Morgunblaðið - 14.05.1992, Side 28

28 MQRGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. MAÍ 1992
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Árvakur h.f., Reykjavík
Flaraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Björn Vignir Sigurpálsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar: Aðal-
stræti 6, sími 691111. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 691122. Áskriftar-
gjald 1200 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 110 kr. eintakið.
LÍN
Mikil breyting hefur orðið á
starfsemi Lánasjóðs ís-
lenzkra námsmanna á nokkrum
umdanförnum árum. Sú var tíðin,
að námsmenn gátu aldrei gengið
út frá nokkrum hlut vísum hjá lána-
sjóðnum og mikil gagnrýni var á
vinnubrögð sjóðsins við afgreiðslu
námslána. Þetta hefur gjörbreytzt.
í raun og veru má segja, að starfs-
hættir sjóðsins og starfsmanna
hans séu til fyrirmyndar. Hafi við-
skiptamenn sjóðsins þau gögn á
hreinu, sem þeim ber að skila geta
þeir gengið út frá því sem vísu að
lánin eru afgreidd þegar í stað og
á þeim tíma sem sagt hefur verið.
Þetta er mikil breyting frá því sem
áður var.
Að undanfömu hafa staðið yfir
á Alþingi miklar umræður um lána-
sjóðinn og námslánakerfið vegna
fmmvarps, sem ríkisstjómin hefur
lagt fram um breytingar á náms-
lánakerfinu. Þetta framvarp gerir
ráð fyrir þeirri grandvallarbreyt-
ingu að námslánin séu greidd út
eftir að námsmaður hefur skilað inn
tll sjóðsins gögnum um að hann
hafi náð tilskyldum árangri í námi.
Talsmenn lánasjóðsins hafa sagt,
að námsmenn eigi að brúa bilið
með bankalánum og hafa þeir tek-
ið upp viðræður við einhveija bank-
anna a.m.k. um slíkar bráðabirgða-
lánveitingar. í Morgunblaðinu í
gær var frá því skýrt, að í viðræð-
um bankanna og lánasjóðsins hefðu
komið fram hugmyndir um, að
bankarnir mundu afla sér upplýs-
inga um námsárangur námsmanna,
sem til þeirra leita og byggja lán-
veitingar að einhveiju leyti á þeim
upplýsingum.
I fyrradag birtist hér í blaðinu
grein eftir Steingrím Ara Arason,
aðstoðarmann ijármálaráðherra,
sem á sæti í stjórn lánasjóðsins,
þar sem hann færir fram efnisleg
rök fyrir þessari fyrirhuguðu breyt-
ingu. Kjarninn í röksemdafærslu
Steingríms Ara er sá, að u.þ.b
5.000 námsmenn og makar þeirra
af um 8.000 viðskiptamönnum lán-
asjóðsins hafí gefið upp að hausti
rangar upplýsingar um tekjur, sem
hafi valdið því, að sjóðurinn hafi
þurft að leggja út 300-400 milljón-
ir króna umfram það sem hann
ella hefði þurft að gera. Að vísu
koma þeir peningar til baka, ef svo
má að orði komast, vegna þess að
skattskýrslum er skilað inn til lána-
sjóðsins í byijun febrúar ár hvert,
bomar saman við tekjuupplýsingar
frá haustinu áður og lánveitingar
að vori skertar sem hugsanlegum
mismun nemur. Um þetta segir
Steingrímur Ari Arason: „Veruleg-
ur hluti þessara ofgreiddu lána
greiðist sjóðnum án vaxta þegar
frá líður. Það er þó ekki kjarni
málsins. Hann er sá, að með röng-
um upplýsingum fékk rúmlega
helmingur námsmanna á þessu
skólaári í hendur mikla vaxtalausa
fjármuni, sem þeir áttu ekki rétt á.“
Þetta era þungar ásakanir. Það
má lesa margt út úr tölum. Þótt
ekki skuli úr því dregið, að einhver
hópur námsmanna hafi reynt að
misnota námslánakerfíð, sem að
vísu hlýtur að vera mjög erfitt
vegna þess hversu afdráttarlausar
starfsreglur þess eru, má spytja
hvort það sé hugsanlegt, að svo
stór hluti námsmanna hafí gert
það. Tekjuupplýsingum er skilað
síðla sumars eða snemma á haust-
in. Hvað gerist ef námsmaður vinn-
ur með námi fram að áramótum
og getur hvorki séð fyrir að hann
fái síika vinnu eða áætlað tekjur
sínar af slíkri vinnu með nokkurri
nákvæmni, þegar tekjuupplýsing-
um er skilað inn til lánasjóðsins?
Hvað gerist ef námsmaður, sem
er við nám erlendis, kemur heim í
jólafrí og fær tilfallandi vinnu og
þar með tekjur sem hann hafði
enga hugmynd um að mundu falla
til nokkram mánuðum áður? Varla
halda talsmenn lánasjóðsins því
fram, að í því felist misnotkun eða
röng upplýsingagjöf, ef slíkar tekj-
ur koma ekki fram fyrr en á skatta-
framtali?
Það er margt óljóst um fram-
kvæmd þessa tvöfalda kerfis, sem
ríkisstjórnin og stjómarflokkamir
virðast vilja taka upp við veitingu
námslána. Hvaða kröfur gera
bankamir um ábyrgðir? Hvernig
meta bankarnir, hvort þeir treysta
sér til að veita námsmanni bráða-
birgðalán? Hvað gerist ef náms-
maður sem fær bráðabirgðalán í
banka veikist á miðju tímabili, get-
ur ekki lokið prófi og fær þar með
ekki lán hjá lánasjóðnum eftir ára-
mót og verður síðan að leita til
banka um enn frekari lán fram á
vorið? Ef niðurstaðan verður sú,
að bankarnir byggja lánveitingar
að einhveiju leyti á námsárangri
verða þeir að setja upp sérstakt
kerfí til þess að meta prófgögn, sem
era mismunandi frá hinum ýmsu
löndum og skólum. Sjá menn fyrir
endann á því sem hér er verið að
gera?
Það er enginn vafi á því, að það
er nauðsynlegt að breyta námslán-
akerfinu með ýmsum hætti. Þar
hefur ekki aðeins verið um að ræða
einhveija misnotkun heldur og ekki
síður, að fólk hefur notfært sér út
í yztu æsar það sem kerfíð hefur
haft upp á að bjóða. Á hinn bóginn
ber að framkvæma allar breytingar
á þessu kerfi af mikilli varkárni.
Það er t.d. augljós hætta á því, að
þeir sem minna mega sín eigi erfíð-
ara uppdráttar af margvíslegum
ástæðum, þurfí þeir að leita til
banka til að fjármagna skólagöngu
sína. Þótt um bráðabirgðalán sé
að ræða þýðir það kerfi sem nú er
rætt um að námsmenn era með
bráðabirgalán í banka frá hausti
og fram á vor. Það kostar péninga.
Lánasjóðurinn segist ætla að lána
fyrir þeim kostnaði. Hvaða vit er
í því? Bæði frá sjónarmiði lána-
sjóðsins og viðskiptamanna hans,
sem borga lánin til baka með verð-
tryggingu og nú einnig með ein-
hveijum vöxtum.
Alþingi Iýkur væntanlega af-
greiðslu þessa frumvarps nú í vik-
unni. Alþingismenn ættu að skoða
hug sinn vandlega áður en þeir
taka ákvörðun um að standa að
þessari breytingu á námslánakerf-
inu. Er breytingin nógu vel undir-
búin til þess að óhætt sé að taka
þetta skref?
Kostnaður við heil-
brigðisþj ónustu
Rangar forsendur en rétt reiknað
eftir Ólaf Ólafsson
Hagfræðistofnun Háskóla íslands
heldur áfram veginn og endurtekur
fyrri fullyrðingar út frá gögnum
OECD (Mbl. 28. apríl og 6. maí
1992). A fundi með fulltrúa OECD
á Hótel Sögu fyrir nokkra kom ræki-
lega í ljós að grunntölur OECD eru
ekki traustar. Verulegur hluti „heil-
brigðiskostnaðar“ margra OECD
þjóða fellur undir félagskostnað —
færast því á reikning félagsmála-
ráðuneyta — og lækka þar með út-
gjöld þeirra vegna heilbrigðisþjón-
ustu.
Jean Pierre Pouillier sem er höf-
undur framangreindra gagna full-
yrti á fyrrnefndum fundi á Hótel
Sögu að gögn OECD um kostnað á
heilbrigðisþjónustu milli ríkja „séu
almennt ekki sambærileg". í inn-
gangsorðum Pouillier í aðalriti
OECD Health Care System in Trans-
ition, París 1990a) tekur hann þetta
sérstaklega fram: „Data are gener-
ally not comparable" Rök fyrir því
era meðal annars:
1) „Skortur á viðurkenndum alþjóð-
legum skilgreiningum á sjúkra-
húsum (rúmum) hjúkrunarheim-
ilum og heimahjúkran".
2) „Að löndin búi við mismunandi
læknisfræði-, félags- og efna-
hagslegt skipulag".
Athugun á grunngögnum
OECD
Til nánari skýringar á skekkju
Hagfræðistofnunarinnar skal gerð
grein fyrir hvernig útgjöld á íslandi
og í nágrannalöndunum skiptast á
milli heilbrigðis- og félagsgeira.
Tafla I. Heildarkostnaður til heil-
brigðismála sem hlutfall af
vergri þjóðarframleiðslu(2)
% af vergri þjóðarframl- 1990
ísland 8,5
Danmörk 6,2
Finnland 7,4
Noregur 7,2
Svíþjóð 8,7
Bretland 6,6
Vestur-Þýskaland 8,1 (Sjukvárdskostnader i de nordiska lándema, óbirt)
Bretland og Vestur-Þýskaland eru
tekin með vegna þess að þau eru
svokölluð viðmiðunarlönd, sem Hag-
fræðistofnunin tekur með.
Gildrur sem Hagfræðistofnunin
varaðist ekki við gerð skýrslu sinnar
era meðal annars þessar:<3,4)
1. Danir og Vestur-Þjóðveijar
greiða kostnað vegna elli- og
hjúkrunarheimila af félagslegum
kostnaði. Samkvæmt útreikning-
um Svía lækkar kostnaður þeirra
um 1,4% af vergri þjóðarfram-
leiðslu ef elli- og hjúkrunarheim-
ilum er sleppt í útreikningunum.
Á íslandi er þessi kostnaður
greiddur af heilbrigðiskostnaði.
2. Danir og Svíar greiða fyrir vistun
fyrir þroskahefta af félagsgeir-
anum. Samtals má því hækka
útgjöld Dana um 2,0% og verður
heildarkostnaður þeirra svipaður
og t.d. íslendinga.
3. Kostnaður vegna áfengismeð-
ferðarstofnana, sem er að vísu
nokkuð sérstæður fyrir ísland,
er færður undir heilbrigðisþjón-
ustu á íslandi en yfírleitt undir
félagsmál í öðram löndum.
4. Á hinum Norðurlöndunum er
greiðslufyrirkomulag ólíkt því
sem gerist hér á landi. í Dan-
mörku greiðir ríkið um 40% af
heildarkostnaði til heilbrigðis-
þjónustu, í Finnlandi 50%, í Nor-
egi 70% og í Svíþjóð 15%. Sveit-
arfélög greiða mest.. Verulegur
rekstrarkostnaður sveitarfélaga
s.s. vegna tannlækninga, heima-
hjúkranar og sjúkraþjálfunar
falla undir félags- og heilbrigðis-
mál, sem erfitt er að greina í
sundur. Á íslandi greiðir ríkið
þetta mest allt nema heima-
hjálp.<5) Það eru því engin skörp
eða stöðluð skil á milli félagslegr-
ar þjónustu annars vegar ogheil-
brigðisþjónustu hins vegar.
5. Launatengd gjöld eru mjög há í
Svíþjóð eða um 48%, í Bretlandi
12%. í heilbrigðisþjónustunni er
launakostnaður milli 60-70% af
heildarkostnaði. Upphæð þessar-
ar greiðslu setur því verulegt
strik í reikninginn.
6. Sem dæmi um áhrif mismunandi
greiðslumáta má nefna að í jan-
úar 1992 fluttust útgjöld fyrir
minni sjúkrahúsin í sveitum
Ólafur Ólafsson
„Enginn má skilja þessi
orð á þann veg að Land-
læknisembættið sjái
ekki ýmsa annmarka
við kostnað og rekstur
heilbrigðisþj ónustunn-
ar enda gert margar
tillögur til úrbóta í því
efni. Sumar hafa náð
fram að ganga en aðrar
ekki.“
(umönnunarstofnanir) og heima-
hjúkrun í Svíþjóð til sveitarfélaga
sem hafði þau áhrif að greiðslan
féll að verulegu leyti undir félags-
lega þjónustu. Við þessa breyt-
ingu telja Svíar að útgjöld til
heilbrigðisþjónustu lækki úr 8,5
í 7,0% af vergri þjóðarfram-
leiðslu.10 eða svipað og í Dan-
mörku.
Útgjöld til félagsmála
Sem hlutfall af vergri þjóðarfram-
leiðslu er ísland lægst í Evrópu.(,|)
Tafla II.
Ýmsar greiðslur sem aðrir færa
á félagskostnað færum við á heil-
brigðiskostnað. Á norrænum land-
læknafundi er haldinn var í apríl sl.
Afnám einkasöluréttar ríkisins á tóbaksvörum;
Oljóst hver áhrífin yrðu
á verðlagningu tóbaks
FRIÐRIK Theódórsson, framkvæmdastjóri Rolf Johansen & Co, sem
er einn helsti umboðsaðili fyrir tóbaksvörur, segir að ef einkasölurétt-
ur ríkisins á tóbaki verði afnuminn verði innflytjendur að leggja í
verulegan kostnað við að byggja upp dreifingarkerfi og annast birgða-
hald, en á þessu stigi sé óijóst hvaða áhrif þetta hefði á verðlagning-
una. Hann segir að gefa verði einkaaðilum ákveðinn aðlögunartíma
til að taka yfir tóbakssöluna, og hann fái ekki séð að nokkur geti
verið tilbúinn til þess 1. janúar 1993.
„ÁTVR nýtur í dag bestu kjara í
flutningum til landsins í skjóli þess
magns sem þeir eru að flytja, og
þeir njóta einnig þeirra skilyrða inn-
anlands. Dreifingarkostnaður á tób-
aki hjá þeim er því mjög lítill, og í
fljótu bragði get ég ekki séð annað
en að hann myndi aukast. Hvort
tóbaksverð kæmi til með að hækka
af þeim sökum fer svo allt eftir því
hvernig verðlagningunni verður
háttað, en við vitum ekki enn hvaða
skilyrði koma til með að fylgja þess-
um breytingum hvað það varðar. Það
eru því ýmsir þættir sem verður að
skoða vel áður en þetta gerist, ef
það þá gerist eitthvað. Þetta frum-
varp kom fram 1985 og því var frest-
að aftur fyrir tveimur árum síðan,
en það hefur reyndar ekki farið í
gegnum þingið,“ sagði Friðrik.
Börkur Arnason, framkvæmda-
stjóri heildsöludeildar hjá Globus hf.,
sem er annar stærsti umboðsaðilinn
fyrir tóbaksvörur, sagði að lítill tími
hefði gefist til að fara í saumana á
þessu máli. Á þessu stigi væri t.d.
ómögulegt að segja til um hvort tób-
ak kæmi til að hækka, m.a. vegna
hugsanlega hærri dreifingarkostnað-
ar. Þá væri ekki vitað hvort innflytj-
endur fengju gjaldfrest á því sér:
staka tóbaksgjaldi sem fyrirhugað
er að leggja á samkvæmt fumvarp-
inu, eða hvort staðgreiða þyrfti
gjaldið um leið og varan yrði leyst
úr tolli. Eftir þessu færi til dæmis
hvort mögulegt væri að veita kaup-
mönnum gjaldfrest eða ekki, en í dag
verða þeir að staðgreiða það tóbak
sem þeir kaupa. Hann sagði að ef
gjaldfrestur fengist á tóbaksgjaldinu
væri líklegt að einhvei; samkeppni
yrði á þessum markaði, en ef slíkur
frestur fengist ekki væri ljóst að