Morgunblaðið - 21.01.1992, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 21. JANUAR 1992
Heitum landinu okkar
átaki í gróðurvemd 1992
eftir Herdísi
Þorvaldsdóttur
Væri það ekki verðugt verkefni
og eitt það allra nauðsynlegasta að
taka til höndum á þessu nýbytjaða
ári og heita því að stöðva þessa geig-
vænlegu gróðureyðingu á landinu
okkar, með öllum tiltækum ráðum
og af alvöru. Ennþá látum við undan
síga í gróðurvernd svo landkostir
rýrna með hverju ári sem líður. Að
vísu er sáð í eitthvað af örfoka svæð-
um á hverju ári og skógræktin setur
niður plöntur í afgirta reiti af miklum
dugnaði. En þetta eru samt ekki
nema eins og frímerki á landakortinu
og við græðum aldrei upp landið í
smá girðingahólfum, Ijótum og dýr-
um. Friðun fyrir lausabeit búfjár,
kinda og hesta er eina ráðið, þetta
hljóta allir að vita í dag en hvers
vegna er ekki tekið til höndum og
skipulagður ræktunarbúskapur í
þessu landi eins og hjá öilum þjóðum
sem vilja láta kalla sig siðmenntaðar
í dag?
Það væri auðvitað öllum lands-
mönnum í hag, en kostar skipulag
og ef til vill andstöðu skammsýnna
manna sem sjá ekkert nema eigin
hagsmuni í dag, en skeyta engu um
framtíðina og næstu kynslóðir í þessu
landi.
Friðun landnáms Ingólfs
Á því svæði búa 170 þúsund
manns, þó það sé aðeins 1/20 partur
af landinu. Aðeins þarf 18 km. girð-
ingu frá Hvalfjarðarbotni yfir í Þing-
vallavatn til að loka svæðinu, því
Hvalfjörður, Sogið og Ölfusá af-
marka það að öðru leyti. Á svæðinu
eru 22 bændur sem hafa aðalatvinnu
af sauðfjárrækt. Við þá þyrfti auðvit-
að að semja um að hætta og fá
bætur fyrir, eða girða af sitt búfé.
Eins er með þá sem hafa sauðfjár-
rækt með öðrum búskap. Frístunda-
sauðfjárrækt, „hobbíkarl", á okkar
sameiginlega landi á engan rétt á
sér. Er eitthvað vit í því að láta þenn-
an óþarfa offramleiðslufénað halda
áfram að spilla þessum landshluta
sem gæti orðið skjólgott og fallegt
vistland fyrir alla íbúa þess og aðra
þá landsmenn sem^ríldu njóta kjarr-
og blómgróinna útivistar- og tjald-
svæða. Ef dregið yrði úr búskap á
þessu svæði kæmi það öllum öðrum
bændum á landinu til góða, í minnk-
un offramleiðslu, sem verið er að
reyna að minnka vegna kostnaðar
og ofbeitar.
Skógræktarfélag íslands lagði
fram tillögu um friðun Reykjanps-
skagans 1987 sem ekki náði fram
að ganga, vegna andstöðu og hótana
frístundakarla sem gerðu nokkra
þingmenn Reykjaneskjördæmis
hrædda um atkvæði sín svo þeir
stöðvuðu atkvæðagreiðslu um tillög-
una.
Allir vita núorðið um ömurlegt
ástand gróðurleifanna á Reykjanes-
skaga. Um það bil helming skagans
er þó búið að friða með óhemju girð-
ingakostnaði, sem hefði verið óþarfur
„Gott fólk í þessu landi,
ég- treysti ykkur til að
fylgjast vel með fram-
vindu þessa þjóðþrifa-
máls á Alþingi á næst-
unni, og þá sjáum við
hveijir eru gróður-
verndarmenn á borði
en ekki bara í orði.“
ef af friðun hefði orðið. Ef Landnám
Ingólfs er friðað, þarf engar girðing-
ar innan alls svæðisins nema um
bújarðir og beitarsvæði. Allar girð-
ingar meðfram vegum og utan um
öll ræktunarsvæði yrðu algerlega
óþarfar. Getur nokkur ábyrg og
hugsandi manneskja afneitað nauð-
syn friðunar á okkar viðkvæma og
skemmda landi? Tökum aðeins örfá
dæmi um áhrif búsetu og ofbeitar á
gróður, t.d. á Reykjanesskaga frá
því jarðabók Árna Magnússonar var
gerð á 17. öld og fram til dagsins í
dag. Víða í Landnámi Ingólfs er sömu
sögu að segja.
Skógar á Reykjanes
skaga um 1700
Gróðurskilyrði á Reykjanesi eru
talin mjög hagstæð í Sturlungu sbr.
þá frásögn að þar hafi aldrei orðið
„ófrjóvgir akrar“ mest allt svæðið
var þakið birki áður fyrr. Um 1700
Þannig er umhorfs áður en komið er að Náttbaga á Reykjanesi.
Herdís Þorvaldsdóttir
voru eftir miklir skógar á Reykja-
nesi. í jarðabók Árna Magnússonar
og Páls Vídalíns kemur fram að 8
jarðir úr Grindavík og 23 jarðir úr
Romshvalaneshreppi áttu kolagerð-
arskóg í Suðurnesjaalmenningnum.
í Vatnsleysuhreppi áttu 20 jarðir
kolagerðarskóg í almenningnum. Á
sumum jörðum, t.d. Krísuvík, var þá
enn nokkurt kjarr í heimahögum.
Lyng var notað til eldiviðar en var
að mestu horfið úr heimahögum.
Skyldi nokkur maður trúa þessu í
dag, sem horfir á örfoka landið, ef
ekki væru til þessar heimildir. Á 19.
öld varð Vatnsleysustrandarheiði
gróðurlítil og örfoka. Síðustu hrís-
hestarnir voru sóttir í Vogaholtið
1894. Þá var skógurinn loks friðað-
ur, en um seinan því hann fyrir-
fannst ekki lengur. Þetta er sorgleg
saga og erfitt að ásaka forfeður okk-
ar því lífið var erfitt, en þó hefur
oft verið gengið allt of nærri landinu
og með lítilli forsjá gagnvart næstu
kynslóðum. Þær hafa gegnum aldirn-
ar sífellt tekið við rýrara og erfiðara
landi. Þetta dæmi er tekið til að sýna
hversu stóra og erfiða skuld við verð-
um að borga landinu okkar og er
það ekki vansalaust að hafa ekki
ennþá tekið fyrir aðalskaðvaldinn,
lausabeitina. Þó að hætt sé að rífa
hríslur og lyng til eldiviðar, er ennþá
fé á lausabeit, bæði á grónum og
ógrónum svæðum og rífur í sig ný-
græðinginn hvar sem hann reynir
að skjóta upp kollinum. Hvers vegna
ýtum við alltaf vandanum á undan
okkur á meðan gróðurþekjan og
moldin hverfa burt af landinu en
eftir standa ófrjóir gijótmelar og
rofabörð. Á þetta sinnuleysi að heita
umhyggja fyrir bændum þessa lands?
Þvílík skammsýni eins og dæmin
sanna. Ræktunarbúskapur með virð-
ingu fyrir gróðrinum er það eina sem
er mannsæmandi í lok 20. aldarinn-
ar, en ekki rányrkja. Fyrir Alþingi
liggur tillaga með stuðningi góðra
og framsýnna manna úr öllum flokk-
um um friðun landnáms Ingólfs fyrir
lausabeit búfjár. Þegar hún verður
tekin til umræðu og atkvæða-
greiðslu, með nafnakalli, sést hverjir
eru framsýnir gróðurverndarmenn
og hverjir skammsýnir (eiginhags-
munaseggir) sem sjá ekki lengra
nefi sínu til framtíðar heilla. Gott
fólk í þessu landi, ég treysti ykkur
til að fylgjast vel með framvindu
þessa þjóðþrifamáls á Alþingi á
næstunni, og þá sjáum við hveijir
eru gróðurverndarmenn á borði en
ekki bara í orði.
Höfundur er formaður Lífs og
lands, félags áliugamanna um
umhverfisvernd.
Latína er list efóð
eftir Ornólf
Thorlacius
í þremur greinum eftir Hrafn
Sveinbjarnarson, nemanda í Mennt-
askólanum við Hamrahlíð, sem birst
hafa í vetur í Morgunblaðinu, telur
höfundur sig vera að veija skóla
sinn gegn tilræði stjómenda hans
við fornmálabraut skólans. Hann
lætur í veðri vaka að fyrirhuguðum
breytingum á námsskrá skólans,
sem afturkallaðar voru í haust af
ráðuneyti menntamála, að minnsta
kosti um sinn, hafi verið stefnt gegn
þessari námsbraut.
Þetta er reginmisskilningur, eins
og Björn Bergsson, kennari við skól-
ann og fulltrúi í skólastjórn, hefur
sýnt fram á í Morgunblaðinu, þótt
þau rök bíti ekki á Hrafn ef marka
má síðustu grein hans. .
Kjölfestan í námsefni fornmála-
brautar í menntaskóla er latína
ásamt stuttri kynningu á forngrísku.
Þessi fornmál eru á undanhaldi í
framhaldsskólum, ekki aðeins hér-
lendis heldur einnig víðast á Vestur-
löndum, þar sem þau voru áður
grunnurinn undir þekkingu mennta-
manna, lærðra sem leikra.
Á miðöldum voru samskipti
lærðra Evrópumanna, jafnt í ræðu
og riti, á latínu. Lúther og Paracels-
us hneyksluðu samtímamenn sína á
16. öid með því að rita á þýsku og
á þeirri öld og hinni næstu var til
þess tekið að Galíleó skráði fræði
sín á móðurmáli sínu, ítölsku.
Snemma á 18. öld fóru fræðimenn
í vaxandi mæli að rita á eigin tungu,
en klassísk menning gegnsýrði enn
hugsun þeirra. Carl von Linné gaf
á þeirri öld dýrum og plöntum lat-
nesk fræðiheiti sem mörg standa
enn, og nýjum hefur verið bætt við
á sömu tungu, þótt raunar sé tals-
vert þar um gríska stofna, líkt og í
læknisfræðiheitum, enda sagði ald-
inn læknir minn, nú löngu látinn,
þegar talið barst að nauðsyn þess
að læknar kynnu skil á Iatínu, að
til lítils væri að vita að magi héti
ventriculus á því máli þegar maga-
bólga væri gastritis.
Eg fagnaði í vor fjörutíu ára stúd-
entsafmæli frá Menntaskólanum í
Reykjavík. Á námsárum mínum
námu allir menntaskólanemar lat-
ínu, en gríska var af lögð snemma
á öldinni. Föðurafí minn, sem lauk
stúdentsprófi frá sama skóla árið
1889, hjálpaði mér stundum með
iatínuna og mér er löngu ljós sá
ELLEN
BETRIX
Vöruvöndun Þjóðverja er alþekkt, einnig
verðskyn þeirra og stöðugleiki í
efnahagsmálum.
ELLEN BF.TRIX snyrtivörurnar eru gæðavörur
framleiddar eftir kröfum Þjóóverja um gæði
og hagkvæmt verð.
Látió fagfólkió í eftirtöldum verslunum leióbeina yóur um val og noíkun á ELLEN
BETRIX snyrtivörum:
CLARA Kringlu - CLARA Austurstr. 3 - TOPPTÍSKANI Laugav. 15 - SNYRTIVÖRUBÚÐ-
IN Laugav. 76 - GULLBRÁ Nóatúni 1 7 - HOLTS APÓTEK Langholtsv. 84 - SNYRTI-
VÖRUVERSLUNIN Glæsibæ - SOFFÍA Hlemmtorgi - HYGEA Austurst. 16 - AND-
ORRA Hafnarfirói - APÓTEK KEFLAVÍKUR - APÓTEK AKUREYRAR - HILMA Húsavík
- KRISMA ísafirói - NINJA Vestm.eyjum - SNYRTIHÚSIÐ Selfossi - ÓSK Akranesi.
„En þótt við byggjum
við gnótt fjár væri að
mínu mati fásinna að
viðhalda sömu náms-
braut með nokkrum
nemendum í tveimur
skólum í sömu strætis-
*
vagnaleið. I Mennta-
skólanum í Reykjavík
er gömul og gróin forn-
máladeild. Samt gerist
nú örðugt að manna
hana, einkum nemend-
um sem hyggjast
stunda grísku.“
munur sem var á viðhorfi okkar til
þessa máls. Fyrir mér var latínan
dautt tungumál, vissulega lykill að
málum sem enn eru töluð, einkum
þeim rómönsku. Afi var aftur á
móti af kynslóð menntamanna sem
enn skynjuðu fornmálin sem lykil
að menningu. Ég minnist þess
hversu hann brýndi fyrir mér sið-
gæði Rómveija, þótt hann sem þjóð-
varnarmaður benti mér einnig á yfír-
gang þeirra gagnvart smáþjóðum.
Og enn hallar undan fyrir latín-
unni. Klerkar rómversku kirkjunnar
hafa til dæmis með leyfi páfa ávarp-
að guð sinn og söfnuð á eigin tungu
frá því upp úr miðri þessari öld.
Umdeild viðleitni okkar í Hamrahlíð
til að endurskoða námsefni til stúd-
entsprófs breytir engu um þessa
þróun.
Nú eru tímar aðhalds og sparnað-
ar og Ijóst að forstöðumanni fram-
haldsskóla líðst ekki að halda úti
fámennum námsbrautum. En þótt
við byggjum við gnótt fjár væri að
mínu mati fásinna að viðhalda sömu
námsbraut með nokkrum nemendum
í tveimur skólum í sömu strætis-
vagnaleið. í Menntaskólanum í
Reykjavík er gömul og gróin forn-
máladeild. Samt gerist nú örðugt
að manna hana, einkum nemendum
sem hyggjast stunda grísku.
Menntaskólinn við Hamrahlíð hef-
Örnólfur Thorlacius
ur um tvo áratugi brautskráð stúd-
enta af tónlistarbraut í samvinnu við
ýmsa tónlistarskóla. Ég hygg að
flestir séu mér sammála um að tónl-
ist hafi til muna meiri áhrif á
menningarlíf okkar nú á tímum en
klassísk fræði, að þeim ólöstuðum.
Samt hefði mér, og eflaust ýmsum
öðrum, þótt það furðanleg tilætlun-
arsemi ef einhver tónlistarunnandi
hefði í þrígang tekið upp opnu í víð-
lesnasta blaði landsins til að krefjast
þess að nemendur ættu þess til fram-
búðar kost að ljúka stúdentsprófi
af tónlistarbraut frá Menntaskólan-
um í Reykjavík, og hefði borið óheil-
indi á stjórnendur þess skóla fyrir
að framfylgja lögum um líkamsrækt
fremur en að tryggja það að þessir
nemendur þyrftu ekki að stunda nám
sitt austar í borginni.
Eins og Hrafn bendir réttilega á,
þurfum við á að halda mönnum sem
hafa gott vald á latínu og grísku,
eins og þjóð okkar þarfnast manna
sem kunna skil á búfræði, fugla-
fræði, flökun, heimspeki, japönsku,
kjarneðlisfræði, listasögu, rafvirkj-
un, þroskaþjálfun og örverufræði,
svo nokkur dæmi séu nefnd. Þar
með er ekki sagt að framtíð menn-
ingar á íslandi sé undir því komin
að þessum greinum sé ætluð sjálf-
stæð braut á námsskrá þess fram-
haldsskóla sem ég veiti forstöðu.
Sumar þeirra eru þar raunar í boði
sem valgreinar, rétt eins og latína
og gríska.
Höfundur er rektor
Menntaskólans við Hamrahlið.