Morgunblaðið - 28.06.1991, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 28. JÚNÍ 1991
Morgunblaðið/Olafur K. Magnússon
Willy Brandt ræðir við Björn Jóhannsson, blaðamann Morgunblaðsins, við komuna til Keflavíkurflugvall-
ar í júní 1968.
Brand’1, bhii sljórnaði fundi Atlantshafsráðsins, flytur ræðu sína í
Háskólafcíói. Við hlið hans situr Bjarni Benediktsson forsætisráð-
herra.
Merkið frá Reykjavík
og „OstpoIitik“ Brandts
MERKIÐ frá Reykjavík, afvopnunarfrumkvæði Atlantshafsband-
alagsins, sem til varð á íslandi árið 1968, er Willy Brandt, fyrr-
um kanslara Vestur-Þýskalands, minnisstætt eins og fram kem-
ur í endurminningum hans. Brandt var þá utanríkisráðherra
og hafði hleypt af stokkunum „Ostpolitik" sinni, sem miðaði að
slökun í samskiptum austurs og vesturs. Þótt nokkur bið yrði á
að merkinu frá Reykjavík. væri svarað í Moskvu markar það
upphafið að því ferli sem leiddi til Ráðstefnunnar um öryggi
og samvinnu í Evrópu og Vínarviðræðnanna um gagnkvæman
og jafnan niðurskurð vopna. Eins og fram kom í ræðu Brandts
á Reykjavíkurfundinum fyrir 23 árum ber hann hlýjan hug til
íslendinga. Það staðfesti Brandt í nóvember 1972 þegar Walter
Scheel, utanríkisráðherra og formaður Fijálsa demókrataflokks-'
ins í Vestur-Þýskalandi, vildi ekki ræða landhelgisdeiluna við
íslendinga en Brandt, sem þá var kanslari, tók fram fyrir hend-
urnar á honum og lýsti yfir miklum samningavilja í samtali við
Morgunblaðið.
Brandt varð kanslari árið 1969,
hinn fyrsti, sem Jafnaðar-
mannaflokkur Þýskalands eignast
eftir stríð. Tveimur árum síðar
hlaut hann friðarverðlaun Nóbels
fyrir slökunarstefnu sína gagnvart
Austur-Evrópu. Árið 1972 undirrit-
uðu síðan stjórnir þýsku ríkjanna
tveggja sáttmála þar sem skipting
ríkjanna var innsigluð og viður-
kenndur tilveruréttur þeirra beggja.
Árið 1974 sagði Brandt af sér
kanslaraembætti þegar einn af
helstu ráðgjöfum hans var af-
hjúpaður sem austur-þýskur njósn-
ari. Hann hélt þó áfram stjórnmála-
þátttöku og helgaði sig baráttunni
gegn fátækt í heiminum og afvopn-
un. Gegndi hann m.a. formennsku
í svonefndri Norður-suður-nefnd
Sameinuðu þjóðanna, sem jafnan
var kölluð Brandt-nefndin. Hann
er nú heiðursformaður þýskra jafn-
aðarmanna og á sæti á þýska þing-
inu.
Brandt fæddist 18. desember
1913 ,og er því á 78. aldursári.
Hann vakti fyrst á sér verulega
athygli meðan hann var borgar-
stjóri Vestur-Berlínar. Var hann
kjörinn borgarstjóri árið 1957 og
gegndi því starfi þegar Austur-
Þjóðverjar reistu Berlínarmúrinn
árið 1961.
Brandt hefur ætíð verið mótfall-
inn hemaðarstefnu og beitti sér
fyrir að skriður kæmist á stórvelda-
viðræður um afvopnun. Sem utan-
ríkisráðherra í samsteypustjórn
Kurt-Georgs Kiesingers kanslara
árið 1966 hóf hann að móta slökun-
arstefnu sína gagnvart Austur-Evr-
ópu, hina svokölluðu „Ostpolitik“.
A árunum 1966-69 kom hann á
stjórnmálasambandi við Rúmeníu
og Júgóslavíu og gekk þar með
gegn þeirri afstöðu, sem stjómvöld
í Bonn höfðu haft, um að eiga ekki
formleg samskipti við ríki, sem við-
urkenndu austur-þýska ríkið.
Sem kanslari gerði hann gmnd-
vallarbreytingar á stefnu Vestur-
Þjóðverja gagnvart Austur-Evrópu
og var tilgangurinn að binda enda
á aldarfjórðungslanga tortryggni
og hatur. Leiddi það m.a. til undir-
ritunar griðarsáttmála við Sovét-
menn, þar sem ríkin tvö hétu því
að ráðast ekki hvert á annað. I
kjölfarið kom hann síðan á sáttum
og eðlilegu sambandi við Pólverja,
sem þjáðst höfðu hvað mest undan
oki Hitiers. Hver sigurinn af öðrum
í utanríkismálum fylgdi í kjölfarið
og árið 1970 heimsótti hann Aust-
ur-Þýskaland, fyrstur kanslara
Vestur-Þýskalands.
Hann breytti nafni sínu úr Her-
bert Karl Frahm í Willy Brandt á
stríðsámnum til þess að viila um
fyrir Gestapó til þess að sleppa frá
pólitískum ofsóknum, sem Adolf
Hitler hóf gegn andstæðingum nas-
ismans. Um síðir flýði Brandt til
Noregs og fékk norskt ríkisfang
þegar hann var sviptur þýskum
borgararétti. Segir Brandt í endur-
minningum sínum að veran í Nor-
egi og síðar í Svíþjóð hafi haft
mikil áhrif á þróun stjórnmálavið-
horfa sinna og sé honum síðan
fjarska hlýtt til Norðurlandabúa.
Brandt stjórnaði fundinum
Vorfundur Atlantshafsráðsins í
Reykjavík í júní 1968, sem Brandt
32 StoUR
Willy Brandt i viðtali við MorgunblaðiO Um landhclgismálið:
Leggjum okkur fram
umaðnásamkomulagi
Walter Scheel vildi ekki tala um fisk
Miklar vonir um samkomulag, ef viðrœður fœru
fram, segir Lange, þingmaður jafnaðarmanna
Kri i lnndhrlgisdrilunni, v»r
Matthíaai Johannessen. hann þeear 1 aU8 tilbúinn a8
Bonn I gmr. r*8a míUS. Harrn <a«8i: „Vi8
> iokinnl opinbarri opnun- mnnum gera aUt, wm i ohk-
>iti8 þingmannafundar At- « valdi ttrndur tli a8 sam-
■tahafarikjanna, aem fram komutag náiat um landhelg-
slSdegis 1 aaUrkynnum lamíliB. É« vona, »8 nam-
aka Sambandsþingains hér komulag muni nást niilli Is-
borg. náfti blaSamaSur lendlnga og Voalur-Þjóð- ^"|uaa þar frá itofnun
srgunbUBnns UU af nv- vorja. Vi8 mun reiSubúnir pfzk* sambandeþtngalm 1949.
irnum kanaUra Vestur- •* lr((ja okkur alla fram til Lange ar á ivlpoGum aMrt o*
. . . ...... .. m kanaUrfnn, 58 ára, og hefur ae<-
akalanda, Willy Brandt. og ■” ,vo vernt. M „ þ|n( vnlur-Iddulanh ett
inriklsráSherra Undalna, Walter Sctirel. utanrtkiará» |r atrlB. f koankigunum nú hlaut
þelrrir ikotktnar. «0 viðrieður
hetðu án aO íara fram fyrir koan
lagamar mini lalenðlnga og
Vaatur-ÞJöðwerJa, aagðl Ijinge
ennfremur. Eg benti homiro á
ummali Ertla 1 Travemlinda og
mitii Islendinga og Vi
PJúðverJa. Bkkert mlnntlst
etga lalendfngar a8
Lange: Já. pútMUin aM
r.inar Agúataaon. uUnrtklaráð-
herra. á slnum tiroa.
Þingmannafundur NATO i Etonn:
ísland er lykill að stjórn norð
urhluta Mið-Atlantshafs
segir í skýrslu norsks þingmanns
Forsíða Morgunblaðsins 23. nóvember 1972 er Brandt iýsir yfir samn-
ingavilja í landhelgisdeilunni.
stjómaði, var markverður fyrir þær
sakir á þá var tekin ákvörðun um
endumýjaða stefnu bandalagsins,
sem miðaði að því að draga úr
spennu mili austurs og vesturs.
Féll sú stefna saman við „Ostpoli-
tik“ Brandts. Fundurinn vakti
mikla athygli á íslandi og var haft
á orði að aldrei hefðu jafnmargir
erlendir ráðami jin og fréttamenn
verið staddir hérlendis. Vestur-
þýski utanríkisráðherrann var mik-
ið í sviðsljósinu enda var Berlínar-
málið rétt; einu sinni á forsíðum
blaða, Austur-Þjóðveijar höfðu
skömmu áður reynt að torvelda
umferð milli Berlínar og Vestur-
Þýskalands.
Þegar Brandt kom með Gullfaxa,
þotu Flugfélags íslands, til Kefla-
víkurflugvallar var mikil þröng
fréttamanna heimspressunar sem
sóttust eftir því að ná tali af Brandt.
Hann lét spurningar þeirra hins
vegar sem vind um eyru þjóta þart-
il einn úr hópnum, blaðamaður
Morgunblaðsins, brá á það ráð að
kalla fram spurningu sína á norsku.
Þá staðnæmdist ráðherrann og
ræddi við blaðamanninn. Erlendu
fréttamennirnir máttu hins vegar
flestir bíta í það súra epli að skilja
ekki orð!
í setningarræðu sinni í Háskóla-
bíói sagði Brandt m. a.: „Þau 15
ríki, sem eiga fulltrúa sína hér á
þessum fundi, eru mikið afl friðar
og framfara. ísland er hið minnsta
meðal þeirra þegar við fólksfjölda
er miðað. Hins vegar er land þetta
og sú þjóð, sem það byggir, engra
eftirbátur í þeirri staðföstu ákvörð-
un sinni að vernda frelsi sitt og
lýðræðislegt stjómarfar, og leggja
fram sinn skerf í viðleitni við að
skapa betri og farsælli heim. Þegar
fyrstu landnemamir komu til þessa
lands frá Noregi fyrir nærri 1100
ámm, stigu þeir fyrsta stóra sporið
til að brúa hina breiðu áia Atlants-
hafsins. Segja má því með sanni
að hugrekki þesarar þjóðar, sem
um aldir hefur vanist ferðum um
úfið úthafið, hafi gert hana að
brautryðjanda meðal þeirra þjóða,
sem nú mynda bandalag Atlants-
hafsþjóðanna. Það er ekki einungis
sökum þess hve mikla þýðingu lega
þessa Iands hefur, miðja vegu milli
meginlands Norður-Ámeríku og
Evrópu, heldur vegna sögulegra
afreka sinna, að ísland er ómiss-
andi meðal meðlima Atlantshafs-
bandalagsins."
Frumkvæðið í Reykjavík leiddi
til Vínarviðræðnanna
í endurminningum Willy Brandts
sem út komu fyrir tveimur árum
kemur fram að hann taldi það alla
tíð grundvallaratriði að vestur-
þýska stjórnin léki engan einleik í
utanríkismálum. Hann segist ætíð
hafa tryggt sér stuðning banda-
lagsþjóðanna í NATO við „Ostpolit-
ik“ sína þótt andstæðingar heima
fyrir héldu öðru fram. Síðan segir:
„Ráðherraráðstefna NATO í höfuð-
borg íslands í lok júní 1968 hafði
sérstakt vægi... Merkið frá Reykja-
vík (Signal von Reykjavík) sem þar
var samþykkt hafði að markmiði
að hvetja Sovétstjórnina og Var-
sjárbandalagið til að vera reiðubúið
til. samningaviðræðna um gagn-
kvæma og jafna takmörkun her-
afla. í merkinu, sem ég átti stóran
þátt í að semja, var talað um „ferli".
Ég var því hlynntur að byijað yrði
á afvopnun þar sem þess gerðist
helst þörf, þ.e.a.s. í Mið-Evrópu.
Þess væri óskandi að brátt hæfust
könnunarviðræður bandalagsþjóð-
anna við Sovétríkin og Austur-Evr-
ópuríki. Ég undirstrikaði ennfremur
að hinn hluta Þýskalands mætti
ekki útiloka frá slíkum hugleiðing-
um.
Þetta frumkvæði leiddi síðar til
viðræðnanna í Vínarborg um gagn-
kvæman niðurskurð herafla, en féll
í miliitíðinni í gleymsku vegna inn-
rásar Sovétmanna í TékkóslóvakíU.
Hún var mikil hrollvekja fyrir ná-
granna okkar og fyrsta alvarlega
áfallið fyrir stefnu okkar [þ.e. „Ost-
politik“].“
Innrásin í Tékkóslóvakíu varð
þó ekki til að koma í veg fyrir að
ríki Atlantshafsbandalagsins
reyndu til þrautar að ná samning-
um við Sovétríkin um lausn mála
í Evrópu. Næstu árin eftir Reykja-
víkurfundinn einkenndust nefniiega
af slökun spennu fyrir tilstilli leið-
toga risaveidanna. Brandt segist í
endurminningum sínum hafa orðið
var við það er hann ræddi við Leo-
níd Brezhnev Sovétleiðtoga
snemma á áttunda áratugnum að
hann bar lítið skynbragð á tillögur
NATO í afvopnunarmálum, virtist
ekki sjá samhengið milli afvopnun-
ar og slökunar og hafði ekki tekið
merkið frá Reykjavík til sín. „Eng-
inn hans manna virtist hafa sagt
honum frá því að hernaðarójafn-
vægi í Evrópu væri vandamál. Og
heldur ekki að skilja bæri að tvö
svið, sem semja ætti um annars
vegar í Helsinki og síðan í Vínar-
borg: Annars vegar samvinnu og
traustvekjandi aðgerðir, hins vegar
niðurskurð herafla.“