Morgunblaðið - 19.06.1991, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 19. JÚNÍ 1991
Ný ríkissljóm
eftir Þröst Ólafsson
Ný ríkisstjórn hefur tekið við
völdum. Myndun hennar varð með
mjög snaggaralegum hætti og kall-
aði margvísleg viðbrögð. Þótt liðnar
séu um sex vikur frá myndun henn-
ar eru umræður um tilurð hennar
og vanrækta vinstri möguleika enn
lifandi. Altalað var meðal vinstri
sinna að fráfarandi stjórn hafi ver-
ið kosin til áframhaldandi setu.
Þótt fjölmargir hafí fagnað myndun
ríkisstjórnarinnar, var einnig til
staðar fólk sem var óánægt með
þetta stjórnarmynstur, þótt það
væri jákvætt í garð annars hvors
núverandi stjórnarflokks. í hópi
þeirra sem ákafast mótmæltu
þessu stjórnarmynstri voru þeir
sem töldu, að Alþýðuflokkurinn
væri að svíkja alla vinstri hyggju
um aldur og æfi. Flokkurinn breiddi
fram rauða dregilinn fyrir fjöl-
skyldurnar fjórtán og uppskæri
pólítíska eyðimerkurgöngu um
langa framtíð, og kafnaði að lokum
í faðmlögum við kolkrabbann.
Þetta var einkum svokallað félags-
hyggjufólk sem telur samstarf og
sameiningu vinstri flokkanna vera
megintilgang stjórnmálaafskipta
sinna og afar eftirsóknarvert pólít-
ískt markmið til að keppa að. Þetta
fólk taldi sig svikið.
Á hinn bóginn var sá hópur fólks
sem bæði fagnaði og óttaðist í senn.
Þennan hóp var að fínna bæði í
Alþýðuflokki og Sjálfstæðisflokki.
Ótti þessa fólks átti sértvær ástæð-
ur. Sú fyrri var sú að þeir sögðu
Sjálfstæðisflokkinn ósamstæðan og
sundraðan flokk eftir erfítt flokks-
þing og ný flokksforysta gæti ekki
skuldbundið flokkinn til sameigin-
legra ákvarðana sem skiptar^skoð-
anir væru um. Auk þess sem varð-
hundar framsóknarmennskunnar,
einkum í landbúnaðar- og sjávarút-
vegsmálum, væru hvað grimmastir
í Sjálfstæðisflokknum. Það væri
fólgin í því mikil þversögn að
mynda ríkisstjórn með Sjálfstæðis-
flokknum til að hefja pólitíska end-
urreisn þessara mikilvægu mála-
flokka. Hin ástæðan var tengd
þjóðarsáttinni og byggðist á ótta
um skemmdarverkastarfsemi Al-
þýðubandalagsins á vinnumarkaði,
sem flokkurinn myndi hefja um
leið og hann hætti stjórnarþáttöku.
Óvíst væri hvort þessir tveir flokk-
ar réðu við þá eftirvæntingarskriðu
skjótbættra lífskjara sem ýtt yrði
af stað meðal almennings.
Við upphaf ríkisstjórnarsam-
starfsins fínnst mér full ástæða til
að ræða rök þeirra sem efasemdir
hafa, ekki hvað síst vegna þess,
að hér er um að ræða fólk sem ber
í brjósti miklar eftirvæntingar í
garð Alþýðuflokksins. Það sér í
honum von um fijálslyndan, fram-
sýnan og raunsæjan jafnaðarmann-
aflokk á vestur-evrópska vísu. Nú-
tíma jafnaðarhyggju í stað fortíðar-
hyggju gærdagsins. Það er mikil-
vægt og jákvætt, því ekkert er
hættulegra einum flokki en lenda
í einskismannslandi almenningsá-
litsins.
I
Ef stjórnarsamstarf á að geta
varað í heilt kjörtímabil þarf að
uppfylla þrjár megin forsendur. í
fyrsta lagi þarf ríkisstjórn að hafa
meirhluta á Alþingi. í öðru lagi
þarf hún að njóta trausts almenn-
ings og hafa þjóðfélagslegan styrk
til að geta tekist á við erfið úrlausn-
arefni. í þriðja lagi verða flokkar
sem að henni standa að vera inn-
byrðis samstæðir og útávið sam-
mála um stefnu stjórnarinnar í öll-
um aðal málaflokkum. Innan henn-
ar þarf að ríkja gagnkvæmur skiln-
ingur og jákvæður vinnuandi. Sé
þetta síðasttalda ekki fyrir hendi,
þarf þeim mun meiri þingstyrk á
Alþingi.
Með þetta í huga er rétt að skoða
hveijir voru hinir raunverulegu
kostir við myndun ríkisstjórnar eft-
ir síðustu Alþingiskosningar.
Hreint reikningslega voru þrír
megin kostir fyrir hendi: í fyrsta
lagi þriggja flokka ríkisstjórn
vinstri flokkanna. í annan stað
fjögurra flokka stjórn. Að lokum
stjórn Sjálfstæðisflokksins, sem
veldi sér einn til tvo flokka með
sér til samstjórnar. Var þriggja
flokka vinstri stjóm raunverulegur
kostur eða bara lífseig óskhyggja?
Var fyrrverandi ríkisstjóm kosin
tii áframhaldandi setu? Hafí svo
verið var sú kosning afar knöpp.
32 þingmenn af 63 er svo naumur
meirihluti, að í reynd má aldrei
neitt útaf bera til að stjórnin lendi
í minnihluta. Þegar taka þarf af-
drifaríkar ákvarðanir um jafn mik-
ilvæg og umdeild mál og evrópskt
efnahagssvæði, byggingu álvers,
endurskoðun sjávarútvegsstefnu,
breytta landbúnaðarstefnu, nýja
þjóðarsátt o.s.frv gefur það auga-
leið, að skoðun þeirra sem bera
fyrir sig persónulegar ástæður and-
stöðu sinnar vegur mjög þungt.
Þeir geta alltaf ógnað með mótat-
kvæði. Slíkt er ekki vinnandi vegur
til lengdar, þótt hægt sé að lifa við
það í bráð. Flokkar geta að sjálf-
sögðu verið heilshugar í stuðningi
við ríkisstjóm en jafnframt verið
svo klofnir innbyrðis til einstakra
mála, að til að ná sameiginlegri
niðurstöðu.ríkisstjómarinnar þurfí
sífelldar umfangsmiklar samninga-
viðræður. Og vissulega var og er
mikill ágreiningur milli fyrrverandi
ríkisstjórnarflokka um ýmis mikil-
væg mál. Það sýndi sig best nú á
sumarþinginu í umræðunum um
Evrópska efnahagssvæðið. Nú
kannast fyrrverandi ijármálaráð-
herra ekki við neina samstöðu um
þetta mál í fyrrverandi ríkisstjórn,
og framsóknarmenn uppgötva
agnúa sem engir vom áður. Halda
menn virkilega að þessir flokkar
séu svo ómerkilegir að þeir snar-
skipti um skoðun við það að lenda
utan stjórnar? Það ætla ég þeim
alls ekki. Bjuggust menn við sam-
stöðu um lækkun framlaga til land-
búnaðarmála í ríkisstjórn þar sem
fráfarandi landbúnaðarráðherra
kastaði ljögurra milljarða tuggu á
garðann hjá bændastéttinni rétt
áður en hann hætti, til viðbótar
þeim 30-35 milljörðum, sem búvör-
usamningurinn fól í sér? Halda
menn að Steingrímur Sigfússon
hefði nokkurn tíma samþykkt að
éta það allt ofan í sig?
Hvað halda menn með samstöðu
um breytingar á stjórnun fiskveiða
í þá átt sem Alþýðuflokkurinn hef-
ur lagt til, með höfund gamla kerf-
isins innan stjórnar?
Þannig má halda áfram með
málaflokka og niðurstaðan verður
aðeins ein. Málefnaleg samstaða
fyrrverandi samstarfsflokka dugði
til árangursríkrar aðstoðar við
þjóðarsátt. Þó var samstaðan þing-
manna fyrrverandi samstarfs-
flokka um bráðabirgðalögin það
knöpp að reikna þurfti með hjásetu
stjórnarandstöðuþingmanna til að
meirihlutinn væri þokkalega ör-
uggur um samþykki Alþingis. Þó
var þetta aðalmál fyrrverandi ríkis-
stjórnar. Því hníga öll rök að sömu
niðurstöðu. Þingstyrkur fyrrver-
andi stjómarflokka eftir síðustu
kosningar var of naumur, því í
margflokka stjórnum vegur neiið
alltaf óeðlilega mikið, vegna þeirrar
kúgunaraðstöðu sem það veitir.
I umræðum um þessi mál er oft
minnt á þá staðreynd að gamla
viðreisnarstjórnin hafí stjómað um
nokkurt skeið með afarknöppum
meirihluti og gengið vel. Þá er því
til að svara að þar voru aðeins tveir
flokkar í ríkisstjórn og auðveldara
að skapa það aðhald sem dugði,
auk þess sem málefnaleg samstaða
þeirra var mjög mikil. Þessvegna
nægði knappur meirihluti, þótt
komið hafi fyrir að iila fór fyrir
einstaka máli.
Þeirri hugmynd var hreyft innan
Alþýðuflokksins, hvort hugleiða
bæri ríkisstjóm A-flokka með Sjálf-
stæðisflokki. Sú stjórn hefði sterka
stöðu gagnvart aðilum vinnumark-
aðarins um leið og málamiðlunar-
eðli hennar hefði orðið meira. Meg-
in röksemd á móti var sú, að í slíkri
stjórn væri annar A-flokkurinn allt-
af óþarfur og Sjálfstæðisflokkurinn
gæti leikið hina flokkann grátt með
hugvitssamlegum leikfléttum og
Þröstur Ólafsson
„Sósíaldemókratískir
verkalýðsflokkar sem
eðli málsins samkvæmt
gátu ekki verið sam-
mála málamiðlunar-
lausri túlkun Kreml-
veija á framvindu sög-
unnar — sem stundum
er kölluð Stórisannleik-
ur - voru brennimerkt-
ir svikarar við hinn kór-
rétta málstað og taldir
hættulegri en sjálfur
stéttarandstæðingur-
inn. Þau svikabrigsl
urðu íslenskrijafnaðar-
mannahreyfingu dýr-
keypt og sárin tæpast
fullgróin enn. Látum
söguna ekki endurtaka
sig á svo hrapallegan
hátt.“
markvissum ágreiningi. Til lengdar
hefði það stjórnarsamstarf verið
mjög vandmeðfarið. Skoðana- og
áherslumunur A-flokkanna var og
er of mikill til að þeir geti handjárn-
að sig pólitískt eins og um einn
flokk sér að ræða.
II
Valkostirnir voru því miður í
aðalatriðum bara tveir, ljögurra
eða tveggja flokka ríkisstjórn.
Hveijir voru kostir fjögurra flokka
vinstri stjórnar? Ég var og er þeirr-
ar skoðunar að veik þriggja flokka
stjórn hefði veikst enn frekar með
þátttöku Kvennalistans. Sú skoðun
mín er m.a. byggð á þeirri stað-
reynd að mikill málefnalegur
ágreiningur einkum milli Alþýðu-
flokks og Kvennalista hefði gert
að engu aukinn þingstyrk slíkrar
ríkisstjórnar. Þetta segi ég þrátt
fyrir yfírlýsingu Kvennalistans um
að falla frá nokkrum ítrustu kröf-
um sínum, ef það gæti orðið til
þess, að þær yrðu þátttakendur í
nýrri ríkisstjórn. Ég dreg ekki í efa
alvöru, ábyrgð og vilja þeirra fory-
stukvenna Kvennalistans sem
knúðu fram þessa afstöðubreyt-
ingu.
Ég dreg hinsvegar í efa pólitíska
getu þeirra þegar á hólminn væri
komið og taka þyrfti erfíðar
ákvarðanir um ótalmörg snúin og
viðkvæm mál sem ganga að ýmsu
leyti þvert á hugmyndafræðilegan
grundvöll Kvennalistans. Þá er
komið að alvöru málsins, því eins
og Brecht sagði, þá er sannleikur-
inn fólginn í smáatriðum ekki í al-
hæfingum, og trúði hann þó opin-
berlega á Stórasannleik alla sína
ævi.
Það er deginum ljósara að
Kvennalistinn hefði aldrei megnað
að sveigja jafn snarlega af leið
nema fá það margfalt borgað á
öðrum sviðum. Þær hefðu verið
knúnar til að gera kröfur í öðrum
grundvallaratriðum, sem hefði leitt
ríkisstjómina í ógöngur fyrr eða
sfðar bæði í ríkisfjármálum og í
efnahagsmálum. Það var mikill
misskilningur sem kom fram hjá
ýmsum áköfum stuðningsmönnum
fyrrverandi ríkisstjórnar að fyrir
hafí legið eitthvert allsheijar pólit-
ískt valdaafsal Kvennalistans. Þær
stóðu nefnilega eitilharðar á flest-
um megin stefnumálum sínum, og
lái þeim hver sem vill. Af þessum
augljósu ástæðum var fjögurra
flokka stjórn andvana fædd og
hefði kallað á yfírburðastöðu Sjálf-
stæðisflokksins.
III
Niðurstaða mín er sú að í reynd
hafí aðeins tveggja flokka ríkis-
stjórn verið raunhæfur kostur.
Þessi niðurstaða leiðir af sér aðra
og hún er sú, að þegar öllu var á
botninn hvolft, þá stóð spurningin
um stjómarmyndunarmöguleika
aðeins um það hvort Sjálfstæðis-
flokkurinn myndaði stjórn með Al-
þýðuflokki eða Alþýðubandalagi.
Allt annað tal var óraunhæft og
byggt á óskhyggju.
Alþýðuflokknum bar að sjálf-
sögðu skylda til þess gagnvart kjós-
endum sínum að stefna að myndun
ríkisstjórnar sem væri í senn raun-
hæf og hefði á stefnuskrá sinni að
vinna að framgangi helstu stefnu-
mála hans. Honum var beinlínis
óheimilt að láta reka á reiðanum
þar til Davíð og Ólafur Ragnar
höfðu náð saman. Slík vinnubrögð
hefðu verið svik við flokksmenn og
kjósendur Alþýðuflokksins.
Allt tal Alþýðubandalagsmanna
um að jafnaðaramenn hafi með
þátttöku í núverandi ríkisstjórn
svikið hugmyndina um sameinaðan
vinstri flokk er því út í hött. Hún
er álíka mikið mgl og sú fullyrðing
að Steingrímur Sigfússon hafi
sjálfur með undirritun búvöru-
samningsins svikið vinstri menn um
aldur og ævi.
Sveik Framsóknarflokkurinn
RIVERIAN - ENGLAN D - LONDON JERSEY
ENSKA RIVERIAN - TORQUAY
Stóglæsiiegur sumarleyfisstaður. Fagurt landslag. Góðar
baðstrendur. Strandgötur með Pálmatrjám. Fjölbreytt
skemmtanalíf. Ódýrar verslanir. Stóryfirbyggð sundlaugarsvæði
með veitingarhúsum og verslunum.
Búið á hinu stórkostlega kastalahóteli Manor House undir stjóm
fslensks eiganda Magnúsar Sigþórssonar. Rúmgóð og velbúnar
setustofur, barirog veitingastaðir. Garðurog innisundlaug.
Gufubaðstofa, Ifkamsþjálfunartæki. Falleg herbergi með útsýni
yfir Torquay flóann.
Vegna beina leiguflugsins okkar til London Heathrow og
hagstæðra hótelsamninga bjóðast vikuferðir á ótrúlega hagstæðu
verði kr. 38.650 með morgunmat
(2 f herbergi).
Aðeins 16 sæti á hverjum miðvikudegi á þessu verði.
LONDON KR. 14.700
Leiguflugið okkartil London opnar þér ótal
ferðamöguleika. Við fljúgum alla miðvikudaga
til London kl.16:00. Heathrow flugvöllur
Terminal 4. Farþegaafgreiðsla hjá KLM.
20-40% afsláttur af hótelum og bílaleigum fyrir
okkar farþega vegna hagstæðra stórsamninga.
Lundúnarflugið okkar gerir öllum kleift að
komast til útlanda. Til London fyrir kr. 14.700 til
18.800 eftir brottfarardögum og lengd ferða.
Ódýr framhaldsflug og ferðir með enskum
ferðaskrifstofum.
Brottför aíla miðvikudaga 1,2 eða 3 vikur. Hægt að
bæta við Lundúnardögum.
Nú er tækifærið til að eyða glöðum frídögum á þessari
töfrandi og fögru Ermasundseyju. Skammt undan
Frakldandsströndum. Fjölbreytt skemmtanalíf og
skoðunarferðir um eyna og til Frakklands.
Verðfrákr. 43.800