Morgunblaðið - 17.09.1991, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. SEPTEMBER 1991
Þjónustugjöld og skattar
Verð gefur upplýsingar
eftir Vilhjálm
Egilsson
Mikil umræða fer nú fram um
gjöld fyrir þjónustu hins opinbera
og algengt er að því sé haldið fram
að þjónustugjöld jafngildi skatt-
heimtu. Hér verður gerð grein fyrir
nokkrum grundvallaratriðum sem
hafa verður í huga við samanburð
á sköttum og þjónustugjöldum.
Ríkið kemur víða við
Ríkið veitir margvíslega þjónustu
á sínum vegum. Þannig rekur ríkið
stofnanir í heilbrigðisþjónustu, skól-
akerfi, menningarstarfsemi, út-
varp- og sjónvarpsrekstri, póst- og
símaþjónustu, rannsóknarstarf-
semi, eftirlitsstofnanir og svo fram-
vegis. Á ýmsum þessara sviða er
ríkið í samkeppni við einkaaðila og
þar má nefna rekstur útvarps og
sjónvarps, söludeild Pósts og síma,
Skipaútgerð ríkisins og bankarekst-
ur. Á öðrum sviðum stendur ríkið
straum af kostnaði sem einkaaðilar
veita en dæmi um þetta eru skólar
eins og Verslunarskólinn, Samvinn-
uskólinn, heilbrigðisstofnanir eins
og elliheimili á vegum DAS, Landa-
kotsspítali og Náttúrulækningahæ-
lið í Hverag'erði.
Alls konar mynstur þekkist á því
að hve miklu leyti þjónusta á vegum
ríkisins stendur undir sér að hversu
mikið hún er niðurgreidd. Þannig
er ekki ætlast til þess að þjónusta
Pósts og síma sé niðurgreidd, leik-
listarstarfsemi Þjóðleikhússins er
niðurgreidd að hluta, og þjónusta
sjúkrahúsa og skóla er niðurgreidd
að mestu leyti.
Niðurgreiðslur ekki regla
Ýmis starfsemi á samskonar
sviðum, s.s. í heilbrigðisþjónustu og
menntunarstarfsemi, er lítið sem
ekkert niðurgreidd. Þannig er ýmis
konar fyrirbyggjandi heilbrigðis-
þjónusta sem veitt er í heilsurækt-
arstöðvum ekki niðurgreidd að öðru
leyti en því að henni er sleppt við
virðisaukaskatt. Margt fólk leggur
í kostnað við umönnun ættingja án
þess að fá nokkra fjárhagslega
hjálp. Almennt er greitt fyrir tann-
lækningar. Aldraðir missa stærstan
hluta af lífeyrisgreiðslum almanna-
trygginga þegar þeir eru vistaðir á
elliþeimilum.
í menntastarfsemi er lífleg þjón-
usta á sviði hvers kyns námskeiða-
halds, tölvunáms, myndlistarnáms,
tónlistarnáms og endurmenntunar
sem stendur undir sér að meira eða
minna leyti.
Engar rökrænar viðmiðanir eru
til um það hvaða þjónustu ríkið á
að niðurgreiða eða að hve miklu
leyti. Þessar niðurgreiðslur og
rekstur ríkisins á einstökum sviðum
þróast í gegnum tíðina eftir þeim
aðstæðum sem við búum við. Aðrar
þjóðir leysa sömu mál með öðrum
hætti allt eftir því hvernig þeirra
aðstæður eru.
Ofnotkun óeðlileg
Almennt gildir þó að eðlilegt er
að leitast við að koma í veg fyrir
ofnotkun á þjónustu sem er niður-
greidd að einhvetju eða öllu leyti.
Sagan sýnir okkur að þjónusta sem
er niðurgreidd að fullu verður ofnot-
uð nema hún sé skömmtuð. Margar
ástæður eru fyrir þessu en stærsta
vandamálið er skortur á réttum
upplýsingum hjá þeim sem vinna
við að veita þjónustuna, þeim sem
nota hana og síðast en ekki síst
hjá þeim opinberu aðilum sem
greiða fyrir hana. Þetta gildir frem-
ur öðru í heilbrigðiskerfí og
menntakerfí. Eitt helsta gagnrýnis-
efnið á framhaldsskólana nú er að
þeir veiti útþynnta menntun, undir-
búi nemendur ekki nægilega fyrir
háskólanám og séu að hluta til
geymslustofnanir fyrir unglinga.
Þannig á sér stað mikil sóun á fjár-
munum skattgreiðenda, starfs-
kröftum kennara og tíma nemenda.
Eitt helsta hlutverk „verðs“ á
vöru eða þjónustu er að veita upp-
lýsingar. IJpplýsingarnar gefa ann-
ars vegar til kynna hvað kostar að
framleiða eða veita þjónustuna og
hins vegar kemur fram hversu verð-
mæt þjónustan er í augum þeirra
sem þurfa að kaupa hana. Þetta
eru almenn sannindi og gilda jafnt
um verð fyrir einn tíma í World
Class eða námskeið hjá Stjórnunar-
félaginu eins og viðgerð hjá tann-
lækni.
Þegar ríkið dregur úr niður-
greiðslu á þjónustu, hvort sem það
hefur veitt hana sjálft eða staðið
undir kostnaði við hana hjá öðrum
aðilum, leiðir það til þess að aukinn
skilningur fæst á því hvað hún kost-
ar. Ef eftirspurnin minnkar þýðir
það að einhveijum fínnst þjónustan
ekki þess virði að greitt sé fyrir
hana. Ef unglingar hætta t.d. við
að fara í framhaldsskóla þegar þeir
þurfa að greiða 12.000 krónur á
ári í stað 8.000 króna er augljóst
að þeim þykir námið ekki mikils
virði.
Oft heyrum við að þeir sem vinna
við að veita þjónustuna koma með
kröftugustu mótmælin þegar niður-
greiðslur eru lækkaðar. Þetta upp-
lifum við á hveijum degi þegar við
lesum blöð eða hlustum á útvarp.
Að sjálfsögðu segjast viðkomandi
alltaf hafa hagsmuni annarra en
sjálfra sín í huga.
Vilhjálmur Egilsson
„Hækkanir á þjónustu-
gjöldum eða e.t.v. lækk-
un á niðurgreiðslum á
þjónustu er allt annars
eðlis en hækkanir á
sköttum. Engum dettur
t.d. í hug að telja lækk-
un á niðurgreiðslum á
mjólk eða lambakjöti
hækkun á sköttum.“
Lækkun niðurgreiðslu
ekki skatthækkun
Af þessari umfjöllun sést að
hækkanir á þjónustugjöldum eða
e.t.v. lækkun á niðurgreiðslum á
þjónustu eru allt annars eðlis en
hækkanir á sköttum. Engum dettur
t.d. í hug að telja lækkun á niður-
greiðslum á mjólk eða lambakjöti
hækkun á sköttum.
Skattar leggjast á tekjur, eignir
og viðskipti og eru óháðir því hvað
skattgreiðandinn er að fá af þeirri
þjónustu sem ríkið kostar. Tekju-
skattur fer eftir tekjum en ekki
eftir því hvað skattgreiðandinn not-
ar mikið af niðurgreiddri heilbrigð-
isþjónustu. Eignarskattur fer eftir
eignum en ekki eftir því hvort við-
komandi vill sjá söngleik í Þjóðleik-
húsinu. Virðisaukaskattur fer eftir
neyslu á skattskyldum vörum og
þjónustu en ekki eftir því hvort
neytandinn er að læra bókmenntir
og sögu í Háskólanum. Að þessu
leyti er grundvallarmunur á skött-
um og þjónustugjöldum.
Tekjujöfnunarsjónarmið
í raun snýst málið oft ekki um
það hvort hækkanir á þjónustu-
gjöldum eða lægri niðurgreiðslur á
þjónustu séu skattar eða ekki. Oft
er undirrót deilna um málið áhyggj-
ur af því að fólk með rýr efni geti
ekki veitt sér þjónustuna, t.d. ekki
menntast eins og hugur þess stefnir
til eða ekki leitað sér fullnægjandi
lækninga. En þá snýst spurningin
um það hvort niðurgreiðsía á þjón-
ustu hvort sem er í menntakerfí eða
Jjíb0& bleiur possa best
Vegno þess að Libero blelur eru T lago
og þær einu með teygju oð afton og
réttu buxnologi
bloiur eru óbleiktar
0g ofnæmisprófaðar
Þær fóst nú einnig í stærðinni Moxi Plus
10-20 kg. Góð sem næturbleio
Kaupsel hf. Heildverslun, sími 27770.
Royal
-fjölbrcyttuir
skyndibúðingur
GABRIELE SKÓLARITVÉLIN
faáJfo&won uétkcmi
I^Létt ^traust i^eldsnögg ^ þægileg
og étur villurnar umyrðalaust ofan í sig.
Söluaðilar um land allt.
Verðið er aðeins 18.300,- kr. stgr. ef keypt er fyrir 1. nóvember
EINAR J.SKULASON HF
Crensásvegi 10, 108 Reykjavík, Sími 686933
m