Morgunblaðið - 11.04.1992, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 11. APRÍL 1992
Á NOTUÐUM VÉLSLEÐUM
ARCTIC CAT SLEÐAR ÁSAMT ÖÐRUM TEGUNDUM
ALLT AÐ 50% AFSLÁTTUR
AF NÝJUM
VELSLEÐAFATNAÐI
Þannig verður nú, þegar Bach-
sveitin í Skálholti ásamt átta er-
lendum hljóðfæraleikurum, Mót-
ettuskór Hallgrímskirkju, tveimur
erlendum og fimm íslenskum ein-
söngvurum flytur Jóhannesarp-
assíuna mánudaginn 13. apríl í
Hallgrímskirkju undir stjórn Harð-
ar Askelssonar.
Sjálfur fylli ég að vísu þann
flokk, sem telur tónlist Bachs þola
verulega breidd í flutningi, en
engu að síður verð ég að viður-
kenna, að sum verk hans og þá
sér í lagi Jóhannesarpassían hitta
ótrúlega vel í mark, þegar þau eru
færð til upphaflegs vegar í flutn-
ingi og fyrra tíma hljóðfæri notuð
og fyrri tíma sönghefðir virtar.
Það er ekki ólíkt því að við flytjum
úr raflýstri uppljómun 20. aldar-
innar inn í dularfullt hálfrökkur
fyrri alda, þar sem einungis eitt
ljós skín, en skín skært.
Við samningu Jóhannesarpass-
íunnar var Johann Sebastian Bach
í mun að nota Biblíuþýðingu Mar-
teins Luthers. í Köthen, þar sem
hann starfaði áður en hann gerð-
ist kantor við Tómasarkirkjuna í
Leipzig árið 1723, var Kalvinstrú
ríkjandi og Biblíuþýðing Marteins
Luthers átti því ekki upp á háborð-
ið. í Leipzig var þetta hins vegar
ekki vandamál. Því er það vel við
hæfi að hlutverk guðspjallamanns-
ins i væntanlegri uppfærslu Jó-
hannesarpassíunnar í Hallgríms-
kirkju og Skálholti sé í höndum
ungs þýsks tenórsöngvara, Karl-
Heins Brandt. Hlutverk Krists
verður í höndum norska bassa-
söngvarans Njál Sparbo en önnur
einsöngshlutverk eru í höndum
íslenskra söngvara. Margrét Bóas-
dóttir, sem má segja að sé sér-
hæfð í túlkun á tónlist Bachs,
syngur sópranaríurnar, Sverrir
Guðjónsson altaríurnar, Gunnar
Guðbjömsson tenóraríurnar,
Bergþór Pálsson bassaaríurnar og
Tómas Tómasson syngur hlutverk
Pílatusar. I flestum aríunum koma
fram hugleiðingar mannsins um
það, sem er að gerast, eins og til
dæmis í tenóraríunni „Ach, mein
Sinn, wo willt du endlich hin?“ þar
sem maðurinn veltir fyrir sér af-
neitun Péturs postula á Jesú Kristi
og afleiðingum ístöðuleysis hins
mannlega eða í bassaaríunni
„Mein teurer Heiland“ þar sem
maðurinn spyr sig í undrun, hvort
orðin „Es ist vollbracht" eða „það
er fullkomnað" þýði í raun að
maðurinn hafi verið leystur undan
viðjum dauðans. Það er þó ef til
vill í aríunni „Es ist vollbracht"
sem innblástur Johanns Sebast-
ians Bachs nær hvað hæst og að
þessu sinni fellur það í hlut Sverr-
is Guðjónssonar, kontratenórs, að
túlka þessa aríu. Það er, að ég
best veit, algjör nýung hérlendis
að fela kontratenór þetta hlutverk,
en sannleikurinn er að althlutverk-
in í passíum Bachs liggja einstak-
lega vel fyrir kontratenórrödd,
mun betur en þau falla að eðli
dökkrar kvenraddar, enda var það
að öllum líkindum sú rödd, sem
Bach hafði í huga við samningu
verksins og fellur hljómurinn eðli-
lega að notkun gamalla hljóðfæra
við flutning þess. Þegar vel tekst
er eins og tónlistin sé ekki alveg
af þessum heimi og var það vafa-
laust tilgangurinn.
Ég vona, að sem flestir mega
njóta.
Höfundur er læknir.
tíma sínum. Víst er, að mörg þau
hljóðfæri, sem nú þykja sjálfsögð
voru annað hvort ekki til eða til
í öðru formi en nú tíðkast og
hljómurinn því annar.
Sumir halda því fram, með þó
nokkrum rétti, að tónlist Bachs
sé svo stórkostleg, að hún nái
langt út fyrir takmörk nokkurs
hljóðfæris, tímabundins smekks
eða tímabundinna möguleika. í
þeim skilningi beri hún í sér tíma-
leysið.
I leit sinni að hinum eina sanna
tóni hafa aðrir horfið aftur til
hefða þess tíma, sem Bach starf-
aði á og hafa reynt að halda sér
við þá hljóðfæraskipan og söng-
hefðir, sem þá tíðkuðust, að svo
miklu leyti, sem þær eru okkur
kunnar.
Jóhannesarpassían
í HallgTÍ mski rkj n
BIFREIDAR & LANDBÚNADARVÉLAR HE
Ármú/a 13, 108 Reykjavík, símar 68 12 00 & 3 12 36
eftir Halldór Hansen
„Ef tii vill eru tímar kraftaverk-
anna ekki liðnir,“ varð mér hugs-
að, þegar það fór að kvisast á tím-
um síðari heimsstyijaldarinnar, að
dr. Victor von Urbancic væri að
undirbúa flutning Jóhannesarp-
assíunnar eftir Johann Sebastian
Bach á íslandi. Jafnvel í áræðn-
ustu draumum háfði mér aldrei
dottið í hug að ég ætti eftir að
heyra þetta eða önnur öndvegis-
verk tónbókmenntanna hér á
landi. Það sýndist jafnólíklegt og
að hægt yrði að senda menn til
tunglsins. En margur draumurinn
frá í gær tilheyrir gráum hvers-
dagsleikanum í dag og er tekið
sem sjálfsögðum hlut.
„Sic transit gloria mundi.“
I dag stöndum við frammi fyrir
því, að hægt er að heyra Otelló
eftir Verdi í Islensku Operunni,
La Bohéme eftir Puccini í Borgar-
leikhúsinu, Matteusarpassíuna
eftir Bach í Langholtskirkju og
Jóhannesarpassíuna eftir sama
höfund í Skálholti og Hallgríms-
kirkju - allt svo til á sama tíma.
Hver hefði trúað þessu fyrir
ekki alltof löngu? Ef til vill eru
tímar kraftverkanna enn ekki liðn-
ir.
Ævintýrin halda alla vega
áfram að gerast, jafnvel þó að við
íslendingar, jafnt sem aðrir, miss-
um oft sjónar á „undrinu", þegar
vaninn blindar og sinnuleysið lokar
sýninni.
Og þó hefur „undrið“ í innsta
boðskap kristinnar trúar ekkert
breyst, hvort sem við komum auga
á það eða ekki og það „undur“
var innblástur Johanns Sebastians
Bachs í tónlistarsköpun sinni. Án
þessa „undurs“ hefði hvorki Jó-
hannesarpassían eða Matteusar-
passían getað séð dagsins ljós. Oft
nægir innblástur þessarar tónlist-
ar til að lyfta okkur mannanna
börnum upp úr viðjum vanans og
doða hversdagsleikans - alla vega
um stund - þannig að skynjunin
Fra æfmgu fyrir fyrsta flutnmg Jóhanncsarpassiunnar her a landi með upprunalegum hljóðfærum.
Þær eru þó um margt ólíkar.
Matteusarpassían er stærri í snið-
um og nær flugi á öðrum nótum
en Jóhannesarpassían. Ef til vill
er það í samræmi við guðspjöllin
sem liggja þeim til grundvallar og
afstöðu guðspjallamannanna
sjálfra.
Þær eiga það þó sameiginlegt
að vera mjög í anda siðbótarstefnu.
Marteins Luthers og þar með í
samræmi við trúarsannfæringu
Johanns Sebastians Bachs. Báðar
eru mjög persónulegar í afstöðu
sinni og frásögn, leggja rækt við
umræður og íhuga efnisinnihald
guðspjallanna. Þær eru að þessu
leyti gjörólíkar til að mynda H-
sig betur og í enn óhagstæðara
ljósi en ella í návist hins full-
komna, en þolir illa að horfast í
augu við svo ófagra spegilmynd.
Þó Jóhannesarpassían sé laus við
allan leikhúsbrag, er hún þó að
sumu Ieyti dramatískari en Matt-
eusarpassían og minna um milda
drætti í henni. Þeir verða þó þeim
mun áhrifaríkari, þá sjaldan þeir
halda innreið sína, fyrir það að
vera boðberi eilífðargildanna gegn
því tímabundna og forgengilega.
Menn hafa lengi um það deilt
hvernig tónverk Johanns Sebast-
ians Bachs og annarra gamalla
höfunda hafi verið flutt í sinni
upprunalegu mynd á sköpunar-
„Sjálfur fylli ég að vísu
þann flokk, sem telur
tónlist Bachs þola veru-
lega breidd í flutningi,
en engu að síður verð
ég að viðurkenna, að
sum verk hans og þá
sér í lagi Jóhannesar-
passían hitti ótrúlega
vel í mark, þegar þau
eru færð til upphaflegs
vegar í flutningi og
fyrra tíma hljóðfæri
notuð og fyrri tíma
sönghefðir virtar.“
opnast á ný fyrir ævintýri
„undursins“ í öllum sínum fersk-
leika. Hvert okkar þarf ekki á því
að halda?
Líkur benda til að Johann Se-
bastían Bach hafi samið fleiri
passíur sem hafa glatast. En við
getum verið þakklát fyrir að bæði
Jóhannesarpassían og Matteus-
arpassían hafi varðveist og haldið
velli. Já, meira en það, þær vinna
stöðugt á.
moll messunni sem er ópersónu-
legri og fjarlægari hinu mennska
í háleitum boðskap sínum. En af
þeim tveimur passíum, sem varð-
veist hafa, er Jóhannesarpassían
sú mannlegri í þeim skilningi að
hún fæst beint og milliliðalaust
við átök mannkyns við hið guð-
lega, sem það skynjar á einhvern
hátt, en getur ekki skilið og ræðst
að lokum gegn, ef til vill vegna
þess að hið ófullkomna sér sjálft
Halldór Hansen
HALLVEIGARSTAÐIR
Til leigu
skrifstofuhúsnæði á Hallveigarstöðum,
Túngötu 14(nú Borgardómaraembættið).
Laust frá 1. ágúst nk.
Upplýsingar í síma 624393 frá kl. 9-12.