtt bílshýsi), Stelks-
hóla (suðuríb. m/góðum bílsk.), Nýbýlaveg (nýl. og góð m/bílsk.). Til-
boð óskast. Nánari uppl. veittar á skrifst.
Steinhús í Vogunum - hagkvæm skipti
Einbhús v/Barðavog um 170 fm auk bílsk. 5 svefnherb. Glæsil. lóð.
Skipti mögul. á 3ja herb. góðri íb. m/bílsk.
í Árbæjarhverfi óskast
Góð 2ja-3ja herb. íb. Traustur kaupandi. Öruggar greiðslur.
• • •
Opið ídag kl. 10.00-16.00.
Almenna fasteignasalan sf.
var stofnun 12. júlí 1944.
AIMENNA
FtSTFIGNASAlAN
LAUGAVEG118 SfMAR 21150 - 21370
það líka undarleg leikstjórn að fara
með þessar persónur eins og vondu
karlana í barnaleikriti. Leikmátinn
var allur einsog væri verið að leika
fyrir börn, ýktar hreyfingar og
ópússað látbragð. Hlutverkin eru
að sönnu einföld af höfundarins
hendi og lítið um persónusköpun
en það er óþarfi að undirstrika það.
Þau Þráinn Karlsson, Sunna Borg,
Þórey Aðalsteinsdóttir og Eggert
A. Kaaber voru öll í smærri hlut-
verkum og skiluðu þeim af sér eins
og til var ætlast; þó má nefna að
Sunnu tókst umfram aðra að fylla
kirkjuna átakalaust með rödd sinni
þó að hún hvíslaði. Eins og fyrr var
nefnt skipar tónlist talsverðan sess
í verkinu en ég ætla mér ekki þá
dul að gera flutningi kórsins skil
en ég var ósátt við að geyma hann
upp á svölum fyrir aftan áhorfend-
ur. Það var einungis þegar verið
var að leika atriði úr Páskames-
sunni að kórinn varð sýnilegur. Mér
hefði fundist það mun sterkari leik-
ur að draga hann inn í atburðarás-
ina og gera tónlistina að virkri rödd
í leikritinu. Aðskilnaðurinn var enn
frekar undirstrikaður með því að
Vilborg Halldórsdóttir og Valgeir Skagfjörð sem Heiður og Skrúðs-
bóndinn.
leikararnir voru allir í búningum
við hæfi liðins tíma en kórinn var
í venjulegum kórskikkjum og kórfé-
lagar farðaðir og greiddir upp á
nútímavísu. Það hefði auðvitað ver-
ið fáránlegt að hafa kórfélagana
klædda í strigapils og pokabuxur
en búningarnir hefðu mátt vera
hlutlausari. Þegar kórinn var svona
aðskilinn náðist ekki upp neitt sam-
spil leiks og tóna, tónlistin var frem-
ur viðbót, en þáttur í verkinu. Það
hefði t.d. verið ólíkt sterkara ef
kórinn hefði umkringt þær mæðgur
í lokaatriðinu þegar Heiður hefur
loks öðlast fyrirgefningu syndanna
og sungið er „nú legg ég augun
aftur ...“, í staðinn horfði fólk á
mæðgurnar þegjandi í faðmlögum
en kórinn hljómaði að baki.
Þetta er saklaus saga og boð-
skapurinn einfaldur en í guðshúsinu
verður hann ekkert hlálegur, sýn-
ingin er um margt falleg en með
ögn meiri undirbúningi hefði mátt
gæða hana meiri dramatík og nýta
betur andrúm kirkjunnar, einkum
með tónlistinni.
toamiM ŒiáD
Umsjónarmaður Gísli Jónsson
Knútur Jónsson á Siglufirði
skrifar mér þetta góða bréf:
„Kæri Gísli.
Þegar ég var í skóla (1940-50)
og notaði í íslenskum stíl orða-
lagið „mikið meira“ eins og þá
var viðhaft í daglegu tali, strik-
aði kennarinn yfir það með
rauðu og breytti í „miklu meira“.
Vildi hann kenna dönskum
áhrifum um þessa málvillu
(meget mere) svo sem málvönd-
unarmönnum var tamt á sama
tíma.
í 580. þætti um íslenskt mál
í Mbl. 9. mars 1991 þar sem
íjallað er um nýyrðið hnattvarp
(sem mér hugnast ekki) segir
m.a. svo: „Það er lítið styttra
en heitið á skúrnum fræga sem
vegavinnumenn á Vaðlaheiði
áttu sér.“
Þarna finnst mér að ætti að
standa „litlu styttra". Séu í
staðinn fyrir orðið lítið sett orð-
in fáein atkvæði (svo að merk-
ing klausunnar standi óbreytt)
býður málkennd mín mér að
orðalagið verði að vera: Það er
fáeinum atkvæðum (þgf.)
styttra o.'s.frv. En kannski er
málkennd mín orðin bæði úrelt
og gamaldags — eða hvað?
Hafðu bestu þakkir fyrir alla
þættina þína um íslenskt mál í
Morgunblaðinu.
Með vinarkveðju.“
Ég þakka Knúti kærlega
þetta skilmerkilega og rökfasta
bréf. Skemmst er af því að segja
að málkennd hans er hárrétt að
mínum dómi. Litlu betra er
miklu betra en „lítið“ betra.
Þetta er kallað mismunarþágu-
fall á tungu okkar, en ablativus
differentiae með latínumönn-
um. Sígilt dæmi af þessu tagi
er sýnu betra (= sjónarmun
betra) en eitthvað annað. Hins
vegar styð ég hnattvarp Sverris
Páls.
„í gömlum textum, og þarf
raunar ekki mjög gamla texta
til, er tekið þannig til orða, að
menn komu til þings, menn voru
komnir á þennan eða hinn stað-
inn. í þeim stendur hvergi að
menn voru mættir. T.d. segir í
Færeyinga sögu að Þrándur í
Götu kom á Hjalteyri: „Þá var
þar fjölmenni sem mest og svo
er saga, að þar kemur mest fjöl-
menni hingað á Norðurlönd með-
an stendur markaðurinn.“ Nú á
dögum hefðu einhveijir sagt að
„þar var fjöldi manna mættur".
Af hveiju getum við ekki lofað
Dönum einum að nota sögnina
að mæta í þessari merkingu?
Við erum búnir að fá frá þeim
handritin, og eigum við þá ekki
að lofa þeim að eiga sína
dönsku?
Forfeður okkar voru ófeimnir
við að nota smáorðin nú og
núna; það er fyrst á síðustu
áratugum að íslendingar hafa
komist að því að þetta mundu
vera ófín orð sem fínar þjóðir
eins og Danir og Englendingar,
að ég ekki tali um Amerikana,
nota ekki, heldur segja idag og
to day. Nú opnar varla nokkur
maður svo munninn í hljóðvarpi
eða sjónvarpi að hann tali ekki
um ástandið eins og það er í
dag, í dag er ástandið þannig,
ekki núna stendur þannig á.“
(Ólafur Halldórsson: Grettis-
færsla, bls. 439-440.)
Tíningur
1) Fyrir mörgum árum henti
það góðan mann, sem í skóla
var, að ruglast á þýsku orðunum
Klippfisch og Klippenfisch.
Hann var að þýða frægt kvæði
eftir Schiller og sagði að við
hefðu ginið hinar voðalegu tenn-
ur saltfisksins, en það var svo-
nefndur klappfiskur sem glennti
upp skoltana. Fyrir þessa salt-
fiskþýðingu fékk maðurinn dár
og spé.
En nú eru þeir farnir að veiða
saltfisk í fréttunum. Svo mikil
er ásókn manna í orðið vertíð
um öll möguleg tímabil (e. seas-
on), að sagt var í fréttum Stöðv-
ar tvö, að „saltfiskvertíð“ væri
nú framundan.
2) Lengi hafa menn verið í
böglingi með að skýra manns-
nafnið Eiður. Sumir hafa reynt
að setja þetta í samband við
eiður í merkingunni svardagi,
en um uppruna þess orðs og
frummerkingu er reyndar ekki
allt Ijóst. Aðrir hafa reynt að
tengja mannsnafnið Eiður við
írsku Aedh, sbr. kvenheitið
Eðna (fomírsku Ethne, Eithne)
sbr. karlheitið Aidan, af rót sem
merkir smálogi, eldur. En mér
586. þáttur
hefur komið í hug hvort það
væri nokkur fjarstæða að setja
Eiður í samband við orðið
eiða = móðir, gotn. aiþei í sömu
merkingu, og fornírsku aite =
faðir. Sjá einnig edda = lang-
arama. Eg held að þessi „skýr-
ing“, að Eiður feli í sér ein-
hvers konar ættar- eða fjöl-
skyldutengsl, sé ekkert verri en
hinar.
3) Það gleður mig mikið,
hversu orðið listhús er nú að
festast í málinu. Það átti lengi
erfitt uppdráttar vegna eilífs
„gallerí“tals.
4) Kristín Þorsteinsdóttir í
sjónvarpinu fær stig fyrir að
forðast staglstfl. Hún sagði frá
sókn Svía um aðild að Efna-
hagsbandaiagi Evrópu (Hinu
evrópska efnahagssamfélagi).
Svíar sóttu um aðild, athöfn
þeirra var sókn um aðild. Það
er betra en tvítekningin „um-
sókn um“.
5) Spurning dagsins til ykkar
allra: Hvernig væri að segja
heiðarleikur í staðinn fyrir
ensku 'orðin „fair play“? Til
dæmis: þetta var fullkominn
heiðarleikur á báða bóga.
Hvernig væri það? Ekki þarf
„heiðarleikur“ að vera *leikur
upp á heiði!
Limrusmiðir hafa verið nokk-
uð duglegir undanfarið:
Salómon sunnan kvað:
Vort líf, það er ljósglampi hvikur
og lappsnúið rétt eins og nykur,
en ef að við reynum
og getum, við greinum
í grautnum þó heilmikinn sykur.
Unglingur utan kvað:
Þá gargaði gráðugur fálkinn
' og gogg rak í sjálfdauðan jálkinn.
„Ja, ekki er það gott,
svona ámóta flott
og saltfiskur daufur í dálkinn."
Inghildur austan kvað:
Ung þekkti ég hermanninn hraustan,
svo hugprúðan, dyggan og traustan,
en jafnvel askviðir fúna, -
- þetta er aumingi núna.
Með kveðju, þín Inghildur austan.
P.s. Ég hef heyrt að dr. Broddi
Jóhannesson hafi látið sér detta
í hug að nota orðið meinlaus í
staðinn fyrir „umhverfisvænn".
Er þetta ekki snjallt?