Morgunblaðið - 03.03.1992, Síða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 3. MARZ 1992
I
i
að samstöðureglan yrði endurbætt
með þeim hætti að komið yrði í
veg fyrir að einstök þátttökuríki
gætu ítrekað virt meginreglur
Helsinki-sáttmálans eða aðrar
samþykktir byggðar á samstöðu-
reglunni að vettugi, án þess að
ráðstefnan ætti þess kost að grípa
til raunhæfra aðgerða á móti.
Einnig minnti ég á yfirlýsingu nor-
rænna utanríkisráðherrafundarins
í Reykjavík í janúar, þar sem hvatt
er til þess að möguleikar á friðar-
gæslu á vegum ráðstefnunnar
verði kannaðir.
Helsinki-fundurinn
Þessar og aðrar hugmyndir um
styrkingu Ráðstefnunnar um ör-
yggi og samvinnu í Evrópu verða
á dagskrá fjórða framhaldsfundar
ráðstefnunnar í Helsinki, sem hefst
í lok þessa mánaðar. Fundinum er
m.a. ætlað að móta nýjar hug-
myndir um leiðir til að koma í veg
fyrir vopnuð átök, hafa hemil á
hættuástandi og leiða til lykta
deilumál með friðsamlegum hætti.
Eitt af höfuðverkefnum Hels-
inki-fundarins verður auk þess að
ná samkomulagi um erindisbréf
fyrir nýjan vettvang öryggismála,
sem ætlað er að taka til starfa í
Vínarborg með haustinu. Vett-
vangurinn mun leysa af hólmi þær
viðræður um hefðbundin vopn og
traustvekjandi aðgerðir, sem átt
hafa sér stað innan ramma ráð-
stefnunnar til þessa.
Á Helsinki-fundinum gefst ís-
landi kostur á að eignast hlutdeild
í veigamiklum ákvörðunum, sem
lúta að framtíð öryggismála í Evr-
ópu. Markmið okkar með þátttöku
í fundinum er m.a. að leggja okkar
skerf að mörkum við málstað lýð-
ræðis og mannréttinda í því um-
róti, sem nú setur svip á stjórn-
málaþróunina í austurhluta álfunn-
ar. Við munum einnig leggja
áherslu á, að sá þáttur erindis-
bréfsins, sem fjallar um afvopnun
og traustvekjandi aðgerðir, sé
nægjanlega sveigjanlegur og opinn
til að bregðast við örum breyting-
um í stjórnmálum Evrópu og úti-
loka engin svið hefðbundins víg-
búnaðar. Með það veganesti, ekki
síst, höldum við fljótlega til stefnu-
móts við þátttökuríki ráðstefnunn-
ar í Helsinki.
Höfundur er utanríkisráðherra.

Efsvo er, þá getum við liðsinnt þér
að gera ársbátíð og aðra manniagnaði
W ÆSÉí
fte.
v- *'-/
W'M} JHI m
/1 /»#• . V .*** V > /
WjaT| W 2rTI
fiCJi l
wrrciblót,
rfidrykkji
Nánari upplýsingar á Hótel Borg í síma 11440
fermingaveislur, -------------------

——
eftir Jón Baldvin
Hannibalsson
Þegar leiðtogar 35 ríkja komu
saman í Helsinki 1. ágúst 1975 til
að setja Ráðstefnuna um öryggi
og samvinnu í Evrópu (RÖSE) af
hlunnum, aðskildi djúp gjá úlfúðar
og tortryggni ríkin í austri og
vestri. Gífurleg umskipti til hins
betra hafa átt sér stað frá því
Helsinki-sáttmálinn var undirritað-
ur. Skipting Evrópu heyrir foitíð-
inni til og komið hafa til sögunnar
ný, fullvalda ríki á rústum Sovét-
ríkjanna. Þegar fulltrúar þátttöku-
ríkjanna koma saman öðru sinni í
Helsinki 24. mars nk. munu engu
að síður blasa við þeim ný og ekki
síður krefjandi viðfangsefni á sviði
öryggismála í Evrópu en fyrir
sautján árum.
Nýjar leiðir
Borgarastyrjöldin í Júgóslavíu,
ásamt heiftúðugum átökum í Nag-
omo-Karabak undanfarnar vikur,
eru aðeins tvö dæmi um ófrið af
því tagi, sem auðveldlega gæti
ógnað stögugleika á meginlandi
Evrópu. Deilur sem blossað hafa
upp meðal arftaka Sovétríkjanna
um úthlutun hefðbundins vígbún-
aðar og skuldbindinga um niður-
skurð samkvæmt samningnum um
hefðbundinn herafla (CFE) frá því
í nóvember 1990, hafa einnig vak-
ið ugg um framtíð viðræðna um
takmörkun vígbúnaðar í álfunni. í
kjölfar þeirra hræringa, sem átt
hafa sér stað í austurhluta Evrópu
á undanfömun mánuðum, er óhjá-
kvæmilegt að leitað verði nýrra
leiða til að tryggja stöðugleika og
hafa hemil á hugsanlegu hættu-
ástandi.
Tilraunir í þessa átt munu öðru
fremur byggja á starfi gamal-
reyndra alþjóðastofnana og sam-
taka, sem mest hafa lagt að mörk-
um til varðveislu friðar á undan-
förnum áratugum. Þannig hefur
t.d. Atlantshafsbandalagið stofnað
sérstakt samvinnuráð með ríkjum
Mið- og Austur-Evrópu og sam-
veldanna nýju með það fyrir aug-
um að laga sig að kröfum nýs tíma.
Hin margslungnu og fjölbreyti-
legu úrlausnarefni, sem við blasa,
ekki síst í kjölfar upplausnar Sov-
étríkjanna, gera hins vegar að
verkum að enginn einn aðili getur
vænst þess að hafa aila þræði í
hendi, heldur verða alþjóðasamtök
og stofnanir með ólík starfssvið
og sérhæfíngu að taka höndum
saman við byggingu nýrrar Evr-
ópu. Ráðstefnan um öryggi og
samvinnu í Evrópu, Evrópuráðið,
Evrópubandalagið og Vestur-Evr-
ópusambandið hafa t.d. öll lagt
sinn skerf að mörkum. Ef að líkum
lætur, verður þess enn frekar þörf
í framtíðinni að hin ólíku samtök
stilli saman strengi til eflingar friði
og lýðræði um gjörvalla Evrópu.
Sérstaða RÖSE
í hópi alþjóðasamtaka, sem látið
hafa til sín taka á stjórnmálasvið-
inu að undanförnu, nýtur Ráð-
stefnan um öryggi og samvinnu í
Evrópu nokkurrar sérstöðu. Ráð-
stefnan er eini sameiginlegi sam-
ráðsvettvangur allra ríkja Evrópu
og Norður-Ameríku. Á ráðstefn-
unni í Prag dagana 30.-31. janúar
sl. var samveldisríkjunum tíu einn-
ig veitt aðild að ráðstefnunni og
hefur hún því nokkur Mið-Asíuríki
innan sinna vébanda. Einnig setur
hið umfangsmikla starfssvið ráð-
stefnunnar sterkan svip á ráðstefn-
una, en þrír helstu málaflokkar
sem hún hefur einkum fengist við
til þessa eru öryggismál, þ. á m.
takmörkun hefðbundins vígbúnað-
ar og traustvekjandi aðgerðir,
efnahags- og umhverfíssamvinna,
auk mannréttinda- og menningar-
mála.
Hið víðtæka umboð ráðstefn-
unnar gerir þátttökuríkjunum
Jón Baldvin Hannibalsson
„Á Helsinki-fundinum
gefst Islandi kostur á
að eignast hlutdeild í
veigamiklum ákvörðun-
um, sem lúta að framtíð
öryggismála í Evrópu.
Markmið okkar með
þátttöku í fundinum er
m.a. að leggja okkar
skerf að mörkum við
málstað lýðræðis og
mannréttinda í því um-
róti, sem nú setur svip
á stjórnmálaþróunina í
austurhluta álfunnar.“
kleift að fjalla um ágreiningsefni
á ólíkustu sviðum, þ. á m. á sviði
mannréttinda og þjóðernisminni-
hluta, áður en þau leiða til vop-
naðra átaka. Var það ekki síst í
þeim tilgangi að efla fyrirbyggj-
andi þátt ráðstefnunnar og örva
reglubundin samráð þátttökuríkj-
anna að þrjár fyrstu stofnanir ráð-
stefnunnar tóku til starfa á síðasta
ári, en stofnanir þessar eru fram-
kvæmdaskrifstofan í Prag, Átaka-
varnir í Vínarborg og skrifstofa
lýðræðis og mannréttinda í Varsjá.
Fjöldi þátttökuríkja ráðstefn-
unnar og yfírgripsmikið starfssvið
hennar gera það að verkum að
ráðstefnan er einkar vel í sveit
sett — í samstarfi við önnur alþjóð-
asamtök og stofnanir — til að ta-
kast á við ýmis brýn úrlausnarefni
Evrópuríkja á stjórnmálasviðinu
um þessar mundir. Með starfí ráð-
stefnunnar er stuðlað að því að
lýðræðisöfl í ríkjunum nýju nái að
festa rætur til frambúðar og greitt
er fyrir áframhaldandi stjórnar-
fars- og efnahagsumbótum í ríkj-
um Mið- og Austur-Evrópu. Sem
vettvangur samráðs og samvinnu
allra þátttökuríkjanna á sviði ör-
yggismála á ráðstefnan þess einnig
kost að hamla gegn frekari sundr-
ungu og misklíð mismunandi ríkja
og þjóðernishópa, sem ógnað hefur
stöðugleika í Evrópu í kjölfar hruns
kommúnismans.
Að undanförnu hefur ráðstefnan
sætt ámæli fyrir svifasein vinnu-
brögð. Þessi gagnrýni er að sumu
leyti ósanngjörn. Hafa ber hugfast
að ráðstefnan er pólitísk samtök
fullvalda þátttökuríkja, sem ekki
hafa lagalegan grundvöll ti! að
grípa til afgerandi aðgerða, ólíkt
t.d. Sameinuðu þjóðunum. Ólíkt
Atlantshafsbandalaginu hefur ráð-
stefnan heldur engu herliði á að
skipa og getur því ekki tryggt sam-
eiginlegt öryggi þátttökuríkja
sinna með sama hætti og banda-
lagið. Sú grundvallarstarfsregia
ráðstefnunnar að allar ákvarðanir
krefjast samstöðu allra þátttöku-
ríkjanna kann ennfremur að hafa
takmarkað svigrúm hennar í verki,
einkum eftir að þátttökuríkjunum
fjölgaði. Frá öðru sjónarhorni séð
er þessi veikleiki ráðstefnunnar þó
jafnframt mesti styrkleiki hennar,
þar sem ákvarðanir, sem þátttöku-
ríki hafa náð samkomulagi um án
undantekninga, halda að jafnaði
betur en ákvarðanir, sem eingöngu
eru háðar samþykki meirihlutans.
Á ráðstefnunni í Prag í lok jan-
úar benti ég m.a. á nauðsyn þess
Stefnumót í Helsinki