Morgunblaðið - 19.06.1992, Qupperneq 36

36
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. JÚNÍ 1992
BREMSU -DÆLUR
-SLÖNGUR -SETT
BORGARTÚNI 26
SÍMI 62 22 62

Sé(fC

CLICK
SKRIIFU-
BITAHALDARI
Bit Click er segulskrúfubita-
haldari sem má setja á
patrónu meö einu handtaki
yfir borinn. Þægilegt og
fljótlegt! Bit Click passar
fyrir um 95% þeirra borvéla
sem eru á markaðnum.
Leitið upplýsinga!
Þekking Reynsla Þjónusta
FÁLKINN
SUOURLANOSBRAUT 8, SÍMI 814670
Frelsi í sjávarútvegi -
burt með miðstýringuna
eftirÞóri V. Þórisson
ogAlbert Gunnlaugs-
son
Frjáls veiðisókn hefur ríkt á ís-
landsmiðum þar til nýlega. Við út-
færslu landhelginnar í 200 mílur
tóku íslendingar yfir stjórnun og
eftirlit miðanna. Talið var að stærð
þorskstofnsins dygði til að geta
stundað ftjálsar veiðar án þess að
gengið yrði á stofninn. Oeðlileg
uppbygging fiskveiðiflotans með
ríflegum lánveitingum, ríkisábyrgð
og styrkjum leiddi til þess að flot-
inn stækkaði úr hófí fram. Við
vorum komin með allt of afkastam-
ikinn flota miðað við afla. Þá fundu
stjórnvöld upp ýmiss kerfi til að
takmarka sóknina: skrapdagakerfi,
sóknarmark og að lokum aflamark.
Flotinn minnkaði því ekki, frekar
að afkastagetan ykist við þessar
kringumstæður.
En þá kom fram kvótakerfið í
núverandi mynd, þar sem fyrirfram
ákveðnu aflamarki var skipt á milli
þeirra sem stunduðu útgerð á þeim
tíma, bæði á arðbæran og óarðbær-
an hátt. Hugmyndin þróaðist út í
það að þeir hæfari keyptu smám
saman þá óhæfari út. Þarna var
kominn þægilegur útvegur fyrir
fúskara, þeim hafði áskotnast
gífurleg eign úr engu og var gull-
trygging þeirra ef þeir nú ákváðu
að hætta. Þetta viljum við kalla
„frjálshyggju í vemduðu um-
hverfi“. Ríkisstjómin gleypti við
kvótakerfínu þar sem það er kjörið
hagstjórnartæki, vitað er fyrirfram
hve mikið mun veiðast og hægt er
að setja afraksturinn beint inn í
fjárlögin (og eyða honum fyrir-
fram).
Siðferðisbrestur
kvótakerfisins
Kvótakerfið veitir takmörkuðum
hópi aðila veiðiheimildir sem eru
framseljanlegar eins og hveijar
aðrar eignir, og um leið útilokar
aðra frá veiðum nema gegn því að
kaupa til þess réttinn af hinum
fyrrnefndu háu verði.
Fyrir tíð kvótakerfisins seldi fyr-
irtæki sem hætti útgerð skip sitt
og veiðarfæri upp í skuldir. Nú
bætist þar að auki við verðmæt
eign sem er kvótinn, sem fyrirtæk-
ið fékk fyrir ekki neitt. Fylgismenn
kvótakerfísins segja að þetta verðr
arðurinn af hagræðingunni sem
næst með kvótakerfínu. Arðurinn
af fískveiðum mun lenda hjá þeim
sem fengu kvótann endurgjalds-
laust.
Réttlætiskennd og almenn skyn-
semi segja manni að verðmæti geti
ekki skapast úr engu. Siðferði þró-
ast og mótast eftir eigin lögmálum
líkt og tungumál. Siðferðismat hins
íslenska fískimannaþjóðfélags
verður ekki breytt með lögum. All-
ir hafa átt rétt á að stunda fískveið-
ar, allt sem þurfti til var skip og
veiðarfæri. Þessi réttur til veiða
hefur nú verið skilgreindur sem
eign. Þjóðin öll á fískinn í sjónum,
en aðeins fáir eiga réttinn til að
stunda veiðar. Sú staða getur skap-
ast að þessi réttur safnist á fárra
manna hendur og hvar stöndum
við þá.
Gallar kvótakerfisins
Kvótakerfíð miðast við stöðugar
aðstæður. Gengið er út frá ákveðn-
um heildarkvóta sem fastri stærð.
Einstaka kvótar eru líka fastar
stærðir, þ.e. ákveðinn tonnafjöldi.
Hagræðingin sem fylgismenn
kvótakerfísins benda á er sú að
fyrirfram sé vitað hversu mikið á
að veiða á árinu. Afköst skipa fyrir-
tækisins eru þá miðuð við það og
hámarkshagkvæmni næst. En
þetta er ekki svona einfalt. Afla-
magnið í hafinu er breytilegt ár frá
ári og virðist vera að miklu Ieyti
háð náttúruskilyrðum. Reikna má
með því að heildarkvótinn breytist
sífellt milli ára, og einstaka kvótar
hlutfallslega. Með kvótakerfinu
losna menn því ekki við þá óvissu
sem hefur fylgt því að veiða físk.
Fylgjendur kvótakerfísins trúa því
að hægt sé að efla stofnana með
„Við teljum að flestir
landsmenn séu ósáttir
við kvótakerfið vegna
þess að það stríðir gegn
siðferðisvitund þeirra.
Erfitt er fyrir fólk al-
mennt að benda á betri
leiðir.“
því að hafa ákveðinn heildarkvóta.
Kvótakerfíð er ekkert fískvemd-
unartæki. Reynsla undanfarinna
ára staðfestir að stærð þorskstofns-
ins hefur minnkað þrátt fyrir kvóta-
kerfíð. Aðstæðum í hafinu virðist
um að kenna en ekki ofveiði. Hin
hefbundna skoðun Hafrannsókna-
stofnunar er að þorskstofninum sé
best við haldið eða jafnvel stækki
með stórum hrygningarstofni, og
að ofveiði sé orsökin fyrir þeim
samdrætti sem hefur orðið í þorsk-
stofninum. Sú mynd sem hamrað
hefur verið í okkur af Hafrann-
sóknastofnuninni er að bein tengsl
séu á milli hrygningarstofnsins
(stofnstærðar) og nýliðunar, og á
milli veiði og stofnstærðar. Því
minna sem er veitt því stærri verði
stofnstærðin (og þar með
hrygningarstofninn) og því stærri
árgangar komi fram. A þessari
kenningu byggir kvótakerfið.
Að undanförnu hafa komið fram
miklar efasemdir um þessa skoðun
sérfræðinganna. Bent er á að
sennilega gegni náttúran mun
stærra hlutverki en áður var haldið
í stærð þorskstofnsins og veiðarnar
að sama skapi minna máli. Lítill
hrygningarstofn getur gefið af sér
stóra árganga og stór hrygningar-
stofn geti gefíð af sér litla ár-
ganga. Nýliðunin virðist ekki háð
stærð hrygningnarstofnsins, hvorki
hvort hann sé lítill eða stór, ein-
göngu umhverfísþáttum sjávarins:
hitastigi, seltumagni, æti, o.fl.
Minnkandi aflamagn undanfarinna
ára orsakast að miklu leyti af óhag-
stæðum skilyrðum í hafinu en ekki
af ofveiði eins og reynt er að telja
fólki trú um.
Þó fylgjendur kvótakerfísins
haldi öðru fram er mikil miðstýring
sem fylgir því, bæði varðandi eftir-
lit og úthlutun. Kvótakerfíð gaf
sjávarútvegsráðuneytinu mikil völd
sem það mun reyna að ríghalda í.
Þar á bæ vilja menn helst telja
hvern einasta físk sem úr sjó kem-
ur og líka þá sem í sjónum eru.
Og þeir vilja ráða líka hver fær að
veiða þessa físka. Þannig halda
þeir sig hafa fullkomna stjórn á
hlutunum. Og nú vilja þeir líka
koma böndum yfir krókaleyfin og
þar með endanlega ganga frá trillu-
útgerð í kringum landið, síðasta
vígi hins fijálsa veiðimanns. Til að
miðstýra þessu betur er nú verið
að setja á stofn nýja stofnun (Fiski-
stofu) sem mun heyra undir sjávar-
útvegsráðuneytið. Þetta er eitt af
mörgum dæmum um hina síharðn-
andi miðstýringu í þjóðfélaginu.
í kvótakerfínu er hætta á að
óeðlileg byggðaþróun geti átt sér
stað. Þegar hafa komið fram dæmi
í þessa átt með mikilli kvótasölu
frá sumum plássum á Vestfjörðum.
Fiskveiðistj órnun?
Efasemdirnar um kenningar
fiskifræðinganna leiða hugann að
því hvort stjórna þurfi veiðunum
yfir höfuð. Getur núverandi veiði-
skipafloti gengið það nærri þorsk-
stofninum að hætta sé á ferðum
ef hann fengi að veiða fijálst?
Svarið gæti verið já ef núverandi
útgerðarstefnu yrði haldið áfram,
þar sem menn fá að stunda veiðar
óháð arðsemi og eru styrktir með
ýmsum „súrefnistjöldum“ til að
halda áfram. Þetta er sú mynd sem
menn sjá þegar talað er um fijálsa
veiði. Ef eðlilegar reglur um fyrir-
tækjarekstur (þ.e. eðlileg markaðs-
lögmál) giltu við útgerð myndu
menn reka fyrirtæki sín með fyrir-
hyggju í stað óráðsíu sem fylgir
því að fá stöðugt aðstoð stjórn-
valda. Flotinn aðlagast að þeim
rekstrarskilyrðum sem aflamagnið
býður upp á. Veiðum væri stýrt
W
Jarlinn
'■VliriNGASlOFA
MEST SELDU
STEUIUR Á ÍSLANDI
Grillsteikurnar frá Jarlinum
á júní tilboði
Nautagrillsteikur ....................;kr. 690
m/bak. kart.r hrásalati og kryddsmjöri.
Lambagriilsteikur....................kr. 690,-
m/sama.
W
larmm
~ V E I T I N G A S T O F A ■
Sprengisandi - Kringlunni sími 688088 - Pantanasími 682500
Niðjar séra Áma Þór-
armssonar koma saman
NIÐJAR séra Árna Þórarinsson-
ar og frú Elísabetar Sigurðar-
dóttur komu saman á ættarmót
í Laugagerðisskóla um síðustu
helgi. Mikið fjölmenni mætti þar,
enda hjónin kynsæl. Þau.eignuð-
ust 11 börn. Ættbogi út af þeim
er nú um 240 einstaklingar.
Nú eru lifandi fímm af börnum
þeirra. Þijú þeirra gátu mætt á
þessu ættarmóti. Veður var gott,
sólskin og hlýtt. Gistu þátttakendur
í Laugagerðisskóla og þar var sleg-
ið upp stórri tjaldborg því húsa-
kynni rúmuðu ekki slíkan fjölda. Á
laugardag var helgistund í Rauða-
melskirkju. Þar predikaði séra Árni
Pálsson, dóttursonur Áma Þórar-
inssonar. Hann skýrði þar lítinn
Raflagnaefni
/
1
sumarbústaðinn
K RAFSÓL
Skipholti 33
S.35600
dreng sem er afkomandi Þóru
Árnadóttur og Eymundur Magn-
ússonar. Nafn hans er Magnús.
Við athöfn þessa var séra Arni í
messuhökli sem afí hans var í þeg-
ar hann var settur hér í embætti
árið 1886.
Síðan var haldið að Stórahrauni,
umhverfi skoðað þar og slegið upp
grillveislu með tilheyrandi góðgæti.
Margir sem þangað komu höfðu
ekki séð þann stað fyrr. Þar vor.u
og gróðursettar 13 tijáplöntur í
minningu forfeðra og systkina.
Séra Árni vígðist 12. september
1886 og var veitt Miklaholtspresta-
kall sama ár. í sinni prestskapartíð
sat hann í Miklaholti, Syðra-Skóg-
arnesi, Ytra-Rauðamel og á Stóra-
hrauni í Kolbeinsstaðarhreppi frá
1907 og þar til hann hætti prest-
þjónustu árið 1934. Kona hans hét
fullu nafni Anna María Elísabet
Sigurðardóttir. Hún var fædd í
Syðra-Skógarnesi 6. september
1853. Séra Árni var vel látinn
kennimaður og þóttu ræður hans
oft snjallar og frásagnarhæfileikar
hans frábærir og ræðurnar fluttar
af mikilli orðsnilld. Bækur hans um
dvöl hans hér á Snæfellsnesi hafa
vakið athygli alþjóðar, enda Þór-
bergur Þórðarson stílfært þær á
sérstakan hátt.
Páll.