Morgunblaðið - 04.03.1992, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 4. MARZ 1992
Hafa skal það sem
sannara reynist
eftir Svanhildi
Kaaber og Eirík
Jónsson
Því miður hefur oft reynst erfitt
að kalla fram almenna umræðu
um skólamál í þjóðfélaginu. Þess
vegna ber að fagna þeirri umfjöllun
sem síðustu vikur hefur orðið í fjöl-
miðlum og manna á meðal um
þennan mikilvæga málaflokk, þó
tilefni umræðunnar, ákvarðanir
ríkisstjómarinnar um niðurskurð á
fjármagni til skólastarfsins, séu
sannariega ekkert fagnaðarefni.
Þeir sem styðja ákvarðanir ríkis-
stjómarinnar hafa látið að því
liggja að Kennarasamband íslands
hafi farið offari í málflutningi sín-
um og jafnvel dreift gögnum og
upplýsingum sem ekki fá staðist.
Máli sínu til stuðnings birta þeir
fullyrðingar og tölur sem erfítt
kann að vera að hrekja fyrir þá
sem ekki hafa heildarsýn yfir mála-
flokkinn.
Hér verða leiðréttar nokkrar vill-
ur í málflutningi fylgismanna ríkis-
stjómarinnar og bætt við skýring-
um þar sem þær hefur vantað til
að nauðsynleg heildarmynd fáist:
Framlag ríkisins pr. nemanda
í grunnskóla
Þetta kemur t.d. fram í greinum
alþingismannanna Einars Guð-
finnssonar (Morgunblaðið 8. febr-
úar 1992) og Björns Bjamasonar
(Morgunblaðið 19. febrúar). Þar
er fjallað um framlög ríkisins á
hvem nemanda í grunnskólum.
Með grein Einars birtist eftirfar-
andi tafla sem Bjöm vitnar síðan í:
þessar: Fyrir árið Í990 var
fræðsluskylda fyrir 6 ára nemend-
ur og þeim ákvarðaður tími miðað
við fjölda í hverjum skóla. Vorið
1990 var skólaskylda 6 ára barna
lögbundin og frá haustinu 1990
var þeim reiknaður tími eins og
öðrum nemendum grunnskóla. Þá
var líka ákveðið að hámarksfjöldi
nemenda í 6 ára bekkjum skyldi
vera 22. Á fjárlögum ársins 1990
var gert ráð fyrir 40 miiljónum
króna vegna þessara ákvarðana á
fyrrihluta skólaársins 1990-1991,
þ.e.a.s. mánuðina september-des-
ember. Á fjárlögum áreins 1991
er að fullu reiknað með kostnaði
vegna framkvæmda þessara
ákvæða. Þegar tafla Einars er
skoðuð kemur í ljós að sú aukning
sem varð á fjármagni til grunn-
skóla árið 1991, m.a. vegna
ákvörðunar um skólaskyldu 6 ára
nemenda og fámennari bekkjar-
deilda í yngstu árgöngunum er að
engu orðin. Aukið fjármagn vegna
þessa nýja verkefnis er ekki lengur
til — heldur er kostnaður greiddur
með því að draga af því sem eldri
nemendum var ætlað.
Nemendafjöldi í
bekkjardeildum
í áðumefndri grein Bjöms
Bjarnasonar er m.a. fjallað um
nemendafjölda í bekkjardeildum
og þess getið að meðaltalsfjöldi
nemenda í bekkjardeild á landinu
öllu séu 19 nemendur. Björn telur
að meðaltalsfjöldi nemenda í
bekkjardeild í Reykjavík sé 21,7
nemendur. Þessar tölur eru út af
fyrir sig ekki dregnar í efa. Hins
vegar hefði gjaman mátt fylgja
Framl.
pr. nem.
121
125
120
„Reynsla kennara og
skólastjórnenda er ekki
sú að niðurskurður sem
ákveðinn hefur verið
vegna tímabundinna
erfiðleika þjóðfélagsins
skili sér til baka þegar
betur árar.“
um að vita til þess að annars stað-
ar séu nemendur færri. Meðaltals-
tölur af þessu tagi gefa því mjög
ranga mynd af ástandinu.
í grein Bjöms og reyndar einnig
í grein Jóns Steinars Gunnlaugs-
sonar lögfræðings sem birtist í
Morgunblaðinu 12. febrúar er því
haldið fram að á síðustu tíu ámm
hafi orðið mikil útgjaldaaukning í
skólakerfínu. Til þessarar fullyrð-
ingar er einmitt vitnað í leiðara
Morgunblaðsins 14. febrúar. Ekki
benda opinberar upplýsingar til
þess að hér sé rétt með farið —
nema síður sé. Hlutfall skólamála
af heildarútgjöldum ríkissjóðs hef-
ur frá árinu 1980 verið nánast
óbreytt 14-15% ríkisútgjalda.
Þetta kemur skýrt fram á með-
fylgjandi mynd sem birtist í fram-
kvæmdaáætlun menntamálaráðu-
neytisins í skólamálum til ársins
2000.
Kennslumagn á árunum 1960
og 1992
Ólafur Amarson aðstoðarmaður
menntamálaráðherra, lætur hafa
eftir sér í Morgunblaðinu 11.
febrúar sl. samanburð á heildar-
kennslumagni á ámnum 1960 og
1992. Sá samanburður er fullkom-
lega óraunhæfur, enda verið að
bera saman átta árganga í grunn-
skóla annars vegar og tíu árganga
hins vegar. Þar að auki er langt
frá því að öll sagan sé sögð í full-
yrðingum hans um kennslumagn
árið 1960.
Framlög á hvern grunnskólanema
Fjöldi Framl. á verðl. Framl. á verðl.
nemenda hvers árs jan. ’92
1990 42.875 4.449.583 5.171.682
1991 42.700 4.984.540 5.341.293
1992 42.817 5.122.112 5.122.112
Þær tölur sem þama birtast eru
ekki dregnar í efa. Hins vegar er
ámælisvert að nauðsynlegar skýr-
ingar fylgja ekki töflunni — sem
þess vegna gefur alranga mynd.
Skýringamar sem vantar eru
með að víða í þéttbýli er fjöldi
nemenda í bekkjardeild langt yfir
meðaltalinu, enda miklu fámennari
bekkir í dreifbýli. Það er augljós-
lega lítil huggun kennurum og
nemendum í 28-30 manna bekkj-
Þetta skal útskýrt nánar. Árið
1960 voru 6 ára böm ekki í skóla
og þeim þess vegna engin tími
reiknaður. Þá lauk skyldunámi
þegar unglingar voru 14 ára. Til
þess að öðlast rétt til inngöngu í
Svanhildur Kaaber
einu ári og taka landspróf eða
tveim árum og ljúka gagnfræða-
prófi. Þessu reiknar aðstoðarmað-
ur ekki með, en telur saman 'þá
tíma sem ætlaðir voru til kennslu
7 ára — 14 ára nemenda. Reyndar
reiknar hann alltaf með lægstu
heimilli viðmiðun, en á þessum
tíma var sá sveigjanleiki í tíma-
magni til skóla að svo dæmi sé
tekið áttu 12 ára böm að fá 32-34
stundir á viku. í því tilviki reiknar
Ólafur með 32 stundum. Þannig
reiknast honum til að árið 1960
hafi þeir árgangar sem þá vom í
skyldunámi fengið 9.075 mínútur.
Lítum nú á það sem réttara er:
Eins og áður er komið fram þurfti
unglingur að ljúka einu eða tveim
námsámm til viðbótar við það sem
þarna er talið til þess að öðlast
rétt til inngöngu í framhaldsnám,
þ.e.a.s. öðlast 'Sams konar rétt til
framhaldsnáms og gmnnskólapróf
veitir nú. Landsprófsbekknum vora
reiknaðar 1.640 mínútur á viku.
Til að ljúka gagnfræðaprófi þurfti
að bæta við tveim árum, samtals
3.080 mínútur á viku. Sé miðað
við meðaltal verður því að bæta
2.360 mínútum við þær 9.075 sem
aðstoðarmaður menntamálaráð-
herra telur ef ekki á að halla réttu
máli.
Við þetta er svo rétt að bæta
að hér er hvergi reiknað með
kennslu í sundi — sem að sjálf-
sögðu er hluti skyldunáms þá eins
og nú. Árið 1960 giltu tvenns kon-
ar reglur um talningu sundtíma
og fór þá eftir því hvort sundlaug
var í nágrenni skóla eða ekki. Ef
svo var átti að reikna mað einni
stund á viku öll námsárin, að öðr-
um kosti 108 stundum vegna
kennslu á sundnámskeiðum. Þetta
telur aðstoðarmaðurinn hvergi
með.
framhaldsskóla þurfti að bæta við
Sé allt þetta talið saman verða
þær 9.075 mínútur sem Ólafur
Arnarson nefndi að 11.595-11.765
mínútum á viku eftir því hve mik-
il sundkennsla var. Þegar sú tala
er svo borin saman við þær 11.400
stundir sem .reikna má með að
verði ætlaðar til kennslu í 1.-10.
bekk grunnskóla næsta vetur er
augljóst að vikulegur kennslufjöldi
þetta skólaár (’91-’92) er ívið hærri
en var á sjöunda áratugnum, en
verði niðurskurðaráform ríkis-
stjómarinnar að vemleika verður
vikuleg kennsla skólaárið ’92-’93
nokkm minni en hún var 1960.
Að lokum
Nú kann að vera að einhveijum
lesanda þyki hér fullnákvæmlega
farið í saumana á greinarskrifum
manna um skólamálin að undan-
förnu. Rétt er að hafa í huga að
reynsla kennara og skólastjóm-
enda er ekki sú að niðurskurður
sem ákveðinn hefur verið vegna
tímabundinna erfiðleika þjóðfé-
lagsins skili sér til baka þegar
betur árar. Engin sýnileg ástæða
er til að ætla að svo verði einmitt
nú. Þvert á móti hafa margir sem
um þessi mál fjalla miklu fremur
trú á því að með tilskipunum um
niðurskurð á fjárveitingum til
skólastarfsins sé ekki bara verið
að taka fljótfærnislegar og van-
hugsaðar ákvarðanir vegna tíma-
bundinna fjárhagsörðugleika held-
ur sé ekki síður verið að breyta
áherslum og meginmarkmiðum um
skólastarfið sem landsmenn hafa
hingað til staðið saman um og tal-
ið mikils virði, eins og sannaði við
setningu grunnskólalaganna síð-
astliðið vor.
Höfundar eru formaður og
varaformaður Kennarasambands
fslands.
MEÐAL ANNARRA ORÐA
Hvers virði er handleggur?
eftir Njörð P.
Njarðvík
Fyrir Alþingi liggur nú stjóm-
arfmmvarp til skaðabótalaga, þar
sem fjallað er um bætur fyrir lík-
amstjón. Má fullyrða að það marki
töluverð tímamót í viðhorfi til
meiðsla og örorku, ef það verður
að lögum. í stuttu máli má segja
að gmndvelli örorkumats sé ger-
breytt (eins og kemur fram í at-
hugasemdum við frumvarpið, bls.
22): „Horfíð er frá mati sem í
meginatriðum er læknisfræðilegt.
í stað þess kemur raunhæft fjár-
hagslegt mat á þeim áhrifum sem
líkamstjón hefur á hæfi hins slas-
aða til að afla tekna til vinnu.“
Fjárhagslegt mat
Þessi tvö hugtök eru nánar
skýrð á bls. 11: „1 hreinu læknis-
fræðilegu mati felst að sams kon-
ar áverkar (eða eftir atvikum geð-
rænt tjón) eru metnir til sama
hundraðshluta, án tillits til starfs
eða menntunar tjónþola og án
þess að líta til þess hver áhrif
örorkan hefur á getu hans til þess
að afla vinnutekna. Við fjárhags-
legt örorkumat er hins vegar leit-
ast við að meta til örorkustigs þau
áhrif sem líkamsmeiðsli (eða geð-
rænt tjón) hafa á ijárhag eða
nánar tiltekið hæfi hans til að
afla tekna með vinnu.“ í stuttu
máli má segja að örorkubætur
nemi skv. frumvarpinu sexföldum
árslaunum, sem em svo margföld-
uð með örorkustiginu. Sá sem
hefur 250 þúsund króna mánaðar-
laun fær því snöggtum hærri ör-
orkubætur en sá sem hefur 60
þúsund. Hins vegar er ekki miðað
við hærri árslaun en 4,5 milljónir
eða 375 þúsund krónur á mánuði.
Varanlegt mein
„Breyting á grundvelli örorku-
mats veldur því að margir tjónþol-
ar, sem hefðu eftir núgildandi
reglum fengið örorkubætur, eiga
ekki rétt á þeim. í stað þess koma
reglur um staðlaðar miskabætur,
bætur fyrir „varanlegt mein“ ...
Réttur til bóta fyrir varanlegt
mein stofnast án tillits til þess
hvort tjónþoli á rétt til bóta fyrir
varanlega örorku“. (bls. 23).
Þetta er nánar skýrt svo (bls.
14): „Veruleg örkuml, svo sem
missir lima eða varanlegar hreyf-
ingarhindranir, skerða ekki nærri
alltaf getu til að afla vinnu-
tekna ... Hins vegar er almennt
talið að skaðabótareglum beri að
haga þannig að slík likamsspjöll
beri að meta til bóta.“ Rætt er
um að „unnt sé að veita bætur
fyrir skerðingu á getu tjónþola til
þess að njóta lífsins eins og heil-
brigðir menn, t.d. þegar líkams-
spjöll valda því að tjónþoli getur
ekki stundað íþróttir, notið lista
eða er ófær um að eignast börn.
Bætur fyrir mein taka því við
nokkru af hlutverki bóta fyrir
læknisfræðilega örorku, þ.e. að
vera greiðsla fyrir ýmsar afleið-
ingar líkamstjóns sem ekki verða
beinlínis taldar ijárhagslegar ...“
Þama er með öðrum orðum að
nokkm vegið upp á móti mismun-
un þeirri sem nú skal gilda um
örorkubætur.
Aukið misrétti
En það breytir því hins vegar
ekki, að með þessu lagafmmvarpi
er enn verið að auka á misrétti í
þjóðfélagi okkar. Allir vita að
launamismunur hefur verið að
aukast hér á landi. Það er fleira
láglaunafólk en áður og fleira
hálaunafólk en áður, en fólki með
sómasamleg meðallaun hefur
fækkað. Enn er verið að þjóna
þeim sem betur mega sín. Enn
er verið að festa í sessi það bren-
glaða mat á gildi starfa í þjóðfé-
laginu. í frumvarpinu er tekið
dæmi af skurðlækni sem skaddast
á hendi „og er örorka eftir læknis-
fræðilegu mati 20%. Vegna
meiðslanna verður hann að hætta
skurðaðgerðum og á einungis kost
á störfum sem fyrirsjáanlega gefa
af sér 50% lægri tekjur til fram-
búðar. Regla 5. gr. veitir í þessi
tilviki rétt til bóta fyrir 50% ör-
orku“.
Læknar munu vera þeir einu í
heilbrigðisstétt sem hafa góð
laun, eru verulegir hálaunamenn.
Og tekið er fullt tillit til þess. En
hvað um hjúkrunarfólk? Hvers á
það að gjalda? Hvers virði er
handleggur hjúkmnarkonu? Ég
hef margsinnis þurft að dveljast
á sjúkrahúsi vegna skurðaðgerða,
og ævinlega hef ég dáðst að starfi
hjúkrunarfólksins, fórnfýsi þess,
þolinmæði, jafnlyndi og ósérhlífni.
Ég er sannfærður um að starf
þess á. mikinn þátt í bata sjúkl-
inga, og sá bati skilar þjóðfélaginu
skjótt arði. En starf hjúkrunar-
fólks er lítils metið í Iaunum, og
því skal það einnig fá litlar ör-
orkubætur.
Sömu sögu er að segja um aðr-
ar stéttir sem starfa í þágu ann-
arra í bókstaflegum skilningi, þær
sem annast uppeldi barna og
menntun, fóstmr og kennarar.
Þær em ekki hátt metnar. Þetta
kalla ég brenglað viðhorf til
starfsgildis. Og enn verra er, ef
slíkt mat á að ganga aftur í við-
horfi til meiðsla og örorku. Vill
íslenska þjóðin staðfesta þetta
viðhorf í mati á örorku? Ég efast
um það. Ég mótmæli því að hand-
leggur hjúkrunarkonu sé minna
virði en handleggur arkitekts eða
hátekjumanns á auglýsingastofu
(svo að dæmi séu nefnd). Hins
vegar má segja að þetta frumvarp
sé í samræmi við þann ójöfnuð
sem mótar stefnu þeirra sem nú
fara með völd á íslandi.
Höfundur er ritböfundur og
dósent í íslenskum bókmcnntum
við Háskóla íslands.