Morgunblaðið - 03.03.1992, Page 24

24
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 3. MARZ 1992
76. Búnaðarþing sett í gær:
Mikilvægt að allir taki tillit til
breytínganna í landbúnaðinum
- sagði Jón Helgason formaður Búnaðafélags íslands
Morgunblaðið/KGA
Fulltrúar á Búnaðarþingi hlýða á ávarp Jóns Helgasonar, formanns Búnaðarfélags íslands, við setningu
76. Búnaðarþings á Hótel Sögu í gær.
BÚNAÐARÞING var sett í 76.
sinn í gærmorgun að viðstöddum
forseta Islands, landbúnaðarráð-
herra og fleiri gestum. Jón Helga-
son, formaður Búnaðarfélags Is-
lands, setti þingið, og að því loknu
fluttu ávörp þeir Halldór Blönd-
al, landbúnaðarráðherra, og
Haukur Halldórsson, formaður
Stéttarsambands bænda. Þing-
störf hófust síðan eftir hádegið í
gær með kosningu varaforseta,
ritara og starfsnefnda, auk þess
sem lögð var fram skýrsla búnað-
armálastjóra um framvindu mála
frá síðasta Búnaðarþingi. Lögð
voru fram tæplega 30 mál til
umfjöllunar, en á þinginu að þessu
sinni verður meðal annars fjallað
um breytt rekstrarumhverfi land-
búnaðarins í ljósi þeirra breytinga
sem nýi búvörusamningurinn fel-
ur í sér, landbúnað og umhverfi
á íslandi og stöðu kvenna í
ábyrgðarstörfum innan félag-
skerfis landbúnaðarins. Búnaðar-
þing sitja 25 fulltrúar, sem kjörn-
ir eru til fjögurra ára í senn á
15 búnaðarsambandssvæðum, og
er þetta annað þing þessa kjör-
tímabils.
Jón Helgason, formaður Búnaðar-
félags Islands, minntist í upphafi
setningarræðu sinnar þriggja fyrr-
verandi þingfulltrúa, sem látist hafa
frá því síðasta Búnaðarþing var
haldið. Það eru þeir Gunnar Guð-
bjartsson, Einar Olafsson og Sigurð-
ur J. Líndal.
Framtíðin óræðari en áður
Jón Helgason sagði að fullyrða
mætti að þegar Búnaðarþing kæmi
að þessu sinni til fundar væru hrað-
ari breytingar að verða á umhverfínu
og framtíðin óræðari en áður. Breyt-
ingarnar blöstu við hvort sem
skyggnst væri um hérlendis eða út
fyrir landsteina, og hefðu íslenskir
bændur reynt að taka mið af þess-
ari stöðu. Þeir legðu áherslu á þátt-
töku í alþjóðlegu samstarfí, og að
sú þátttaka yrði virk svo skilningur
á sérstöðu okkar fengist og stuðn-
ingur annarra þjóða fengist við að
taka tillit til hennar. „En samstarf
við aðrar þjóðir gefur einnig tæki-
færi til að láta þær njóta okkar þekk-
ingar. Boð Búnaðarfélags íslands
um að taka á móti fimm bændum
frá Litháen til að kynna sér íslensk-
an landbúnað með nokkurra mánaða
dvöl hér hefur verið þegið, og getur
vonandi orðið að því á næstunni.
Jafnframt er í athugun frekari sam-
skipti við Eystrasaltslöndin í fram-
tíðinni," sagði hann.
Jón sagði að gildistaka nýja bú-
vörusamningsins myndi hafa í för
með sér miklar breytingar fyrir ís-
lenskan landbúnað, og þá væri ákaf-
lega mikilvægt að allir sem vinna í
þágu landbúnaðarins taki tlílit til
þess við störf sín. Stjórn Búnaðarfé-
lagsins myndi því leggja fyrir Búnað-
arþing erindi um að það taki sérstak-
lega til meðferðar á hvern hátt rann-
sóknastarfsemi, kennslu- og leið-
beiningarþjónusta geti sem best
unnið að því að markmiðum samn-
ingsins verði náð til hagsbóta fyrir
alla aðila og það geti sett sér ný
markmið í samræmi við það. Hann
sagði að með framleiðnipíndum land-
búhaði hefði í sumum löndum verið
gengið alltof langt við röskun á jafn-
vægi í náttúrunni, sem ylli hættu
bæði fyrir náttúru og neytendur.
Ljóst væri að víða þyrfti að grípa í
taumana og gera landbúnaðinn sjálf-
bæran.
„Margt bendir til að íslenskur
landbúnaður og afurðir hans standi
nær því en víðast hvar annars stað-
ar að ná þessu markmiði, og er mikil-
vægt að fram fari úttekt á því sem
fyrst. í því eru fólgin mikil verð-
mæti, sem auðvelda okkur starfið
framundan," sagði hann.
Hagsýni og góð sam-
vinna eru öflug tæki
í lok ávarps síns sagði Jón að
eftir því sem Búnaðarfélag íslands
næði samstarfi við fieiri aðila er
ynnu að sameiginlegum verkefnum,
yrði styrkur þess meiri til að sinna
hlutverki sínu. Mesti styrkur stjórn-
enda og starfsmanna BÍ væru að
sjálfsögðu félagsmenn þess, íslenskir
bændur, sem gerðu réttmætar kröf-
ur til félagsins um árangursríka ráð-
gjöf og farsæla leiðsögn. Hagsýni
og góð samvinna væru öflug tæki,
sem nota mætti til að búa sig undir
þær breytingar sem framundan
kynnu að verða, og finna úrræði til
að standa þær af sér.
„íslensk bændastétt hefur sýnt
það fyrr og síðar að hún býr yfir
samstöðu og styrk til að takast á
við slík verkefni. Takist okkur þar
vel til er þess að vænta að þessi síð-
asti áratugur aldarinnar verði ekki
síðri þeim sem liðnir eru, svo að við
aldamótin getum við verið sátt við
okkar stöðu og hag. Það er hlutverk
Búnaðarþings að styrkja grundvöll-
inn að þeirri framtíð," sagði Jón
Helgason.
Vandi blasir við
næsta haust
í ávarpi Halldórs Blöndal, land-
búnaðarráðherra, kom fram að hann
teldi að rösklegar hefði átt að ganga
til verks í fækkun sauðfjár síðastlið-
ið haust en raun varð á. Samkvæmt
búvörusamningnum var stefnt að því
að fækka ám um 55 þúsund, en
fækkunin náði hins vegar einungis
til 44 þúsund áa. Sagði Halldór að
fyrir vikið blasti nú við stærri vandi
en ella á hausti komanda, sem fæl-
ist í því að koma í veg fyrir offram-
leiðslu á næsta ári. Við þessum
vanda yrði hann að bregðast í sam-
ráði við bændasamtökin, en alveg
væri Ijóst að þörf væri á tilfinnanleg-
um flötum niðurskurði fullvirðisrétt-
ar næsta haust.
Halldór sagði að það hefði vakið
undrun sína og athygli að í opin-
berri umræðu hefði hver tekið það
upp eftir öðrum, að hlutur bænda
hafi legið eftir í þeim þrengingum
sem þjóðarbúið stendur frammi fyr-
ir, eins og þeir hefðu ekki tekið á
sig sinn hluta af byrðunum. Með
fjárlögum hafi verið ákveðið að tvær
síðustu greiðslur samkvæmt búvöru-
samningi til bænda færðust yfir á
tvo fyrstu mánuði næsta árs ofan í
ákvæði samningsins. „Ég legg
áherslu á, eins og stendur í lögunum,
að samráð verður haft við bænda-
samtökin um framkvæmd þessarar
frestunar á síðustu beinu greiðslun-
um, eins og ég hef raunar gert um
hvað eina það, sem varðar búvöru-
samninginn og framkvæmd hans,
án þess að ég ætlist til að bænda-
samtökin blessi mínar gerðir eða
taki ábyrgð á þeim,“ sagði hann.
Líkleg áhrif GATT-samnings
Halldór vék að aðild íslendinga
að hinu Evrópska efnahagssvæði og
GATT-samningunum, sem ætlað
væri að opna landamæri og ryðja
brott þröskuldum í viðskiptum þjóða
á milli. Hann sagði að Þjóðhags-
stofnun ynni nú að athugun á áhrif-
um samningsdraganna á landbúnað-
inn og íslenskan þjóðarbúskap, og
fljótlega væri von á fyrstu niðurstöð-
um varðandi þann þátt sem snertir
GATT. Þótt þær lægju ekki enn fyr-
ir mætti þegar greina vissa megin-
drætti í líklegum áhrifum hugsan-
legs GATT-samkomulags. Um 60%
af neyslu innlendra landbúnaðai-vara
á markaðsvirði yrðu ekki í beinni
samkeppni við innfluttar vörur ef
bannað yrði að flytja inn hrátt kjöt
og egg, og ekki væri reiknað með
innflutningi á ferskri mjólk eða
ijóma.
„Neysla innlendra búvara nam um
24 miiljörðum króna árið 1990. Ekki
virðist því fráleitt að áætla að árleg-
ur innflutningur búvara á verðlagi
til neytenda gæti numið a.m.k.
300-500 milljónum króna á fyrri
hluta aðlögunartíma GATT-sam-
komulagsins. í lok aðlögunartímans
verður aðgangur erlendra yara að
innlendum markaði að lágmarki 5%,
og ef til vill má telja raunhæft að
stefna að því að landbúnaður lands-
manna hafi a.m.k. 90% af innlenda
markaðnum um aldamótin. Þetta er
þó háð því að vel takist til við mótun
landbúnaðarstefnunnar næstu árin,
og að innlendum framleiðendum
búvara takist að draga úr kostnaði
og auka framleiðni greinarinnar,"
sagði hann.
Halldór sagði að talið væri að í
flestum tilvikum yrði nægilegt að
lækka tolla á innfluttum búvörum
um 15% á aðlögunartíma samnings-
ins, og verðlag innlendra búvara í
beinni samkeppni við innflutning
myndi að Iíkindum lækka svipað, en
verðlag á þeim búvörum sem ekki
má flytja inn myndi sennilega lækka
eitthvað minna. Að teknu tilliti til
þess hvernig líklegt sé talið að verð-
lag þróist á heimsmarkaði mætti því
ætla að búvöruverð lækki hér um
10-15% á aðlögunartíma nýs GATT-
samkomulags sem afleiðing af því
samkomulagi. Þetta þýddi að ís-
lenskir neytendur myndu greiða
2,5-3,5 milljörðum króna minna fyr-
ir sama magn af búvöru um aldamót-
in en þeir gerðu árið 1990. Sagði
Halldór að þessi þróun myndi óhjá-
kvæmilega fela í sér kröfu um aukna
framleiðni í íslenskum landbúnaði til
þess að kjör bænda geti haldist við-
unandi, en að mati Þjóðhagsstofnun-
ar væri raunhæft að reikna með að
störfum við hefðbundinn landbúnað
fækki um 2-3% ári, ef ekki opnast
möguleiki á útflutningi íslenskra
búvara.
Vaxtarmöguleikar í
landbúnaði
Halldór vék í máli sínu að þeirri
viðleitni að aðlaga búvöruframleiðsl-
una markaðnum, og sagði þau skila-
boð sem þaðan kæmu hljóta að hafa
áhrif á framleiðsluna og nauðsyn á
að bregðást skjótt við. Að öðrum
kosti missti landbúnaðurinn mark-
aðshlutdeild í samkeppninni við aðr-
ar matvörur. „Við megum ekki falla
í þá gryfju að meta framtíðarstöðu
landbúnaðar og dreifbýlis einungis
út frá vaxtarmöguleikum í mjólkur-
og kindakjötsframleiðslu. Þvert á
móti má færa fyrir því gild rök að
þessar framleiðslugreinar hafi verið
of fyrirferðarmiklar hér á landi,
þannig að aðrir tekjumöguleikar
hafi ekki nýst bændastéttinni sem
skyldi," sagði hann.
Halldór nefndi ferðaþjónustu
bænda sem dæmi um framtak í at-
vinnumálum sem vel hefði tekist.
Þá gat hann þess að tímabært væri
að endurskoða nám í búnaðarskólun-
um með hliðsjón af því að þeim
færi fjölgandi með hveiju árinu sem
líður er hyggja á nám í hrossarækt.
Hvanneyri gæti annað öllu almennu
búfræðinámi, og þess vegna hefði
sú hugmynd vaknað að Hólaskóli
helgi sig fyrst og fremst kennslu í
hrossarækt, tamningu og reið-
mennsku. Islenski hesturinn hefði
verið að vinna land erlendis, og æ
fleiri hefðu orðið til þess að nýta sér
þá möguleika, en ættu í samkeppni
við ræktendur íslenska hestsins í
Evrópu, einkum í Þýskalandi. Það
myndi styrkja þessa útflutnings-
starfsemi og verða aðdráttarafl fyrír
erlenda ferðamenn ef á Hólum risi
fyrirmyndar hrossabúgarður, eins
konar Mekka íslenska hestsins.
Mikilvægast að bændum
auðnist að standa saman
Haukur Halldórsson, formaður
Stéttarsambands bænda, sagði með-
Halldór Blöndal, landbúnaðar-
ráðherra, flytur ávarp við setn-
ingu Búnaðarþings.
al annars í ávarpi sínu að það væri
gæfa landbúnaðarins að hann ætti
nú að baki 12 ára verk í aðhaldsað-
gerðum á meðan ýmsar aðrar grein-
ar væru að stíga sín fyrstu skref á
því sviði, en þó væri ærið verkefni
framundan. Hann gerði nýja búvöru-
samninginn að umtalsefni, og sagði
að sú breyting sem hann hefði í för
með sér krefðist nýrrar hugsunar
og nýrra vinnubragða. Horfur á
aukinni sainkeppni frá erlendum
búvörum ykju enn á mikilvægi þess
að rétt yrði brugðist við þessum
nýju aðstæðum, og í þessu sam-
bandi væri samstaða á öllum sviðum
nauðsynleg. Fijáls innflutningur bú-
vara væri afdrifaríkasta stefnu-
breyting sem íslenskur landbúnaðui'
hefði staðið frammi fyrir um langan
aldur, og gerði gífurlegar kröfur til
bænda og úrvinnsluiðnaðarins til
aukinnar hagræðingar og lækkunar
vöruverðs ef innlendar búvörur ættu
ekki að verða undir í samkeppninni.
„Síðast en ekki síst gerir hið nýja
starfsumhverfí, sem að öllum líkind-
um bíður landbúnaðarins, kröfur til
bænda sjálfra. Kröfur um að þeir
læri að takast á við það óvægna
starfsumhverfi sem aukin sam-
keppni hefur í för með sér. Mikilvæg-
ast er þó að bændum auðnist að
standa saman um sín mál, og þá á
ég sérstaklega við afurðastöðvarnar.
Að mínu mati'er ekkert jafn mikil-
vægt og þetta,“ sagði Haukur.
Hann sagði áberandi að í þeim
löndum sem bændur hefðu staðið
saman um úrvinnslu og markaðs-
setningu framleiðslunnar væri af-
koma þeirra áberandi best, en á
undanförnum árum hefðu sést breyt-
ingar í þessu efni, sem reynst hafa
bændum býsna þungar í skauti. í
matvöruversluninni hefði þyngdar-
punkturinn færst til, og það væru
ekki lengur litlar og meðalstórar
verslanir sem önnuðust dreifingu
matvöru til neytenda, heldur stórfyr-
irtæki eða hringar sem í auknum
mæli keyptu afurðirnar af bændum
eða beinlínis létu framleiða þær fyr-
ir sig eftir pöntun, og ynnu síðan
úr þeim og dreifðu til neytenda í
stórmörkuðum.
„Þessi þróun er þegaiy farin að
gera vart við sig hér, og eitt það
versta sem gæti komið fyrir bændur
er að verða undirverktakar í slíkri
samsteypu, þar sem kaupandinn set-
ur þeim alla kosti varðandi fram-
leiðslu, magn og verð. Eina raun-
hæfa svar bænda við slíku er sam-
staða um að efla sína eigin úr-
vinnslu og sölufyrirtæki. Það er
einnig áberandi um þessar mundir
hve margir vilja verða vinir bænda
og neytenda, og hvísla í eyru þeirra
fögrum fyrirheitum um ágæti ein-
staklingsframtaks og hinnar fijálsu
samkeppni. Ég vil hins vegar taka
bændum vara við því að leggja trún-
að á að einungis með hinni fijálsu
samkeppni muni koma betri tíð með
blóm í haga. Við höfum hryggilega
reynslu af slíku í nokkrum búgrein-
um, þar sem ótakmörkuð samkeppni
og samstöðuleysi hafa lagt í rúst
blómlegan rekstur bænda og afurða-
stöðva, og versluninni hefur á örfá-
um árum tekist að sjúga til sín eig-
ið fé bæði afurðastöðva og bænda,
án þess að það hafi skilað sér í lækk-
un á verði til neytenda sem nokkru
nemur. Það væri hörmulegt ef þetta
væri sú þróun sem biði okkar á
næstu árum, og til þess eru vítin
að varast þau,“ sagði Haukur Hall-
dórsson.