Morgunblaðið - 13.06.1991, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. JÚNÍ 1991
Evrópskt efnahagssvæði
- nýjar viðskiptareglur
eftir Jón Steindór
Valdimarsson
Evrópskt efnahagssvæði — EES,
eM burðarliðnum. Nú er orðið nokk-
uð ljóst til hvaða þátta það tekur
þó enn séu'óútkljáð nokkur þýðing-
armikil atriði sem lúta fyrst og
fremst að stofnunum og hlutverki
þeirra, eftirliti og dómsvaldi á sviði
samningsins. Að öðru leyti virðast
efnisreglur hans nokkurn veginn
frágengnar. Frá sjónarhóli okkar
Islendingar er þó ein veigamikil
undantekning hér á og er þar að
sjálfsögðu átt við hvernig kröfum
okkar um tollfrjálsan aðgang sjáv-
arafurða okkar að mörkuðum EB
reiðir af. Þar hafa stjórnvöld sagt
að ekki komi til átita að láta EB í
té veiðiheimildir í stað markaðsað-
gangs. Um þetta sýnist vera víðtæk
samstaða meðal landsmanna.
Evrópskt efnahagssvæði er
byggt á óskum EFTA-ríkjanna um
að geta tekið verulegan þátt í sam-
eiginlegum markaði EB og fá með
þeim hætti notið þess ávinnings sem
talið er að falli í skaut aðilum að
þeim markaði.
EFTA-ríkin ýmist vilja ekki, eða
fá ekki, nema hlutdeild í takmörk-
uðum hluta alls þess sem sameigin-
legur markaður EB, eða samstarf
EB-ríkjanna, stendur fyrir. EES-
samningurinn tekur þess vegna
fyrst og fremst til fimm þátta sem
varða vöruskipti, fjámagnsflutn-
inga, þjónustuviðskipti, stofnsetn-
ingarrétt og loks vinnuafl. Á öllum
þessum sviðum er gert ráð fyrir því
að samræma að miklu leyti reglur
eða taka upp gagnkvæma viður-
kenningu. Tilgangurinn er sá að
fyrir þessa fimm þætti verði EES-
löndin átján að einum sameiginleg-
um markaði, markaði 380 milljóna
manna sem verður einn stór heima-
markaður.
Samkvæmt því sem nú liggur
fyrir er samkomulag um að EFTA-
ríkin taki upp reglur EB óbreyttar,
en fái í vissum tilfellum aðlögun-
artíma til nokkurra ára. Mjög ólík-
legt er að nokkrar varanlegar und-
anþágur verði veittar. Þar á móti
koma hins vegar almenn öryggis-
ákvæði sem fela í sér að aðilar
samningsins geta einhliða gripið til
aðgerða ef upp koma alvarleg vand-
amál í einstökum greinum eða land-
svæðum, enda réttlætist aðgerðim-
ar af brýnni þörf. Það er þess vegna
ljóst að innan örfárra ára verða
reglur sem taka til þessara fimm
þátta eins í aðildarríkjunum. Þessi
samhæfing reglna er ákaflega mik-
ilvæg og er auðvitað þungamiðja
þeirra kosta sem menn sjá við það
að sameina markaðina að því er
tekur til þáttanna fimm.
EES-samningurinn er fyrst og
fremst samningur um viðskipta-
reglur. Honum er ætlað að auðvelda
öll viðskipti milli aðila samningsins.
Slíkt ætti að vera okkur Islending-
um sérstakt gleðiefni og hagsmuna-
mál vegna þess hve háðir við erum
utanríkisviðskiptum. EES-samn-
ingurinn er í rauninni viðbót við
fríverslunarsamningana sem
L <4 SPORTFATNAÐUR
Gæbi í gegn
Með GORE-TEX eginleika tilvalin í ferðalög,
veiðiferðir, golf, hestamennsku og gönguferðir,
f£J jakkar (síðir) frá kr. 12.900,-
féf stílhreinir jogging-gallar frá kr. 7.900,-
f$ pólar peysur kr. 6.950,- £
3 alpina
‘ GÖNGUSKÓR
vandaðir gönguskór með
GORE-TEX eiginleika,
fallegir litir verð frá
' kr. 4.500,-
LEIGAN!
FERÐAMIÐSTÖÐ VIÐ UMFERÐAMIÐSTÖÐINA SÍMI: 19800
EFTA-ríkin gerðu við EB árið 1972.
Þá var samið um tollfrelsi í viðskipt-
um með iðnvarning. Nú er komið
að því að setja sambærilegar við-
skiptareglur fyrir önnur viðskipti.
EES-samningurinn dregur þannig
fleiri greinar og þætti undir fríversl-
un en bara iðnaðinn eins og gert
var árið 1972. Með samningnum
eru settar sameiginlegar viðskipta-
reglur fyrir flest svið atvinnulífsins
á stórum sameiginlegum markaði —
markaði sem þjóðirnar átján geta
litið á sem sinn heimamarkað.
íslenskum iðnaði, og atvinnulífi
almennt, er það nákvæmlega jafn-
mikilvægt og atvinnulífi annarra
Evrópulanda að geta búið við sQtnu
leikreglur og erlendir keppinautar.
Hér á eftir verður leitast við að
svara nokkrum spurningum sem
gjaman heyrast þegar rætt er um
EES-samninginn. Oft heyrast svör
við þessum spumingum sem byggj-
ast á misskilningi eða vanþekkingu,
sem er brýnt að benda á.
Er EES forsalur EB?
Því er stundum haldið fram að
ef íslendingar gerist aðilar að EES
þá hafi það óhjákvæmilega í för
með sér aðild að EB að nokkrum
árum liðnum. Þetta er auðvitað
rangt. Við ráðum því sjálf hvað við
kjósum að gera alveg á sama hátt
og við réðum því sjálf að við geng-
um í EFTA á sínum tíma og að við
ráðum því hvort við kjósum að ge-
rast aðilar að EES. Hitt er svo allt
annað mál hvað menn telja skyn-
samlegt að gera á hveijum tíma.
Það þótti skynsamlegt að ganga í
EFTA. Það var talið þjóðinni til
framdráttar og hefur það gengið
eftir. Á sama hátt er skynsamlegt
fyrir íslendinga að gerast aðilar að
EES.
Líkurnar á því að við kjósum að
ganga í EB í framtíðinni aukast
ekkert við það að við gerumst aðil-
ar að EES. Hitt er hins vegar lík-
legra að ef við kjósum að standa
utan EES nú kunnum við að standa
frammi fyrir því innan tiltölulega
fárra ára að aðild að Evrópubanda-
laginu sé okkur nauðugur einn kost-
ur. Þá er hætt við því að okkur
ERTU MEÐ SKALLA?
HÁRVANDAMÁL?
Aðrir sætta sig ekki við það!
Af hverju skyldir þú gera það?
Fáftti aftur þitt eigið hár, sem vex eðlilega
Sársaukalaus meðferð
Meðferðin er stutt (1 dagur)
Skv. ströngustu kröfum banda-
rískra og þýskra staðla
Framkvæmd undir eftiriiti og stjórn
sérmenntaðra lækna
Upplýsingar hjá EURO CLINIC Ltd.
Ráðgjafastöð, Neðstutröð 8, Póshólf 111,
202 Kópavogi - Sími 91-641923
á kvöldin - Sími 91 -642319.

OLIUFYLLTIR
RAFMAGNSOFNAR
Betra loft i bústaðinn
^ KJÖLUR hf.
ÁRMÚLA30 S: 678890 - 678891
Jón Steindór Valdimarsson
„Líklegt verður að telja
að EFTA-ríkjum sem
eru aðilar að EES-
samningnum fækki
fljótlega og að EES-
samningurinn verði
þess vegna í raun tví-
hliða samningur eins
eða tveggja ríkja við
EB.“
kunni að verða þröngt sniðinn
stakkurinn í samningum vð EB.
Ástæðan fyrir þessu er sú að lík-
Iegt verður að telja að EFTA-ríkjum
sem eru aðilar að EES-samningnum
fækki fljótlegaog að EES-samning-
urinn verði þess vegna í raun tví-
hliða samningur eins eða tveggja
ríkja við EB. í þessa stöðu gætum
við komist og náð hagstæðum
samningum við EB í krafti sam-
stöðu EFTA-ríkjanna í dag. Eftir
t.d. fímm ár verður þessi möguleiki
ekki fyrir hendi. Þá verður ekki
hægt að gerast aðili að EES, þá
verður EB eini valkosturinn.
Því er sömuleiðis haldið fram að
aðild að EES sé bara dulbúin aðild
að EB. Þetta sé sami grautur í sömu
skál. Þetta er rangt. Það er grund-
vallarmunur á aðild að EES og
aðild að EB. EES tekur aðeins til
hluta af því samstarfi sem er með
EB-ríkjunum. Margir mikilvægir
málaflokkar eru undanskildir og
má nefna sem dæmi landbúnaðar-
stefnuna, sjávarútvegsstefnuna,
skattamál, hagstjórnarmál, sam-
göngumál o.fl. o.fl. Þá má ennfrem-
ur nefna að EB vinnur nú að enn
nánara pólitísku samstarfi, m.a. á
sviði utanríkis- og varnarmála. Enn
má bæta við gjaldmiðilsbandalagi
og sameiginlegri mynt.
Grundvallarmunur er á því
hvernig ákvarðanir eru teknar inn-
an EB og ætlunin er að gera innan
EES. Þetta felst í því að innan EB
er í nokkrum veigamiklum mála-
flokkum byggt á því að unnt sé að
taka bindandi ákvarðanir með
meirihluta. Þessi verður ekki raunin
innan EES, þar þarf í öllum tilvikum
samhljóða samþykki, nema að sjálf-
sögðu þegar dómstóllinn kveður
upp sína úrskurði.
Tekur yfirþjóðlegt vald
við af íslensku?
' Yfirþjóðlegt vald virðist vera það
sem flestir óttast að íslendingar séu
að beygja sig undir. Helst er svo
að skilja á sumum sem um málið
fjalla að með samningi um EES
afsali ísland sér fullveldi, sjálfstæði
og sjálfræði sínu að mestu leyti í
hendur skrifræðisins í Brussel.
Þetta er auðvitað fráleitt. í fyrsta
lagi tekur samningurinn til afmark-
aðs sviðs (þrátt fyrir lagabálkana
1.400 og síðurnar 3.000). í öðru
lagi er um að ræða samning milli
margra aðila, samning sem menn
ganga til af fúsum og fijálsum vilja.
Hingað til hefur einmitt samnings-
frelsið verið talið til mikilvægustu
réttinda í samskiptum einstaklinga
og þjóða. Ekki getur falist yfirþjóð-
legt vald í þessu.
Þegar samningurinn er einu sinni
kominn á, þá þarf auðvitað að fylgj-
ast með því að hann sé haldinn og
ákveða hvað beri að gera sé hann
ekki haldinn. í samskiptum ein-
staklinga er það einmitt þetta sem
skapar réttaröryggið, réttarríkið
þar sem ákveðin lög gilda og allir
vilja búa í, lögregla er til eftirlits
og menn geta leitað til dómstóla til
þess að fá.leiðréttingu sinna mála.
Enginn fær að dæma í eigin sök.
Þetta er einmitt það sem meiningin
er að gera innan EES.
Það getur varla talist þjóðhættu-
legt yfirþjóðlegt vald að sætta sig
við að aðilar samningsins gæti þess
sameiginlega að hann sé ekki brot-
inn og ákveði eftir sameiginlegum
fyrirfram settum reglum hver við-
urlög við brotum eigi að vera.
Auðvitað er það skilgreiningar-
atriði hvað er átt við með yfirþjóð-
legu valdi. í öllu falli má fullyrða
að EES feli frekar í sér samþjóð-
legt vald. Samningurinn verður
býsna vel afmarkaður og hið sam-
þjóðlega vald felst í því að fram-
fylgja reglum hans, en þær hafa
allar þátttökuþjóðirnar samþykkt
fyrirfram. í þessu felst mikill kostur
fyrir smáþjóð eins og ísland.
Tekur EES-ráðið ákvarðanir
sem íslendingar verða að
sætta sig við?
Eins og staðan virðist"í dag get-
ur fyrirhugað EES-ráð einungis
tekið ákvarðanir með samhljóða
samþykki og þar er EFTA-ríkjunum
ætlað að tala einni röddu annars
vegar en EB hins vegar. Af þessu
leiðir að EES-ráðið getur ekki tekið
neinar ákvarðanir sem binda hend-
ur íslendinga án þess að þeir sam-
þykki það sjálfir. Islendingar hafa
þannig í raun neitunaivald í öllum
nýjum málum innan EES. Þar að
auki verður þingið að staðfesta
nýjar reglur og lögtaka þær áður
en þær verða bindandi á íslandi.
Reglur EES verða með öðrum orð-
um ekki með sjálfvirkum hætti gild-
andi réttur á íslandi sem skapar
einstaklingum réttindi og skyldur.
Þetta er með öðrum hætti innan
EB varðandi þær ákvarðanir sem
ráðherraráðið og framkvæmda-
stjómin taka í málefnum banda-
lagsins.
Verður EES-eftirlitsstofnun
oní hvers manns koppi?
Eftirlitsstofnun innan EES sýnist
nær eingöngu ætlað það hlutverk
að fylgjast með því að samkeppnis-
reglur séu virtar. Skýrar samkeppn-
isreglur sem allir fara eftir eru
grundvallaratriði á sameiginlegu
markaðssvæði. Þær koma ekki síst
smáþjóðum og smáum fyrirtækjum
til góða til þess að veijast yfirgangi
stærri aðila. Eftirlitsstofnunin get-
ur ekki fengið aðgang að íslenskum
fyrirtækjum, gegn neitun þeirra,
án samvinnu við íslensk stjórnvöld,
og krafið þau reikningsskila. Sé
hins vegar neitað um aðgang að
nauðsynlegum gögnum með órétt-
mætum hætti má búast við því að
Island yrði að svara til saka fyrir
EES-dómstólnum.
Þá verður að hafa í huga að ef
menn telja af hinu góða að sam-
keppni lúti tilteknum fyrirfram sett-
um reglum þá verður að vera hægt
að fylgja þeim eftir. Ef íslendingar
gangast undir samkeppnisreglur
hljóta þeir að ætla að fara eftir
þeim og geta þess vegna ekki ótt-
ast að með því sé eftirlit. Hér skipt-
ir sköpum að til staðar sé dómstóll
sem menn treysta að sé óvilhallur.
Flyst dómsvaldið úr landi?
EES-dómstóll hefur takmarkað
valdsvið. Hann sker úr deilumálum
milli aðildarríkja eða eftirlitsstofn-
unar og aðildarríkja, sem verða
fyrst og fremst á sviði samkeppnis-