Morgunblaðið - 27.04.1991, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 271 APRÍL 1991
Fimm ár liðin frá Tsjernobyl-slysinu:
Segja 7.000 manns hafa
látist af völdum sfeislunar
Moskvu. Kíev. Reuter. *
Moskvu, Kíev. Reuter.
FIMM ár voru liðin í gær frá
kjarnorkuslysinu í Tsjernobyl og
var þess minnst við guðsþjónustur
um gervalla Úkraínu og víðar í
Sovétríkjunum. Stjórnvöld I
Moskvu halda því fram, að 31
maður hafi látið lifið í slysinu og
í kjölfar þess en formaður úkra-
ínsku Tsjernobyl-nefndarinnar
segir, að frá 1986 hafi 7.000
manns látist af völdum geislunar-
innar. Þá sagði sovéskur sérfræð-
ingur í fyrradag, að hætta væri
á, að steinsteypt hvelfing, sem
gerð var yfir kjarnakljúfinn eftir
sprenginguna, hryndi saman með
þeim afleiðingum, að geislavirkt
ryk dreifðist yfir stór svæði.
Þúsundir manna voru við guðs-
þjónustur þar sem fórnarlamba
kjarnorkuslyssins var minnst og
Vladímír Jaborívskíj, sem er sérfróð-
ur um Tsjernobyl-slysið, sagði á
þingi í gær, að afleiðingar þess
væru svo skelfilegar, að Úkraínu-
menn gætu sagt með sanni, að þeir
hefðu upplifað kjarnorkustyijöld.
Vladímír Shokoshítníj, formaður
Tsjernobyl-nefndar úkraínska þings-
ins, sagði, að eftir slysið hefðu um
700.000 manns tekið þátt í hreinsun-
araðgerðum og bentu rannsóknir til,
að einn af hvetjum 100 væri nú lát-
inn af völdum geislunar eða 7.000
manns. Sagði hann, .að stjórnvöldu
hefðu hins vegar reynt að fela þetta
með því að dreifa fómarlömbunum,
sjúku fólki og deyjandi, víðs vegar
um Sovétríkin.
Sumir vestrænir sérfræðingar
segjast sammála sovéskum stjórn-
völdum um, að erfítt sé að kenna
geislun um ýmiss konar sjúkdóma
en David Marples, Kanadamaður,
sem hefur skrifað tvær bækur um
Tsjernobyl-slysið, segir, að sam-
hengið verði þó æ ljósara. Segir
hann, að í raun ríki neyðarástand í
suðurhluta (Hvíta-Rússlands og
Norður- og Norðvestur-Úkraínu. Þar
hafi hvers kyns sjúkdómum fjölgað
um 1.000% og oftast vegna "þess,
að ónæmiskerfí líkamans er ónýtt —
vegna „kjarnorkualnæmisins" eins
og það er kallað í Úkraínu.
Sovéskur sérfræðingur, V. Jav-
orívskíj, sagði í fyrradag, að hætta
væri á, að hvelfíng úr jámbentri
steinsteypu, sem gerð var yfír kjam-
akljúfinni í Tsjemobyl, gæti hrunið
saman með þeim afleiðingum, að
geislavirkt ryk bærist yfír stór
svæði. í kljúfnum er mikið af kjam-
orkueldsneyti og 'öðmm geislavirk-
um efnum en sovésk stjórnvöld
segja, að hvelfíngin eigi að duga í
áratugi.
Þessar úkraínsku Rauða Kross-stúlkur í Kíev eru að safna framlög-
um til styrktar fórnarlömbum Tsjernobyl-slyssins en talið er, að
afleiðinga þeirra muni gæta í allt að 150 ár. Um 135.000 manns
voru flutt burt eftir slysið en síðan hafa margir snúið aftur þrátt
fyrir viðvaranir stjórnvalda. Ein borg, Príbjat, hefur þó alveg verið
yfirgefin en þar bjuggu áður 50.000 manns.
Skyndiverkföll tugmilljóna verkamanna í Sovétríkjunum:
Jeltsín sakaður um að kné-
krjúpa fyrir Sovétstj órninni
Moskvu, Washington. Reuter.
UM 50 milljónir verkamanna í
sovétlýðveldinu Rússlandi lögðu
niður störf i klukkustund eða
héldu fundi í vinnutímanum síð-
degis í gær til að mótmæla versn-
andi lífskjörum og verðhækkun-
um, að sögn sovésku TASS-frétt-
astofunnar. Aðgerðirnar voru
Yiðræður EFTA og EB:
Höggvið á hnútinn á
ráðherrafundi í maí
Brussel. Frá Kristófer M. Kristinssyni, fréttaritara Morgunblaðsins.
Yfirsamninganefndir Fríverslunarbandalags Evrópu (EFTA) og Evr-
ópubandalagsins (EB) héldu sameiginlegan fund í Brussel á fimmtu-
dag. A fundinum varð samkomulag um að halda sameiginlegan ráð-
herrafund í Brussel 13. maí. A þeim fundi mun að öllum likindum
ráðast hvort samkomulag næst í samningaviðræðunum um evrópska
efnahagssvæðið (EES) fyrir sumarleyfi. Talsmenn bandalaganna
beggja sögðu að loknum fundinum að lítið hefði þokast í samkomu-
lagsátt á síðasta samningstímabili. Ljóst er að mikið ber á milli
bandalaganna í viðræðunum um sjávarútvegsmál.
Menfred Scheich, aðalsamninga-
maður Austurríkis, sem talaði fyrir
hönd EFTA, sagði að nokkuð hefði
miðað í viðræðunum og í máli hans
gætti meiri bjartsýni en hjá Horst
Krenzler, aðalsamningamanni EB.
Eþíópía:
Uppreisnar-
menn nálgast
höfuðborgina
Bandaríkjastjórn hefur kallað
600 Bandaríkjamenn heim frá
Eþíópíu eftir að stjórnarherinn
neyddist til að hörfa undan upp-
reisnarmönnumi gær. Þeir ógna
nú höfuðborginni frá þremur
hliðum.
Tilkynning um heimkvaðningu
Bandaríkjamanna kom í kjölfar
frétta um að uppreisnarmenn hefðu
náð borginni Ambo, sem er 105 km
fyrir vestan höfuðborgina, á sitt
vald. Stjómarerindrekar sögðu að
stjórnarherinn hefði í skyndi sent
liðsauka á svæðið en allt virtist
benda til þess að stjórnarhernum
hefði mistekist að bijóta aðgerðir
uppreisnarmanna á bak aftur.
Stjórnmálaskýrendur segja að
ákvörðun Bandaríkjastjómar hafi
valdið reiði meðal valdhafa í Eþíóp-
íu vegna þess að hún gefí til kynna
að ástandið í landinu
það í rauninni er.
se verra en
Scheich sagði að mikið bæri á milli
í sjávarútvegi og tillögur EB um
sameiginlegan dómstól væru með
öllu óaðgengilegar fyrir EFTA en
tillögumar gera ráð fyrir að dóm-
stóll EB dæmi í öllum málum sem
varða sameiginlega reglur EFTA
og EB og sérstakur EES-dómstóll
úrskurði einungis í málum sem
snerta samning bandalaganna sérs-
taklega.
Krenzler sagði að framkvæmda-
stjórnin hefði mjög takmarkaða
möguleika á að koma til móts við
sjávarútvegshagmuni aðildarríkja
EFTA. Útlitið væri þess vegna
dökkt í þeim þætti samningavið-
ræðnanna. Hann sagði fráleitt að
EB gæti sætt sig við þann kost að
einstök aðildarríki EFTA hefðu
möguleika á að hafna upp á eigin
spýtur nýjum reglum eða breyttum.
EFTA yrði að sætta sig við að ná
innbyrðis samkomulagi, annað
hvort höfnuðu þau öll eða reglurnar
giltu fyrir alla.
Krenzler sagði að enn væri langt
í land með að EFTA hefði dregið
nægilega úr kröfum um aðlögun-
artíma. EB myndi alls ekki skrifa
undir samning sem ætti að taka
gildi 1. janúar 1993 innan EB en
tveimur til fjórum árum síðar innan
EFTA.
Samkvæmt heimildum í Brussel
hafa íslendingar neitað að ræða
landbúnaðarmái við EB og sömu-
leiðis ýmis önnur atriði, s.s. stytt-
ingu aðlögunartíma fyrr en EB
hefur lagt fram viðunandi tillögur
í sjávarútvegi.
skipulagðar af Sjálfstæða verka-
lýðssambandinu í Rússlandi sem
segist hafa 60 milljónir félaga
en Sovétsljórnin hefur lagt bann
við verkföllum í landinu. Borís
Jeltsín, forseti Rússlands, hefur
hvatt 300.000 sovéska námaverk-
amenn til að hefja aftur störf en
þeir hafa verið í verkfalli i tvo
mánuði. Margir róttækir umbót-
asinnar saka Jeltsín um að knék-
ijúpa fyrir Míkhaíl Gorbatsjov
en Jeltsín hefur lýst stuðningi
við neyðaráætlun Sovétstjórnar-
innar í efnahagsmálum.
Gorbatsjov og Jeltsín hafa átt í
hatrammri valdabaráttu undan-
farna tíu mánuði en virðast nú
ætla að snúa bökum saman. Valent-
ín Pavlov, forsætisráðherra Sov-
étríkjanna, gaf í skyn á fimmtudag
að til greina kæmi að fulltrúar and-
stæðinga kommúnista og einstakra
lýðvelda fengju ráðherraembætti.
Ekki er ljóst hvaða loforð Jeltsín
hefur fengið fyrir að styðja mála-
miðlun um efnahagsáætlun Moskv-
ustjórnarinnar og bann við verkföll-
um. Óháða fréttastofan Interfax
hafði eftir Jeltsín að undirritað yrði
nú um helgina mikilvægt skjal sem
gera myndi námaverkamönnum
kleift að snúa aftur til starfa „með
reisn“. Hann útskýrði orð sín ekki
nánar.
í samkomulagi leiðtoganna er því
heitið að verðlag verði lækkað á
sumum nauðsynjum og jafnframt
að fljótlega verði Sovétmenn látnir
velja forseta í fijálsum kosningum.
Ljóst er að Gorbatsjov vonar að
sinnaskipti Jeltsíns dugi til að nám-
amenn hefji störf en umbótasinninn
Anatólíj Sobtsjak, borgarstóri í Len-
íngrad, segir að Jeltsín ráði ekki
þróuninni. Anders Aslund, sænskur
sérfræðingur í efnahagsmálum
Sovétríkjanna, segir að samkomu-
, Reuter
Verkamenn í Mínsk, höfuðborg
Hvíta-Rússlands, stöðvuðu um-
ferð á Orsha-járnbrautastöðinni
í gær til að reyna að þvinga
stjórn lýðveldisins til að hlýða á
kröfur um aukið sjálfræði lýð-
veldisins.
lag leiðtoganna, sem leiðtogar átta
annarra Sovétlýðvelda styðja, sé
„bijálæði“. Ekkert sé tekið á efna-
hagsvandanum, boðaðar lækkanir á
verðlagi muni aðeins auka hrikaleg-
an halla ríkissjóðs og flýta fyrir
algeru hruni. Er Gorbatsjov varði
áætlun stjórnvalda sagði hann m.a.:
„Ekkert þjóðfélag getur unnið bug
á kreppu með því að beita einvörð-
ungu aðferðum markaðsbúskapar-
ins“.
Bandarískir embættismenn töldu
á fímmtudag að samkomulag Gorb-
atsjovs og Jeltsíns benti til þess að
Sovétleiðtoginn hygðist á ný sækja
stuðning hjá umbótaöflunum en sl.
sex mánuði hefur hann oftast fylgt
harðlínumönnum að málum. Ýmsir
stjórnmálaskýrendur sögðu á hinn
bóginn að Sovétleiðtoginn hefði
aðeins sýnt á ný hæfileika sína.til
að halda völdum með því að tefla
saman fulltrúum ólíkra viðhorfa
með óvæntum stefnubreytingum.
Gabriel Schoenfield hjá Öryggis-
og alþjóðamálastofnuninni (CSIS)
bandarísku sagði styrk Gorbatsjovs
felast í því að enginn vildi taka við
starfi hans, svo óleysanleg væru
verkefnin. Schoenfíeld sagði að
vandi Sovétríkjanna yrði ekki leyst-
ur fyrr en við tæki ríkisstjórn sem
nyti trausts almennings og gæti
hrundið í framkvæmd knýjandi
umbótum. „Og ekkert slíkt er í
augsýn,“ bætti hann við.
Gorbatsjov býðst til að segja
af sér
Á síðari degi miðstjórnarfundar
kommúnistaflokksins á fímmtudag
bauðst Gorbatsjov til að segja af
sér embætti flokksleiðtoga. Þetta
gerðist eftir að hann hafði orðið að
hlýða á hvassa gagnrýni harðlínu-
fulltrúa á stefnu leiðtogans. „Sjötíu
af hundraði ræðumanna gagnrýna
mig, ekki í eigin nafni, heldur nafni
þjóðarinnar. Eg býðst til að segja
af mér,“ sagði Sovétleiðtoginn að
sögn eins fulltrúanna. Annar full-
trúi hafði eftir Gorbatsjov að hann
væri orðinn þreyttur á stanslausum
aðfínnslum, hann teldi framtíð
flokksins skipta' meira máli en eigin
völd. Margir töldu að tilfinningarn-
ar hefðu borið Gorbatsjov ofurliði
er hann varpaði afsagnarboðinu
fram og sýndist Vladímír Ivashko
varaformaður flokksins reyna að
stöðva Sovétleiðtogann áður en
hann steig í ræðustól. Stjórn flokks-
ins bar upp þá tillögu að ekki yrðu
greidd atkvæði um afsögnina og
var sú tillaga samþykkt með þorra
atkvæða fulltrúa sem eru 300, að-
eins 13 voru andvígir.
Bush boðar eyðingu efnavopna
Washington. Reuter.
GEORGE Bush Bandaríkjaforseti hefur ákveðið að skuldbinda
Bandaríkin til þess að eyða öllum efnavopnum sínum í síðasta lagi
árið 2002, að sögn embættismanna. Er það liður í nýjum tillögum
Bandaríkjamanna í afvopnunarmálum.
Bush mun kynna nýjar afvopnun-
artillögur á næstunni er hann flytur
stefnuræðu um málefni Mið-Aust-
urlanda. Bush og Míkhaíl Gorb-
atsjov Sovétforseti undirrituðu yfír-
lýsingu á fundi sínum í Washington
í júní í fyrra þar sem þeir hétu því
að árið 2002 yrðu einungis 5.000
tonn af efnavopnum eftir í eigu
hvors risaveldis. Hefði það þýtt að
Bandaríkjamenn myndu einungis
halda eftir sem nemur '2% af efna-
vopnaforða sínum. Bush sagði þá
að Bandaríkjamenn myndu eyða
öllum efnavopnum sínum ef sam-
komulag næðist í Genfarviðræðum
40 ríkja um bann við framleiðslu
og geymslu slíkra vopna.
Notkun efnavopna í hernaði var
bönnuð árið 1925 en írakar beittu
þeim í stríðinu gegn íran og gegn
óbreyttum Kúrdum í norðurhluta
íraks árið 1988. Þeir hótuðu notkun
efnavopna í Persaflóastríðinu en
Iétu ekki verða af því.
Genfarviðræðurnar hafa dregist
á langinn án sýnilegs árangurs um
nokkurra ára skeið, en með hinu
nýja tilboði sínu hyggst Bush blása
nýjum glæðum í þær. Ennfremur
er hann sagður vilja notfæra sér
það tækifæri sem felst í því að írak-
ar eru skyldaðir til að eyða eitur-
vopnum sínum samkvæmt skilmál-
um Sameinuðu þjóðanna um vopna-
hlé í Persaflóastríðinu.