Morgunblaðið - 27.04.1991, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 27. APRÍL 1991
Heilsugæsla án
eftirEystein
Björnsson
Undanfama mánuði hefur mikið
værið rætt og ritað um lyfjakostn-
að landsmanna. Hvernig megi
lækka þann kostnað og hagræða
ýmsum hlutum þar að lútandi.
Þetta er auðvitað góðra gjalda
vert. Hitt fannst mér furðu sæta
í allri þessari umræðu að engum
skyldi detta í hug að setja nokkur
orð á blað um heilsugæslu án lyfja.
Á ég þar að sjálfsögðu við fyrir-
byggjandi aðgerðir sem miða að
því að halda líffærunum heilum í
stað þess að leggja megináherslu
á að gera við sjúk líffæri eða ónýt.
En einmitt þetta, að tjasla saman
meira og minna ónýtum líffærum,
virðist vera aðalviðfangsefni nú-
tíma læknisfræði og í leiðinni
gleymist ef til vill aðalatriðið,
hvernig fara eigi að því að halda
líffærunum heilbrigðum og þar
með fullri heilsu.
Og dettur mér þá í hug fyrir-
komulag sem notast var við í heil-
sugæslu í Kína til forna. Þar höfðu
læknamir ákveðinn §ölda fólks á
sínum snærum, áttu að gæta heilsu
þess og fengu vissa upphæð
greidda fýrir hvem einstakling.
En um leið og einhver þeirra veikt-
ist féll sú upphæð niður og fékk
læknirinn ekkert greitt fyrir sjúkl-
inginn fyrr en hann var orðinn al-
heilbrigður. Með þessu fyrirkomu-
lagi mætti vel hugsa sér að meiri
áhersla yrði lögð á fyrirbyggjandi
aðgerðir.
Fyrir nokkm las ég grein í ís-
lensku blaði eftir virtan lækni þar
sem hann fjallaði um magasár. í
greininni taldi hann upp hvert töfr-
alyfíð af öðm sem nota mætti til
að ráða bót á þessum algenga og
hættulega sjúkdómi og gat þess
jafnframt að alltaf væra að koma
fram ný og betri lyf sem ættu eft-
ir að valda straumhvörfum í með-
höndlun þessa kvilla.
Ekki var vikið einu orði að því
hvort koma mætti í veg fyrir maga-
sár, t.d. með hollum lífsvenjum,
með því að matast reglulega, borða
hollan mat og næringarríkan, gæta
þess að fá næga hvíld o.s.frv.
Ég held að það væri vænlegra
til árangurs, bæði heilsufarslega
og fjárhagslega ef hægt yrði að
gera einstaklingnum ljóst að hann
sjálfur getur afar miklu ráðið um
heilsufar sitt.
Mig langar til að halda því hér
fram að heilsa okkar sé alltof dýr-
mæt til þess að trúa læknunum
fyrir henni.
Á sama hátt mætti segja að
menntun barna okkar sé alltof
mikilvæg til þess að láta kennara
og skólakerfið annast hana.
Þegar fjallað er um líf og heilsu
einstaklingsins hefur mér stundum
fundist nokkuð á skorta að andlegu
fóðri væri nægur gaumur gefínn.
Þó hefur i seinni tíð verið rætt
töluvert um tengslin milli líkam-
legra og andlegra kvilla ef til vill
vegna síaukinnar streitu og and-
legs álags sem virðast vera fylgi-
fískar hins flókna tæknisamfélags
nútímans.
Auðvitað sýnist þar sitt hveijum
eins og vera ber en ég er einn af
þeim sem er sannfærður um mikil-
vægi jákvæðs lífsviðhorfs og nauð-
syn þess að sinna andlegum þörf-
um fólks til þess að það haldi fullri
heilsu og geti verið hamingjusamt.
Margir hafa reynt það á sjálfum
sér, og þá einnig sá sem hér talar,
hve máttur daglegrar bænar og
hugleiðslu er mikill og hve mjög
slík ástundun getur stuðlað að
bættri líðan og andlegu jafnvægi.
I þetta þarf ekki að eyða löngum
tíma, 5—10 mínútur daglega geta
gert ótrúlega mikið gagn. Ef þetta
er gert að morgni dags má líta á
þessar jákvæðu hugsanir sem álíka
staðgott fóður sálarinnar og t.d.
lýsi, hafragrautur og súrt slátur
er hollur morgunverður fyrir
líkamann.
Á sama hátt mætti hugsa sér
að lítil eða engin andleg næring í
morgunsárið dugi okkur jafn
skammt og kaffíbolli og kókópuffs.
Og ef við föram sótbölvandi
fram úr rúminu á morgnana,
hreytum ónotum í ástvini okkar,
spörkum í köttinn og steytum hnef-
ann framan í þá ökumenn sem á
vegi okkar verða á leið í vinnu
jafngildir það ef til vill því að við
hefðum í ógáti sopið á ajaxbrúsan-
um, í staðinn fyrir lýsisflöskunni.
Sumir vilja nefnilega ganga svo
langt að segja að með því að hugsa
neikvæðar hugsanir sé fólk að
fóðra sálartetrið á eitri sem sé
mannskepnunni síst hættuminna
en þó að hún léti ofan í sig arsen-
ik eða aðra álíka lífshættulega óly-
fjan.
Gott dæmi um jákvætt lífsvið-
horf eru þau gömlu og nýju sann-
indi, sem m.a. Stóuspekingarnir
héldu fram, að það er viðhorfíð til
þess sem hendir okkur sem skiptir
öllu máli en ekki það sem gerist.
Þroskaðir einstaklingar hafa á öll-
um tímum getað gert gott úr flestu
því sem á daga þeirra hefur drifið,
lært af þeim erfiðleikum sem þeir
þurftr að ganga í gegnum í lífinu
og orðið hamingjusamari og betri
menn á eftir.
Ekki skyldi heldur gera lítið úr
nauðsyn þess að geta tjáð tilfínn-
ingar okkar en líta þess í stað á
það sem dijúgan skerf til heilsubót-
ar. Auðvitað má gera það með
ýmsu móti, t.d. með listrænni sköp-
un, hugsjónastarfi, hjálpsemi við
náungann og með því að rækta
tilfínningasamband okkar við ást-
vini.
Ótalið er þó einfaldasta og hand-
hægasta ráðið til tjáningar tilfínn-
inga okkar en það er að hlæja og
gráta.
Skaparinn hefði áreiðanlega
ekki gætt okkur þessum eiginleik-
um ef ekki væri full þörf á.
Gamalt spakmæli segir: Hlátur-
inn lengir lífíð.
Bandaríkjamaðurinn Normaq
Cousins skrifaði bók sem hann
nefndi: Anatomy of an Illness eða
Sjúkdómsgreining. Þar fjallar hann
um það hvemig hann telur sig
hafa læknast af banvænum sjúk-
dómi m.a. með jákvæðu viðhorfí
og nægum skammti af hressilegum
hlátri. Enda hafa vísindamenn ný-
lega komist að því að við hlátur
gefur heiladingullinn frá sér efni
lyfja
sem hefur líknandi áhrif á líkams-
starfsemina.
Allir vita að einstaklingurinn
hefur líkamlegar þarfir og sé þeim
ekki sinnt deyr hann úr hungri eða
þorsta.
Hitt er ef til vill ekki á allra
vitorði að ef andlegum þörfum
hans er ekki sinnt á sama hátt
deyr hann einnig og er mér ekki
grunlaust um að á dánarvottorð
margra mætti skrá: Dánarorsök:
Andlegt hungur. Eða — Banamein:
Skortur á ást og umhyggju.
Fyrir nokkram áram barst mér
í hendur bókin; Living, Loving,
Learning — Að lifa, elska og læra,
eftir bandaríska kennarann og rit-
höfundinn Leo Buscaglia. Þar seg-
ir hann meðal annars frá atviki sem
breytti viðhorfi hans til lífsins og
þar með til kennsluaðferða. Hann
var með hóp nemenda í háskóla
og kenndi þeim uppeldisfræði. í
hópnum var ákaflega greind og
glæsileg stúlka sem skrifaði frá-
bærar ritgerðir. Hafði hann hrósað
stúlkunni mjög fyrir síðustu ritgerð
og sagt m.a. að ekki væri ritgerð-
in einungis vel gerð heldur degin-
um ljósara að hún gæti nýtt sér
þessi viðhorf í daglegu lífi. Um það
bil viku síðar frétti hann að stúlk-
an hefði framið sjálfsmorð. Þetta
var mikið áfall og hann spurði
sjálfan sig. Hvað er ég eiginlega
að gera í kennslunni? Ég læt nem-
endur læra alls konar kenningar
og vísindaleg vinnubrögð en van-
ræki það sem þýðingarmest er í
lífínu, manneskjuna sjálfa. Hann
henti öllum gömlu skræðunum út
í horn og fór að hugsa hlutina upp
á nýtt.
Það varð úr að hann kom á fót
valáfanga í skólanum sem hann
kallaði Love — Ást eða kærleik.
Það var ekki skylda fyrir nemend-
ur að taka þennan áfanga og hann
þá ekki laun fyrir. Það kom í ljós
að mikill áhugi var á þessu meðal
nemendanna. Þarna var fjallað um
lífíð og tilveruna, vandamál ungs
fólks, kærleikann, hina miklu þörf
allra manna til þess að auðsýna
öðrum ást og hlýju og einnig að
verða slíks aðnjótandi.
Eysteinn Björnsson
„Mig langar til að halda
því hér fram að heilsa
okkar sé alltof dýrmæt
til þess að trúa læknun-
um fyrir henni. A sama
hátt mætti segja að
menntun barna okkar
sé alltof mikilvæg til
þess að láta kennara og
skólakerfið annast
hana.“
Fyrstu viðbrögð samkennara
hans við þessari nýjung í skóla-
starfinu vora þau að einn þeirra
sagði við hann: „Ég heyri að þú
ert kominn með áfangann Love,
sérð þú um verklegu kennsluna?"
Bókin hafði mikil áhrif á mig
og varð til þess að ég endurskoð-
aði afstöðu mína til lífsins, kennslu
og skólastarfs bæði sem mann-
eskja og kennari.
Skemmtilegustu og gjöfulustu
stundir í starfi mínu sem kennari
hafa einmitt verið eftir þessa end-
urskoðun þegar ég hef gefíð mér
tíma til þess að ræða við nemend-
ur um lífíð og tilverana og okkur
sjálf og þegar mér hefur einstaka
sinnum tekist að gefa örlítið af
sjálfum mér og þá fyrst og fremst
sem manneskja en ekki sem kenn-
ari eða yfirvald.
Höfundur er rithöfundur og
kennari.
Staðreyndir um við-
reisnarstjómina
eftir Hannes H.
Gissurarson
Sunnudagskvöldið 21. apríl
fékk ríkissjónvarpið Svan Kristj-
ánsson, samkennara minn í Fé-
lagsvísindadeild Háskóla íslands,
til þess að fara nokkram orðum
um hugsanlega stjómarmyndun
að loknum þingkosningum. Svan-
ur var vitaskuld ekki fenginn í
kvöldfréttir sem talsmaður neins
stjórnmálaflokks eða stjórnmála-
skoðana, heldur sem hlutlaus
fræðimaður, er reifa skyldi helstu
sjónarmið. En svo brá við, að
Svanur hélt reiðilestur yfír alþýðu-
flokksmönnum fyrir að láta sér
detta í hug að mynda ríkisstjórn
með sjálfstæðismönnum. Hótaði
hann þeim öllu illu, spáði fylgis-
hrani og mikilli óánægju innan
Alþýðuflokksins. í því sambandi
vísaði hann einkum til viðreisnar-
stjórnarinnar fyrri.
Nú hygg ég, að alþýðuflokks-
menn þurfi lítt að óttast spádóms-
gáfu Svans Kristjánssonar. Hann
spáði því opinberlega haustið
1987,’ að Svavar Gestsson yrði
áfram formaður Alþýðubanda-
lagsins (og tók ríkissjónvarpið
þann spádóm upp í stórfrétt) haus-
tið 1989, að Friðrik Sophusson
yrði áfram varaformaður Sjálf-
stæðisflokksins, og vorið 1991, að
Þorsteinn Pálsson yrði áfram
formaður Sjálfstæðisflokksins
(enn í ríkissjónvarpinu og nú í
sérstökum umræðuþætti með Ell-
ert B. Schram). Þetta breytir því
þó ekki, að Svanur Kristjánsson
var fenginn sem hlutlaus fræði-
maður í ríkissjónvarpið og hann
misnotaði þar aðstöðu sína til þess
eins að hygla vini sínum, Olafi
Ragnari Grímssyni, sem hann
kennir nú fyrir. Það, sem verra
er: I ákafa sínum við að halda
Sjálfstæðisflokknum utan ríkis-
stjómar dró Svanur upp afar vill-
andi mynd af stjómmálaþróun síð-
ustu áratuga.
Alþýðuflokkurinn stórgræddi,
en tapaði ekki, á þátttöku sinni í
viðreisnarstjóminni. Aðalatriðið er
auðvitað, að flokkurinn hafði víð-
tæk áhrif i íslenskum stjórnmálum
í tólf ár samfleytt. Hann tapaði
lítils háttar í þingkosningunum
1963 og vann síðan góðan slgur
í þingkosningunum 1967. Það er
að visu rétt, að Alþýðuflokkurinn
hrundi síðan í þingkosningunum
1971. Til þess var einföld ástæða:
Samtök __ fijálslyndra og vinstri
manna. Ég hygg, að hið eina, sem
Alþýðuflokkurinn þurfi að óttast,
myndi hann stjórn með Sjálfstæð-
isflokknum, sé stofnun nýs og
fijálslynds þéttbýlisflokks, er hirði
til sín fylgi frá báðum stjómar-
flokkunum. Kvennalistinn er hníg-
andi stjómmálaafl, og Framsókn-
arflokkurinn og Alþýðubandalagið
munu aldrei geta fellt nýja við-
reisnarstjóm af eigin rammleik.
Hinir hugsanlegu stjómarflokkar
eiga raunar líka einfaldan mótleik
gegn þessari hættu, og hún er að
breyta kjördæmaskipaninni í því
skyni að hækka þröskuldinn inn á
þing fyrir smáflokka.
Hvað hefði Svanur sagt, hefði
hann komið fram sem hlutlaus
fræðimaður? Hann hefði þá vafa-
laust bent á það, að alþýðuflokks-
menn stæðu frammi fyrir einföldu
reikningsdæmi. Hvort gætu þeir
búist við að missa meira fylgi „til.
hægri“ með því að mynda stjórn
með Ólafí Ragnari Grímssýni óg**
Hannes H. Gissurarson
„Svo brá við, að Svanur
hélt reiðilestur yfir al-
þýðuflokksmönnum
fyrir að láta sér detta
í hug- að mynda ríkis-
stjórn með sjálfstæðis-
mönnum. Hótaði hann
þeim öllu illu.“
Steingrími Hermannssyni eða „til
vinstri" með samstarfi við Davíð
Oddsson? Þeir, sem skoðað hafa
gögn um þetta, svara því til, að
sennilega sé hugsanlegt fylgistap
nokkurn veginn jafnmikið í hvora
átt. Flæði atkvæða, ef svo má að
órðí komast, 'sé svípað í báðar átt-
ir. Þá ályktun má draga af þessu,
að báðir kostir séu jafnfýsilegir
eða jafnófýsilegir frá sjónarmiði
lágmarksáhættu séð.
Síðan hefði Svanur mátt benda
á þijár augljósar staðreyndir. I
fyrsta lagi gekk Alþýðuflokkurinn
óbundinn til kosninga, og í kosn-
ingabaráttunni kom berlega fram
mikill ágreiningur við Framsókn- :
arflokk og Alþýðubandalag um
mikilvæg mál. I öðru lagi fær Al-
þýðuflokkurinn eðli málsins sam-
kvæmt miklu meiri áhrif og miklu
fleiri ráðuneyti í tveggja flokka
stjóm með Sjálfstæðisflokknum
en í fjögurra flokka stjórn með
Alþýðubandalagi, Framsóknar-
flokki og Kvennalista. í þriðja lagi
er tveggja flokka stjórn undir öll- i
um eðlilegum kringumstæðum
betur treystandi til þess að ráða
við mál en fjögurra flokka stjóm,
þar sem mestallur tími ráðherra
fer í samningaviðræður innan rík-
isstjómar.
Mér finnst að sjálfsögðu ekkert
athugavert við það, að kennarar
í stjórnmálafræði hafí stjórnmála-
skoðanir og láti þær tæpitungu-
laust í ljós. Sjálfur hef ég til dæm-
is aldrei reynt að leyna því, hvar
í flokki ég stend. En það er óheið-
arlegt að reyna að villa á sér heim-
ildir, Ieitast við að klæða eigin
stjómmálaskoðanir í vísindalegan
búning, reyna að þrýsta stimpli |
Háskóla íslands á valdatilkall fá-
menns hóps hávaðamanna í kring-
um Ólaf Ragnar Grímsson.
Ilöfundur er lektor í stjórnniálafræði
í Félagsvísindadeild Húskóla íslnnds.