Morgunblaðið - 13.06.1991, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. JÚNÍ 1991
Skógrækt og landbótaaðstaða
eftir Jón Atla
Játvarðarson
F Nú er hafin mikil umræða og
J aukin skoðanaskipti um skógrækt
í landinu. Breytilegar skoðanir, mis-
1 jafnar áherslur og nokkuð harkaleg
ágreiningsefni fylgja þessu eins og
í gengur. Ég tel samt engan veginn
' að hrjúfu blettirnir á þessu máli séu
; af því illa, eða megi á nokkurn
hátt missa sig. Þvert á móti er
nauðsynlegt að allir, sem eitthvað
hafa um málið að segja og með það
' að gera, láti allan hug sinn í ljós,
’ þó að harðneskjulegur þyki. Agrein-
i ingsmál í skógræktinni í dag eru
nefnilega eðlilega mikil vegna þess
að mjög mikilli reynslu hefur verið
1 safnað saman af ýmsum aðilum.
Ekki er þar bara um að ræða
reynsluheim starfsmanna Skóg-
ræktar ríkisins úr rannsóknargeir-
anum og úr hinu praktíska starfi,
heldur er einnig veruleg reynsla
fengin hjá þúsundum manna í
„heimilisgarðadeildinni", skógrækt-
arfélögum og landbúnaði.
Þegar fjallað er um skógrækt og
möguleika á því sviði á breytilegum
stöðum um landið er enginn hægð-
arleikur hjá vandræðum að komast.
Ég vil í þessu sambandi taka sem
dæmi „tímamótaverk" Hauks
Ragnarssonar, Skógræktarskilyrði
á íslandi. Þetta þarfa leiðsagnarefni
sem unnið er út frá skýrslum veður-
athugunarstöðva Veðurstofu ís-
lands er orðið að nokkurs konar
„Rauðakveri" óendurskoðaðs
grunns Skógræktar ríkisins og van-
hugsaðrar landbúnaðarstefnu í
skógræktarmálum. Það verður að
segjast eins og er, að þær takmark-
anir sem Hauki voru settar í þess-
ari skógræktarskilyrðaúttekt, að
því er varðar takmarkaðar og óná-
kvæmar veðurathuganir og hann
beinlínis kvartar undan, útiloka
skýrsluna algerlega sem forskrift-
arplagg í framkvæmdamálum skóg-
ræktar í landinu. Sannleikurinn er
sá að þorsti útlærðra skógræktar-
manna í svokallaða nytjaskóga hef-
ur valdið ómældum vandræðum í
skógræktarstarfi á svæðum sem
lenda utan úrvalsbletta „Rauða-
kversins" hans Hauks.
En hvað er til ráða og með hvaða
hætti er hægt að leiða skógræktar-
málin í réttan farveg? Með nokk-
urri vissu er hægt að segja að sam-
eining allra þátta, sem þekktir eru
á þeim margbreytilegu sviðum er
snerta tré er vex í íslenskri mold,
sé aðalatriðið. Til þess að svo megi
verða ber að varast allar hömlur á
skoðanaskiptum. Ýmis óhreinindi
er kunna að slettast á deiluaðila í
hita leiksins skipta ótrúlega litlu
máli þegar að er gáð, þar sem þau
skolast auðveldlega af og blandast
moldinni til góðs fyrir vöxt tijánna.
Svo að glöggva megi lesendur nokk-
uð skal ég taka nokkur atriði og
skýra þau lítilsháttar.
Sé litið beint að forsendunum,
sé ég fyrir mér númer 1, þörfina
fyrir skóginn. Þar er ekki gert upp
á milli héraða eða landshluta er
varðar möguleika fyrir einstakl-
inga, hópa eða félög að njóta að-
stöðu til að planta til skógar. Þetta
þýðir að allir þurfa að fá aðgang
að friðuðu landi á þeim stað eða
sem næst þeim stað er þeir vilja
planta til skógar á. Þessu atriði
tengist óhjákvæmilega umfangs-
mikið samræmt friðunarátak á veg-
um opinberra aðila. Með öllu er
ófært að bjóða fólki, sem vill helga
skógrækt eitthvað af kröftum sín-
um, upp á að standa í landfriðun-
arbasli og því um líku. Með slíku
ráðslagi detta 90% áhugamanna út
úr myndinni og afkastageta þeirra
10% sem eftir eru rýrist um 50%.
Með öðrum orðum: Sinnuleysi í
landfriðunarmálum til handa skóg-
ræktarfólki rýrir afkastagetú þess
um 95 af hundraði. Það er mikil
skammsýni sveitarfélaga sem ekki
taka til hendinni á allra næstu
árum, með áætlanagerð og fram-
kvæmdir í landfriðun. Þeim sem
vilja gera mikið úr mismunandi
skógræktarskilyrðum skal ég benda
á að í öllum héruðum landsins
finnast nothæf skógræktarlönd.
Sérstakt kjörorð fyrir fólk sem finn-
ur þörf á úrbótum í þessu efni
gæti verið: „Við eigum öll rétt á
okkar skógi.“
Atriði númer 2, sem ég vil til-
taka, er: Stigvaxandi hagkvæmni
allra þátta skógræktar. Þessu teng-
ist þróunarstarf í plöntuuppeldi,
útplöntun, vélvæðing þessara þátta
og uppfinningar þeim tengdar með
tilliti til íslenskra aðstæðna. Drif-
Ijöður alls þessa er samkeppnin.
Sé komið á fjárframlögum á til
dæmis útplöntun í vexti, tiltekinn
fjölda á ha, má reikna með eðli-
legri hagkvæmniþróun. Eins þarf
að verðlauna uppfinningar sérstak-
lega þegar þær sanna gildi sitt í
aukinni hagkvæmni fyrir skógrækt.
Valkostur landeigenda til nýtingar
jarða sinna er númer eitt „fjárhags-
leg afkorna". Þetta þýðir að skóg-
rækt á í samkeppni við aðra nýt-
ingu lands, þar á meðal ofnýtingu.
Ef skógrækt stendur sig í sam-
keppni á þessu sviði fær hún einnig
betri lönd til friðunar og skógrækt-
arstarfs. Þótt skógrækt nái með
þessum hætti vildisgóðum plöntun-
arlöndum dregur það ekki úr mikil-
vægi þess að hún er góður kostur
Ný þjónusftn:
BLÓMAllNAN
Sémi 91- 689 070 Alki fhnnriudaga kl.l 7 - 21.
Hinn velþekkti garðyrkjumeistari,
Hafsteinn Hafliðason verður þá við
símann í Blómavali. Hann ræðir við
alla sem vilja leita ráða um hvaðeina
sem lýtur að garðyrkju og blómarækt,
úti sem inni.
Hafið samband við Blómalínuna, vanti
svör við spumingum t.d. um plöntuval,
jarðveg, áburðargjöf, hvað sem er.
Síminn er 91-689 070. Nýtið ykkur
þessa nýju þjónustu Blómavals.
í endurheimt landgæða á spilltu
landi. Nokkur aðgreining þarf að
vera á milli fjárstuðnings á þessum
sviðum, en meginregla er sú að
fylgja einhvers konar mati á vinnu-
þörf p. ha.
í 3. lagi sé ég fyrir mér þörfina
á eignaraðild sérhvers einstaklings,
sérhverra félaga eða hópa á þeim
skógi er þeir plöntuðu til. í ljósi
fenginnar reynslu af starfi skóg-
ræktarfélaganna á þessari öld og
mikilla vinsælda einstaklingsvið-
horfa frá 1980 má fastlega ætla
að nokkurs meira sé að vænta af
fólki og félögum sem geta með ótví-
ræðum hætti sagt „þetta er skógur-
inn minn“. Ég ætla ekki að forma
sérstaklega út eignarréttinn á skóg-
inum, en eigendur hans ásamt þeim
er plantaði eru þeir aðrir sem til
hans leggja. Þar má taka sem
dæmi: Landeiganda, fjármögnunar-
aðila (ríki eða banki o.s.frv.), frið-
unaraðila (sveitarfélög). Hlutur
hvers aðila fyrir sig í eignaraðild
skógarins þróast eftir fijálsum leið-
um. Hægt er að kaupa og selja eign-
araðild til annarra eiganda í skógin-
um. Hlutdeild landeigenda er til
dæmis eftir samningum hans við
sveitarfélög. Hvort hann leigir
landið að fullu eða fær takmörkuð
beitarréttindi í skóginum að til-
teknum árum liðnum. Samningur
sveitarfélags við landeiganda þarf
að sjálfsögðu að liggja fyrir þegar
land • er tekið til plöntunar. Best
væri að aðilar þessa máls hefðu sér
til halds og trausts skýra og sann-
gjarna löggjöf í þessum efnum, sem
notíð hefði þroska opinnar umræðu
hagsmunaaðila skógræktar. Ekki
er til dæmis fjarri lagi að hugsa sér
hærra eignarhlutfall þess er plant-
aði (kostaði plöntuna) í landbóta-
skógi og þar sem plöntun er erfið
vegna aðstæðna (brattar hlíðar
o.þ.u.l.).
4. atriðið sem ég tek fyrir er
tegunda- og kvæmaval. Ljóst er að
mest vitneskja um vaxtarmöguleika
tegunda og kvæma innan þeirra er
hjá vísinda- og embættismönnum
Skógi’æktar ríkisins. Sjálfsagt er
að þeir hafi ákvörðunarskyldu um
t.a.m. 50% plantnanna sem skóg-
ræktarmaður notar, eða í það
minnsta leggi blessun sína yfir
helming plöntuvalsins. Þetta skapar
meira öryggi í skógræktinni. Bland-
aður skógur er af skógfræðingum
talinn öruggari, þar sem eingöngu
er stuðst við aðfluttar tegundir eins
og öll skógrækt hér á landi byggist
á. Hins vegar er það gott vega-
nesti fyrir framtíðina ef einstakling-
ar í skógræktarfiktinu prófa sem
flestar tegundir og kvæmi á sem
flestum stöðum um landið. Oft hef-
ur það nefnilega komið fyrir að
tegundir og kvæmi 'þeirra hafa
reynst hér með öðrum hætti en
staðfræðiþekking gaf tilefni til að
reikna með. Þar sem áhersla á
framkvæmdir er umfram fram-
kvæmdaöryggi, eins og gerist þegar
Jón Atli Játvarðarson
„Einstaklingsframtak,
samkeppni og vinnuað-
staða eru hugtök sem
hvorki sveitarfélög,
ríki eða löggjafarvald
geta litið framhjá í
skógræktarmálum, eigi
gerð þjóðfélagsins á
annað borð að virka í
landbótum.“
stór landsvæði eru tekin undir eina
tijátegund (Fljótsdalsáætlun, Hér-
aðsskógar), er hættunni boðið heim
með arðsemi ijárfestingarinnar og
komandi kynslóðir settar í vanda
sé veðjað á vitlausan hest. Rússa-
lerkið í Guttormslundi á Hallorms-
stað, sem lagt er fram sem vísinda-
legur grundvöllur Héraðsskóga (53
ára gamalt), er ef til vill ekki sá
trausti grunnur til að byggja á með
tilliti til vaxtareiginleika. Þeir sem
kunnugir eru ýmsum tijátegundum
í ræktun hér á landi vita fullvel að
lerki er í hópi slakari tijáa með að
leiðrétta toppvöxt eftir skaða. Hafa
nýliðar Héraðsskóganna tryggingu
fyrir því að Guttormslundurinn sé
ekki 50 ára vöggustofa Skógrækt-
arinnar á Hallormsstað? Erfitt kann
að reyna að topopsnyrta þúsundir
ha þó að ríkisstarfsmenn fari létt
með það á afmörkuðu svæði um
hálfrar aldar skeið! Þó er ekki ólík-
legt að skipuleggjendur Héraðs-
skóga geti fengið nothæfar viðmið-
anir á toppvexti lerkis í ungskógum
Fljótsdalsáætlunar. Öruggara væri
samt að blanda þarna blágreni eða
öðrum vænlegum grenitegundum í
útplöntunina.
Niðurlagsorð
Vísinda- og embættismenn Skóg-
ræktar ríkisins eru að stofna land-
bótastarfi í hinum dreifðu byggðum
íslands í voða, með ofuráherslum á
„grænu blettina“ í Rauðakverinu