Morgunblaðið - 09.05.1991, Blaðsíða 12

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 9. MAÍ 1991
]/.!/: .i' ii Ju,.' I—tlltl/LitLIL:iLh>I.fi
Þing- baltneskra og norrænna bókmenntagagnrýnenda í Tallinn:
Framtíð og fyrirheit
Þriðja grein
Bókmenntir
Ingi Bogi Bogason
Seinni dag þingsins gafst færi á
að eiga viðtöl við einstaka fulltrúa
auk þess sem fáein erindi voru flutt.
í lokin var samþykkt að gera slíka
samkundu að árvissum atburði og
verður næsta þing baltneskra og
norrænna gagnrýnenda haldið í
Finnlandi í júní 1992.
Af menningarlegu ástandi
í Litháen
Ramunas Borsakas er frá Viln-
ius. Þar stundar hann rannsóknir
og flytur reglulega bókmenntagagn-
rýni í útvarp.
Borsakas flutti fáein orð um bók-
menntalegt ástand í Litháen sem
hann sagði að flestu leyti vera iíkt
því í Lettlandi og Eistlandi.
Borsakas var svartsýnn fyrir hönd
faglegrar bókmenntagagnrýni í
heimalandi sínu. Hann sagði það
skoðun sína og margra annarra Lit-
háa að bókmenntagagnrýni fengi
ekki staðist nema hún væri ópólítísk
og tæki eingöngu mið af fagurfræði-
legum sjónarmiðum.
Um þessar mundir ætti bók-
menntagagnrýni í Litháen mjög und-
ir högg að sækja vegna þess að
skortur væri á hæfum gagnrýnend-
um. Áður hefði bekkurinn verið þétt-
skipaður þeim sem unnu í anda ríkj-
andi hugmyndafræði. Nú væri bekk-
urinn nánast auður, tíma tæki að
mennta þá sem kæmu í stað þeirra
sem óhjákvæmilega dyttu út.
„Menningargagnrýni í dagblöðum
og tímaritum okkar er og hefur ver-
ið frumstæð. Við bíðum eftir ein-
hveiju sem við þekkjum ekki og vit-
um það eitt að við eigum eftir að
læra svo margt,“ sagði hann að lok-
um.
Looming-bókaútgáfan
Fundarstaðurinn seinni daginn
var i húsakynnum hinnar frægu
Looming-bókaútgáfu. Stofnandi
Ramunas Borsakas
hennar var Friedebert Tuglas og
lengi vel var þetta eina fijálsa _og
óháða bókaútgáfan í Eistlandi. Út-
gáfustjóri fyrirtækisins er nú Andr-
es Langemets:
„Um þessar mundir eru svokölluð
fijáls útgáfulyrirtæki mýmörg. Áður
var þetta ekki svo. Hafa verður í
huga að nú er misjafn sauður í
mörgu fé. Innan um eru fyrirtæki
gömlu afturhaldsaflanna sem vilja
ná fótfestu við breyttar aðstæður."
Að mati Langemets er útgáfu-
starfsemin ekki endilega að öllu leyti
auðveldari nú en á tímum ritskoðun-
ar og tjáningarhelsis. T.d. væri
pappírsskortur algengt vandamál.
Um daginn hefði Looming-fyrirtæk-
ið komist yfir meiri pappír en það
þurfti að nota í augnablikinu:
„Þess vegna gáfum við strax
nokkur tonn af pappír til fijálsra
útgáfufyrirtækja í Lettlandi. Svona
reynum við að hjálpa hveijir öðrum.“
Nokkrir nafntogaðir höfundar
Nokkrir eistneskir rithöfundar,
karlar og konur, héldu stutt erindi
Andres Langemets á skrifstofu
Looming-útgáfunnar.
um það hvernig væri að vera rithöf-
undur í þessu óvissa andrúmslofti.
Þau áttu það sameiginlegt að hafa
orðið fyrir vonbrigðum með hlut-
skipti sitt. Meðal þeirra sem tóku
til máls voru Heino Kiik, leikrita-
og skáldsagnahöfundur, Mihkel
Mutt, frægastur fyrir kaldhæðnis-
legar ádeilusögur og Rein Saluri,
eitt mikilvirkasta prósa- og leikrita-
skáld Eista um þessar mundir.
Frá bókmenntum yfir
í stjórnmál
Það Iá í loftinu að þennan seinni
dag myndu umræður snerta póli-
tískari svið en fyrri daginn.
Toivo Tasa er ritstjóri tímaritsins
„Vikerkaar" („Regnboginn"). Hann
ræddi um pólitískt ástand í Eistlandi
og hvert stefndi í menningu þjóðar-
innar.
Það var fróðlegt fyrir fulltrúa
Morgunblaðsins að heyra Toivo Tasa
lýsa vandamálum smáþjóðar, vanda-
málum sem um margt eru hliðstæð
þeim hér á landi. I Eistlandi eru
þau bara miklu stærri og miklu
Toivo Tasa
djúprættari.
„Skilyrðið fyrir því að við lifum
af er að við séum menningarþjóð.
Til að viðhalda óbrenglaðri sjálfs-
ímynd - til að viðhalda hamingju
okkar - hljótum við að varðveita
tungu okkar, bókmenntir og þjóð-
menningu, á sama hátt og vinir okk-
ar frá Norðurlöndum.
„Við lifum við algerlega óeðlilegar
aðstæður sem ógna skilyrðum fyrir
tilvist okkar. Hver gæti t.d. ímyndað
sér það Frakkland þar sem 50% íbú-
anna væru Englendingar? Hjá okkur
er þetta staðreynd. Rússar eru núna
helmingur íbúa í Eistlandi."
Toivo Tasa sagðist ekki bera
brigður á að núverandi' ríkisstjórn
Eistlands bæri heill og hamingju
eistnesku þjóðarinnar fyrir bijósti.
En hvað gæti hún aðhafst gegn ofur-
sterkum fjandmanni? Toivo Tasa
lýsti því yfir að það væri hvorki
betri fjárhagsafkoma né betri tækni
sem baltnesku ríkin berðust fyrir
heldur ...:
„Við beijumst einfaldlega fyrir
tilverurétti okkar."
Og hann bætti við:
„Við viljum ekki hljóta sömu
örlög og sumar þjóðir Sovétríkj-
anna. Það er ekki víst að fólk á
Vesturlöndum viti að þjóðirnar í
Úkraínu og Hvíta-Rússlandi eiga
ekki lengur eigið tungumál, m.a.
vegna þess að í skólunum er ekki
lengur kennt á þeirra eigin máli.“
Það sem sameinar Islendinga
sundrar Eistlendingum
Fyrir íslending er harla erfitt að
skilja vandamál baltnesku þjóðanna
um þessar mundir. Margt af því sem
sameinar okkur sundrar þeim. Við
erum ein þjóð og búum á skýrt af-
markaðri eyju, tölum eina tungu og
eigum sameiginlega, vel skráða
sögu.
Náttúruleg landamæri eru óglögg
hjá baltnesku þjóðunum enda hafa
ýmist Þjóðveijar, Svíar, Danir eða
Rússar skipst á að ráðskast með
þessar þjóðir. í hveiju landi búa tvær
eða fleiri þjóðir sem tala hver sína
tunguna og saga þeirra er mótsagn-
akennd og þarfnast þess að vera
umskrifuð.
Þess vegna spurði ég Toivo Tasa
hvort hugmyndir væru um að sætta
þjóðirnar sem byggju saman í þessu
landi - eða væri kannski sterkur
vilji til að reka alla Rússa burt?
„Búum við „saman“ hér í þessu
landi? Vissulega hafa Rússar verið
hér í 50 ár. Og miðað við þessar
hörmulegu aðstæður höfum við um-
borið þá frámunalega vel. Þeir hafa
verið herraþjóð í okkar landi alla
þessa áratugi, þjakað okkur og hald-
ið okkur niðri. Það er óhugsandi að
benda á meiri tilhliðrunarsemi og
umburðarlyndi einnar þjóðar gagn-
vart annarri en í okkar tilviki gagn-
vart Rússum.“
Toivo Tasa lagði áherslu á að
möguleikinn til að koma á manneskj-
ulegu lífi í Eistlandi yrði aðeins að
veruleika ef sovéski herinn færi og
stuðningur Vestur-Evrópuþjóða yrði
að raunveruleika. Flestir Rússar, eða
rússneskumælandi fólk, sem býr í
baltnesku löndunum, eru annaðhvort
hermenn eða tilheyra fjölskyldum
þeirra.
„Svo verða vesturveldin að átta
sig á því að með því að aðstoða
Sovétstjórnina eru þau alls ekki að
aðstoða okkur. Þvert á móti. Mætti
ég þá frekar benda á göfugt for-
dæmi íslendinga, þessarar litlu og
hugrökku eyþjóðar, sem styðja
okkur beint í sjálfstæðisbaráttu okk-
ar.“
Tvær agætar knattspyrnubækur
_________Bækur_______________
Steinar J. Lúðvíksson
Islensk knattspyma 1990
Víðir Sigurðsson
Skjaldborg 1990
Lærðu knattspyrnu
Janus Guðlaugsson
Iðnú 1990
Ekki er blöðum um það að fletta
að knattspyrna er sú íþrótt sem
nýtur mestrar hylli hérlendis sem
og í fjölmörgum öðrum löndum,
bæði meðal iðkenda og áhorfenda.
Það er því ekki nema eðlilegt að
árlega komi út hérlendis jafnvel
nokkrar bækur um knattspyrnu og
ýmislegt sem tengist íþróttinni. I
mestu knattspymulöndum héims
eins og t.d. í Bretlandi, eru gefnir
út tugir slíkra bóka á hveiju ári og
virðist markaðurinn aldrei mettast.
Alltaf koma fram nýjar stjörnur
sem aðdáendurnir þreytast aldrei á
að lesa um og alltaf bætast nýir
hópar í skörð áhangenda íþróttar-
innar og íþróttafélaganna.
Islensk knattspyrna er árbók um
knattspyrnu á íslandi og hefur tví-
mælalaust öðlast fastan sess í bóka-
hillum knattspyrnuaðdáenda á Is-
landi. Slík árbók hefur komið út
allt frá árinu 1981 og lengst af
hefur Víðir Sigurðsson íþróttafrétt-
amaður haft veg og vanda af bók-
inni. Árbókin hefur þróast í ákveð-
inn farveg og hefur lítið verið breytt
út af á síðustu árum. Hins vegar
er knattspyrnan á íslandi svo sí-
breytileg að hver og ein ný bók
hefur vitanlega að geyma nýtt efni,
ný úrslit, og nýjar frásagnir af
knattspymustjörnum. Allt áhuga-
fólk um knattspyrnu getur því rifjað
upp skemmtilegar minningar með
því að fletta þessum árbókum. Þær
eru í raun ómetanleg heimild um
knattspyrnuna á íslandi og svara
næstum öllum þeim spurningum
sem upp í hugann koma þegar
knattspymuna ber á góma.
Árbækur Víðis Sigurðssonar eru
vel unnar og auðséð er að hann
leggur bæði alúð og metnað í að
gera þær sem best úr garði. Það
hlýtur að vera mikið og töluvert
vandasamt verk að safna saman
öllum þeim aragrúa úrslita knatt-
spyrnuleikja sem er að finna í bók-
inni, því ekki er unnt að fá nema
hluta þeirra úr dagblöðum eða úr
öðrum fjölmiðlum. Virðist svo sem
að Víðir hafi góða samvinnu við
skrifstofu KSÍ varðandi öflun að-
fanga í bókina.
Svo sem eðlilegt má teljast fær
keppni þeirra bestu, leikirnir í 1.
og 2. deild, mest rými í bókinni en
stutt frásögn er af hveijum einasta
leik í þessum deildum og að auki
tölulegar upplýsingar um félögin í
deildunum og leikmenn þeirra. Far-
ið er fljótar yfír sögu í hinum deild-
unum tveimur, 3. og 4. deild, en
samt er þar að finna úrslit úr öllum
leikjum. Knattspyrnu kvenna eru
gerð góð skil í bókinni. Auk þess
eru í bókinni frásagnir af bikar-
keppninni, um landsleiki, Evrópu-
bikarleiki svo og af þeim Islending-
um sem'eru að gera garðinn fræg-
an í atvinnumennsku erlendis. í
nokkurs konar bókarauka er síðan
brugðið upp svipmyndum liðinna
ára og í árbókinni fyrir árið 1990
Víðir Sigurðsson
er fjallað um tímabilið 1967-1969.
Má af þeirri umfjöllun sjá að ekki
hafa síður verið sviptingar í knatt-
spyrnunni þá en nú.
Unglingaknattspyrnu eru einnig
gerð nokkur skil í bókinni. Ef til
vill er það sá þáttur bókarinnar sem
ástæða væri til þess að gera enn
meira úr. Þar kemur íþróttafólk
framtíðarinnar við sögu, fólkið sem
mun örugglega fylla síður þessarar
árbókar þegar stundir líða. Það er
kannski nánast óframkvæmanlegt
að geta úrslita allra leikja í yngri
flokkunum, svo margir eru leikirn-
ir, en víst er að það myndi enn
auka gildi bókarinnar, ekki síst fyr-
Janus Guðlaugsson
ir hin ýmsu íþróttafélög sem örugg-
lega munu nota árbækurnar þegar
þau þurfa að rifja upp sögu sína.
Gífurlegur fjöldi ljósmynda er í
árbókinni. Þarf ekki að fara mörg-
um orðum um það að þær bæði lífga
upp á bókina og hafa mikið gildi
því þarna sannast hið fornkveðna
að myndir segja oft meira en mörg
orð. Litmyndir eru t.d. af öllum lið-
um sem hlutu meistaratitil á árinu
1990, og þarna er einnig að finna
myndir af öllum liðum sem leika í
1. deild. Það eitt út af fyrir sig
kostar örugglega mikla vinnu að
smala slíkum myndum saman.
Það er hiklaust hægt að hrósa
Víði Sigurðssyni fyrir það ágæta
verk sem hann vinnur með skrá-
setningu árbókanna um knatt-
spyrnu. Þær hafa bæði mikið heim-
ildargildi og eru að auki skemmti-
legar til skoðunar fyrir alla knatt-
spyrnuáhugamenn.
Bók Janusar Guðlaugssonar,
Lærðu knattspyrnu, er af öðrum
toga. Hér erum að ræða kennslubók
sem vafalaust mun koma mörgum
til góða. Kannski ekki síst knatt-
spymuþjálfurum en einnig geta
ungir knattspyrnuiðkendur, sem
hafa þann sjálfsaga og vilja sem
þarf til að nema slík fræði af bók,
haft verulegt gagn af bókinni. Jan-
us Guðlaugsson veit örugglega
manna best hvernig á að setja slíkt
fræðsluefni fram. Hann hefur mikla
reynslu sem knattspyrnumaður,
íþróttakennari og knattspyrnuþjálf-
ari. I bókinni fjallar Janus einkum
um_ undirstöðuatriði íþróttarinnar.
Texti bókarinnar er ágætlega fram
settur og útskýringar það góðar að
það á ekki að vera neinum ofviða
að komast að kjarna málsins. Mik-
ill fjöldi skýringarmynda er í bók-
inni og auðvelda þær lesendum að
tileinka sér fræðin. Það hefur oft
verið sagt að æfingin skapi meistar-
ann og með því að notfæra sér
þessa bók ættu áhugasamir knatt-
spyrnumenn að geta stytt sér leið
að því marki að ná árangri í íþrótt-
inni. Knattspyrnan, eins og fjöl-
margar aðrar íþróttagreinar, bygg-
ist að verulegu leyti á tækni, útsjón-
arsemi og kunnáttu. Um þessi þijú
meginatriði fjallar Janus í bókinni
og útskýrir þau. Bókin er fengur
fyrir þá, sem fást við þjálfun barna
og unglinga, og góð viðbót við það
kennsluefni sem þegar hefur verið
gefið út hér á landi og tekur því
raunar í mörgu fram.