Morgunblaðið - 05.10.1991, Blaðsíða 38

MOBGUNBLADIÐ LAUGARDAGpR 5. OKTOBER A9S1
c -38
Minning:
Halldóra Jóhannes-
dóttir frá Mosfelli
Fædd 2. nóvember 1898
Dáin 27. október 1991
Á syðri bakka Köldukvíslar í Mos-
fellsdal stendur lítið hús þar sem
búseta hefur verið til skamms tíma.
Nú er fótatak þeirrar konu
hljóðnað sem bjó hér lengur en
nokkur annar. Halldóra Jóhannes-
dóttir fluttist í Mosfellsdal árið 1936
ásamt manni sínum Kristni Guð-
mundssyni búfræðingi. Þau bjuggu
fyrst hjá sóknarprestinum en fengu
fljótlega hluta af jörðinni til ábúðar
og fluttu í sitt eigið hús. Þegar for-
eldrar mínir fluttust að Mosfelli
árið 1954 hófst vináttusamband
milli íjölskyldnanna sem aldrei bar
neinn skugga á.
Fyrstu árin var aðeins steinsnar
á milli íbúðarhúsanna og því sam-
gangur mikill. Halldóra fylgdist
með uppvexti okkar systkinanna
af stakri alúð og umhyggju og það
myndaðist gagnkvæmt traust,
skilningur og virðing sem entist þar
til yfir lauk.
Síðan var áin brúuð og við flutt-
um í nýtt hús á gamla bæjarstæð-
inu á Mosfelli en ekki fækkaði heim-
sóknunum til Halldóru og vináttu-
böndin treystust.
Kristinn andaðist árið 1976 og
Halldóra bjó ein um fimm ára skeið
á Mosfelli en seinustu tíu árin bjó
hún á dvalarheimili aldraðra á Hlað-
hömrum.
Daglega ek ég fram hjá litla
húsinu hennar á árbakkanum. Nafn
árinnar er kaldranalegt og það
haustar að en minningamar um
Halldóru á Mosfelli streyma fram
- hlýjar og bjartar.
Hafi hún þökk fyrir allt.
Öllum aðstandendum votta ég
og fjölskylda mín innilegar samúð-
arkveðjur.
Bjarki Bjarnason
*
Sú var tíðin að það þótti nauð-
synlegur þáttur í uppeldi allra þétt-
býlismanna að senda þau til sumar-
dvalar í sveit. Ég varð þeirrar
gæfu,aðnjótandi að vera í sveit hjá
heiðurshjónunum Kristni og Hall-
dóru á Mosfelli í Mosfellssveit.
Mosfellssyeit var í þá daga al-
vöru sveit. I dalnum var búskapur
á hverjum bge og strákar sem þar
voru í sveit komu jafn víst og lóan
á vorin, burstaklipptir og á gúmmí-
túttum, og hurfu ekki til síns heima
fyrr en eftir réttir á haustin. Nú
eru breyttir tímar. Búskapur í
dalnum nær aflagður, og tún ann-
að hvort sundurtætt í þökur í garða
þéttbýlisbúa eða lögð undir hrossa-
beit. Það er jafnvel komin götulýs-
ing upp allan dalinn eins og í
hverri annarri stórborg. Flestir
ábúendur frá þeim tíma er Mos-
fellssveit var og hét sveit eru
horfnir af sjónarsviðinu. Halldóra
á Mosfelli var með þeim elstu er
hún lést þann 27. september sl.
Halldóra Jóhannesdóttir var
fædd á Stóra-Kroppi í Borgarfirði
2. nóvember 1898 og var því tæpra
93 ára þegar hún lést. Þrítug fór
hún að Lágafelli í Mosfellssveit,
fyrst ráðin sem vorkona, síðar sem
ráðskona. Á Lágafelli rak Thor
Jensen á þessum tíma stórbú og
var Kristinn Guðmundsson ráðs-
maður. Þau Halldóra rugluðu sam-
an reitum sínum og gengu í hjóna-
band árið 1936 og hófu eigin bú-
skap á Mosfelli á móti klerkunum
sem þar sátu, fyrst séra Hálfdáni
1 Helgasyni og síðar séra Bjarna
Sigurðssyni.
Búskapur þeirra Halldóru og
Kristins á Mosfelli var aldrei stór
í sniðum. Kristinn var hins vegar
sveitarhöfðingi og mikilvirkur fé-
lagsmálamaður. Margir muna
hann eflaust sem glaðbeittan rétt-
i arstjóra í Hafravatnsréttum og
forsöngvara á vel flestum skemmt-
unum í Hlégarði um margra ára
skeið. Oft vill gleymast að að baki
framámanna í bændastétt verður
að standa samhent eiginkona. At-
orkusöm búkona sem gengið getur
í öll bústörf að bónda sínum fjar-
verandi. Slík húsfreyja var Hall-
dóra. Þau Kristinn voru ætíð mjög
samhent og gestrisni þeirra var
viðbrugðið. Ég minnist varla þess
sunnudags að sumarlagi þegar ég
var hjá þeim strákur í sveit að
ekki bæri einhverja gesti að garði.
Kristinn var maður glaðvær og
ræðinn og ekki stóð á Halldóru að
bera fólki kaffí og meðlæti og þótti
ekki tiltökumál. Mest dáðist ég þó
að Halldóru minni síðustu árin sem
Kristinn lifði, fótfúinn og stirður,
af hve mikilli alúð og eljusemi hún
annaðist bónda sinn.
Dvöl mín á Mosfelli hjá þeim
Halldóru og Kristni var mér góður
.skóli sem ég hef búið að æ síðan.
Þau voru bæði vön mannaforráðum
og verkstjóm. Ég kom fyrst til
þeirra níu ára gamall heldur past-
urslítill strákur og eflaust linur til
flestra verka. En aldrei var ég lát-
inn finna fyrir því. Fundið verk við
hæfi, leiðbeint og kennt og hrósað
ef ástæða þótti til en aldrei atyrt-
ur. Réttsýni húsbændanna var ein-
stök. Víst kröfðust þau vinnusemi
en þar héldust í hendur réttindi
og skyldur. Sunnudaga skyldu allir
eiga frí ef þess var nokkur kostur.
Jafnvel strákpjakkurinn var beðinn
um það sérstaklega ef vinna þurfti
á sunnudegi á hábjargræðistíman-
um og boðinn einhver annar
frídagur á móti. Og drengnum var
greitt kaup strax fyrsta haustið
jafnvel þótt hann hafí varla verið
matvinnungur, 100 kr. í peningum
og grá gimbur sem sett var á.
Kindurnar urðu 13 áður en yfir
lauk og öllu haldið nákvæmlega
til haga. Átti ég visst innlegg á
bók í Búnaðarbankanum í mörg
haust, jafnvél löngu eftir að ég var
hættur sem vikapiltur á Mosfelli.
Slík var trúmennska þeirra Hall-
dóru og Kristins.
Vinnusemi, vandvirkni og nýtni
var aðall þeirra Halldóru og Krist-
ins. Ekkert tók of langan tíma ef
það var vel gert, enginn hlutur var
svo gamall eða úr sér genginn að
ekki gætu orðið not fyrir hann
síðar. Ekki var laust við að strák
þætti stundum nóg um vinnusem-
ina, sérstaklega ef vinir mínir
prestssynirnir sáust hlaupa á eftir
bolta á framtúninu eða frændur
mínir frá Laxnesi labba með veiði-
stöng niður með á. Hvað þetta
varðaði var Halldóra síst eftirbátur
Kristins. Þótt hann stjórnaði alla
jafna útiverkum þá átti hún mig
oft rigningardagana. Og þá var
alltaf í nógu að snúast við tiltekt
og ýmislegt þess háttar þótti þægi-
legra hefði eflaust verið að liggja
inni í bæ með bók. Að alast upp
við slíka vinnusemi er gott vega-
nesti hveijum unglingi.
Halldóra var ekki, eins og ég
man eftir henni frá þessum árum,
sérlega gefin fyrir blíðuhót eða
kjass, gat jafnvel verið eilítið Injúf.
En hún var raungóð. Mér er enn
minnisstætt hvernig hún launaði
henni frænku minni í Laxnesi er
hún bjargaði kind frá okkur úr
hafti og hjúkraði til heilsu. Hún
ól upp handa henni kvígu undan
bestu kúnni og færði að gjöf. Það
var ekki verið að hugsa um að
launin voru kannski miklu meira
virði en greiðinn. Það var verið að
launa hjálpsemi nágrannanna.
Og alltaf var stutt í glettnina
og gamansemina og jafnvel dálitla
stríðni. Með okkur tókst sérstakt
trúnaðarsamband. Það kemur enn
þann dag í dag yfir mig notleg
tilfinning þegar ég minnist kvöld-
mjaltanna. Þá sat ég á kolli í einu
horninu í fjósinu, sem var reyndar
ekki nema smá horn í öðrum fjár-
húsbragganum, og spjallaði við
Halldóru um heima og geima,
menn og skepnur, á meðan hún
mjólkaði þessar tvær eða þijár kýr
sem þau Kristinn voru með á þess-
um árum. Lengi vel sló Kristinn
alla skurðbakka, meðfram girðing-
um og annars staðar þar ekki var
hægt að komast að með dráttarvél
og við Halldóra rökuðum öll túnin
með hrífum, löngu eftir að flestir
aðrir voru famir að láta sér nægja
að raka dreifina með vélum. Én
svona var snyrtimennskan, nýtnin
og hirðusemin á Mosfelli.
Halldóra var vel em allt fram
til hins síðasta. Hún fylgdist vel
með því sem var að gerast í kring-
um hana, mönnum og málefnum
sveitarinnar. Það var alltaf gaman
að líta við hjá henni og spjalla og
alltaf var hellt upp á könnuna og
borið fram meðlæti eins og í gamla
daga á Mosfelli. Halldóra lét hlut-
ina aldrei vefjast fyrir sér. Það
lýsir henni kannski hvað best hvað
það veittist henni auðvelt að flytja
frá Mosfelli á heimili aldraðra að
Hlaðhömmm eftir rúmlega 40 ára
búskap á Mosfelli. Reyndar er mér
ekki grunlaust um að Lágafell
hafi jafnvel staðið hjarta hennar
nær en Mosfellsdalurinn. Þar
kynntist hún Kristni, þar lifði hún
blómaskeið ævi sinnar. Hún sagði
mér oft að hvergi fyndist sér feg-
urra en.í kvöldsólinni á Lágafelli.
Og þar fær hún að hvíia að leiðar-
lokum eins og hún sjálf óskaði eft-
ir.
Ég þakka Halldóru langa og
góða viðkynningu og votta að-
standendum, þeim Sverri, Helgu
og Magnúsi og fjölskyldum þeirra
samúð mína.
Eggert Gunnarsson
Nú er hún elsku Dóra okkar horf-
in á vit feðra sinna. En minningin
um hana mun lifa í hjörtum okkar
sem hana þekktum. Þótt aldurinn
væri tæp 93 ár var hún ávallt svo
ung í anda og lundin svo létt fram
á síðustu stundu. Þó heilsan væri
farin að gefa sig síðustu mánuðina
bar hún sig alltaf vel og sagðist
bara vera eitthvað löt í dag, þá
daga sem hún var verri. Á fögrum
haustdegi sofnaði hún vært og það
hvíldi friður og ró yfír henni. Hún
hafði lifað tímana tvenna í orðsins
fyllstu merkingu. Hún var uppalin
í Borgarfirði, fædd á Stóra-Kroppi
og fluttist þrítug í Mosfellssveit.
Það voru hennar sveitir. Hún kenndi
sig við Mosfell og þar bjó hún líka
lengst af ásamt manni sínum
Kristni Guðmundssyni sem lést 23.
mars 1976. Síðustu tíu árin bjó hún
í íbúð fyrir aldraða á Hlaðhömrum
í Mosfellsbæ. Ég var lánsöm að
kynnast henni og fá að vera sam-
vistum við hana rúm fiinmtán ár,
og saman áttum við fjölskyldan
margar ánægju- og gleðistundir.
Hún var Magnúsi sérstök amma og
höfðu þau mikið dálæti hvort á
öðru. Benni og Helga Dóra eiga
eftir að sakna þess að heyra ekki
Dóru ömmu segja þeim oftar margt
fróðlegt og skemmtilegt frá því í
eldgamla daga eins og þau tóku til
orða. Hún hafði gaman af að gleðja
aðra og gjafmildi var henni í blóð
borin. Höfðingi var hún heim að
sækja eins og svo margir hennar
vinir fengu ávallt að njóta. Hafi hún
þökk fyrir alla ástúðina og kærleik-
ann sem hún umvafði okkur.
Margs er að minnast,
margt er hér að þakka.
Guð sé lof fyrir liðna tíð.
Margs er að minnast,
margs er að sakna.
Guð þerrí tregatárin stríð.
(V. Briem.)
Guðrún Jósafatsdóttir
Sjaldnast erum við viðbúin fregn-
inni um andlát góðs vinar jafnvel
þó hinn sami hafi átt við veikindi
að stríða.
Þótt aldursmunur væri nokkur
með mér og Halldóru féllu hugir
okkar vel saman og er ég þakklát
fyrir þann tíma sem ég fékk að
njóta samvista við þessa glæstu
konu. Skemmtileg var hún, vinsæl,
jákvæð og glettin. Kunni vel að
meta kímni og gerði óspart grín að
sjálfri sér ef svo bar undir, var
minnug og lét sig umfram allt varða
vellíðan vina sinna og ættingja. Það
var svo notalegt að sitja í rökkrinu
og hlusta á frásagnirnar, hvort sem
það voru minningar hennar sem
húsmóður á Mosfelli á stríðstímum
eða Ijúfar æskuminningar úr sveit-
um Borgarfjarðar. Oft endaði hún
með því að spyrja: „Til hvers er svo
allt þetta, elskan mín?“ Því gat ég
auðvitað ekki svarað. Það var svo
skemmtilegt'að bjóða henni í öku-
ferð og finna hyllina sem hún naut
meðal samferðamanna sinna og
sveitunga. Fá að aka um með vin-
sælustu stúlkuna í sveitinni, sem
hafði borið vendilega á sig ilmvatn
áður en lagt var af stað, því eins
og hún sagði, þoldi hún ekki kell-
ingalykt ....
„Ég hef örugglega rekið mig á
gylltan hnapp,“ sagði hún eitt sinn
og kímdi, er hún sá að dregist hafði
til í kápuerminni, þegar við vorum
að fara út úr dyrunum. Oft undrað-
ist hún hvað allir voru henni góðir.
Hver undraðist það? Enginn sem
fékk notið gestrisni hennar og glað-
lyndis komst hjá að laðast að hlýjum
og styrkum persónuleika hennar.
Eflaust átti hún sínar erfiðu
stundir og var oft lasin, en ef hún
var spurð svaraði hún á þá leið að
hún væri svolítið löt þann daginn.
Ég bað hana eitt sinn að lána mér
umtalað bókmenntaverk sem ég
vissi að hún átti, en frekar vildi hún
að ég læsi spennandi ástarsögu sem
hún hafði verið að ljúka við, því hin
væri svo fjári leiðinleg. „Mikið
varstu góð að koma,“ var viðkvæð-
ið og vildi hún þá fá að vita hvem-
ig ég hefði það og gat þess að nú
myndi hún skrifa það í dagbókina
hvaða gestir hefðu komið og svo
taldi hún upp þá sem litið höfðu inn
þann daginn.
Ég er fegin að elskuleg vinkona
mín fékk að halda reisn sinni fram
í andlátið og ég kveð hana með
söknuði, þakklæti og virðingu.
Eftirlifandi ættingjum votta ég
samúð mína.
Gunnhildur
Kveðja frá Karla-
kórnum Stefni
Halldóra Jóhannesdóttir frá
Mosfelli lést á Reykjalundi föstu-
daginn 27. ..september sl., 92 ára
að aldri.
Með Halldóru er fallinn frá einn
elsti íbúi í héraðinu. Hún hefir
komið mjög við sögu Mosfellssveit-
ar á undanförnum áratugum og
hlýtur verðskuldaða virðingu og
þökk fyrir.
Halldóra fæddist á Stóra-Kroppi
í Reykholtsdal og voru foreldrar
hennar Helga Þórðardóttir og Jó-
hannes Jónsson. Voru þau bæði
af borgfirskum ættum. Foreldrar
Halldóru fluttu vorið 1899 að
Múlakoti í Lundarreykjadal og
bjuggu þar til 1912. Jörðin var
erfið og afkoman eftir því og varð
Jóhannes að hætta búskap og leysa
upp heimilið 1912.
Fermingarárið sitt fór Halldóra
út á vinnumarkaðinn og var á
ýmsum stöðum í Borgarfírðinum.
Árið 1926 réðst það svo að hún
fór að Lágafelli í Mosfellssveit sem
vorkona, eins og hún kallaði það
sjálf, en varð fljótlega ráðskona á
búinu. Þá var Kristinn Guðmunds-
son þar fyrir sem ráðsmaður og
mun bróðir hans, Zophonías, er bjó
á Akranesi, hafa átt þátt í ráðn-
ingu Halldóru að Lágafelli.
Thor Jensen rak stórbú á Lága-
felli og átti þá reyndar að auki
þijár aðrar jarðir í Mosfellssveit,
þ.e. Varmá, Lambhaga og Korp-
úlfsstaði, en þar var stærsta kúabú
á landinu í þá daga.
Lágafell var einnig kúabú og
rekið af miklum myndarbrag undir
stjóm þeirra Halldóm og Kristins.
Þar var og er enn kijkjustaður og
man ég vel kirkjusókn minnar fjöl-
skyldu á árunum um 1930, móttök-
umar þar og myndarskap bústýr-
unnar. Séra Hálfdan Helgason
þjónaði þá í Lágafellssókn við mikl-
ar vinsældir.
Kirkjubóndinn Thor Jensen vildi
gera vel við sveitunga sína og þeim
Kristni og Halldóru var falið að
veita vel, sem og gert var af rausn
og myndarskap. Innanhúss stjóm-
aði Halldóra og vom allt að 40
manns í heimili þegar mest var,
en auk þess gestagangur mikill.
Geta má nærri að mikið álag var
á ráðskonunni og var það mál
manna að í því efni fæm fáir í
sporin hennar Halldóru.
Árið 1936 leitaði presturinn á
Mosfelli eftir bónda á jörðina hjá
sér, og fékk þau Halldóra og Krist-
in til þess að taka þar ábúð. Þau
vom þá heitbundin og gengu í
hjónaband vorið 1937. Þau fluttu
í nýtt hús er þau höfðu reist á
Mosfelli. Þar var svo heimili þeirra
Kristins og Halldóm og vel búið
þar, í um 40 ár. Kristinn féll frá
1976, en Halldóra bjó á Mosfelli í
nokkur ár eftir það. Hún lagði þó
niður búreksturinn smátt og smátt
þar til hún flutti að Hlaðhömrum
í íbúð fyrir aldraða árið 1979.
Á Hlaðhömrum bjó Dóra til
dauðadags og kunni vel við sig,
enda naut hún alla tíð þeirra vin-
sælda er hún aflaði sér á lífsleið-
inni. Margir komu til hennar og
héldu tryggð og vináttu við hana
fram á síðasta dag.
Halldóra Jóhannesdóttir hefír
átt hinn merkasta feril í Mosfells-
sveit í meira en 60 ár. í fyrsta
lagi sem ráðskona og húsmóðir á
stórbýlinu Lágafelli og seinna Mos-
felli.
Hlutur kvenna sem giftar em
umsvifamönnum er sjaldnast rétt
metinn. Heimili þeirra hjóna mark-
aðist af því að húsbóndinn gegndi
ýmsum opinberum trúnaðarstörf-
um, m.a. sem formaður í Búnaðar-
félagi Mosfellshrepps rúmlega 36
ár. Hann var formaður í Búnaðar-
sambandi Kjalarnesþings á sama
tíma í nær 30 ár. I hreppsnefnd
sat Kristinn í 20 ár og var auk
þess virkur í ýmsum öðrum félags-
málum, m.a. formaður Karlakórs-
ins Stefnis frá stofnun og um langt
árabil. Halldóra kunni skil á öllu
þessu og tók þátt í að sinna erind-
um fyrir Kristin í síma auk þess
að halda heimili og sinna gestum
og gangandi og taka sjálf þátt í
félagsmálum. Geta má nærri að
mikið hefir hvílt á Dóra í þessum
efnum. Orð fór af henni í þessu
hlutverki og þótti hún sinna því
af mikilli röggsemi.
Halldóra var heiðursfélagi í
Karlakórnum Stefni, en kórinn var
óskabarn hennar frá þeim tíma er
maður hennar gegndi þar for-
mennsku. Mátti telja árvisst að hún
gæfí kórnum minningargjafir um
mann sinn og af margs konar til-
efni. Hún mætti á söngskemmtan-
ir kórsins í hvert sinn sem hún gat
komið því við. Þá heiðraði kórinn
hana með því að syngja óskalagið
hennar: „Þú komst í hlaðið."
Halldóra var hin mesta atgei’vis-
manneskja og gaf sér tíma til þess
að starfa vel í kvenfélaginu og
víðar, þótt búsforráð hennar væru
umfangsmikil og tímafrek.