Morgunblaðið - 19.06.1992, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. JÚNÍ 1992
Heilar hnetur...
...klasar af rúsínum...
...og 200 grömm
af Síríus súkkulaði.
Hátækniiðnaður á íslandi V.
Nýsköpun eða stöðnun
eftirPál Theodórsson
í fyrri greinum hefur verið lýst
erfíðleikum sem blöstu við ungum
hugvitsmanni sem reyndi að skapa
hér á landi aðstöðu til að vinna
að þróun tækis, sem hann hafði
fundið upp, og koma því í fram-
leiðslu. Þróunarstarfið verður trú-
lega unnið erlendis og tækið fram-
leitt þar. Hvað hefur brugðist? Á
fyrra stigi þróunarstarfs af þessu
tagi má fá nokkurn stuðning frá
Rannsóknasjóði Rannsóknaráðs
ríkisins, en sjaldan nógan. Þessi
sjóður, sem gegnir mjög mikilvægu
hlutverki, hefur verið að rýrna allt
frá því hann var stofnaður fyrir
rúmum sex árum, en á sama tíma
hefur þörf fyrir stuðning hans vax-
ið með auknum fjölda ungs fólks
sem hefur lokið námi og oft aflað
sér dýrmætrar starfsreynslu er-
lendis. Á síðara stigi þróunar-
starfsins, þegar hlutverki Rann-
sóknasjóðs er lokið, þarf áhættufj-
ármagn í lokaþróun og iðnhönnun.
Þá er komið að erfíðasta hjallan-
um. Þegar hugvitsmaðurinn kann-
aði möguleika að koma tæki sínu
í framleiðslu á íslandi, blöstu við
margvíslegir erfíðleikar og hann
taldi því ráðlegast að vinna að
verkefninu erlendis.
Ýmsir sem vel þekkja til núver-
andi stöðu íslensks atvinnulífs hafa
spáð því að áratugur stöðnunar sé
framundan, að minnsta kosti tíma-
bil þar sem hagþróun verður mun
hægari hér en í nágrannalöndum
okkar. Reynslusaga hugvits-
mannsins styður vissulega þessa
staðhæfíngu. En er þróunarstarf
kannski svo dýrt að það sé íslensku
þjóðfélagi ofviða, nema þá kannski
með erlendu áhættufjármagni? Ég
vil ljúka þessari umfjöllun um ís-
lenskan hátækniiðnað með því að
ræða þetta atriði nokkuð.
Hve mikið kostar að fullþróa
dæmigerða hugmynd, frá því hún
kviknar þar til hún er orðin að
söluhæfri vöru? Ég vil reyna að
gefa nokkra mynd af þessu en
ræði þá aðeins afmarkaðan geira
á sviði hátækni: hugbúnað og raf-
eindaiðnað. Ég spyrði þessar tvær
greinar saman vegna þess að þró-
unarstarfíð er náskylt enda þótt
afurðirnar séu ólíkar. Þessar tvær
greinar eiga það sameiginlegt að
hönnunarstarfið fer að mestu leyti
fram í tölvum og menntun þeirra,
sem að þessu vinna, skarast mjög.
Dæmi mitt er einfaldað, en ég
tel 'að það sé nægilega lýsandi.
Dæmigert íslenskt verkefni af
þessu tagi er um 10 ársverk og
ef heildarkostnaður að baki hvers
ársverks er 3-4 milljónir króna,
kostar allt verkið 30-40 milljónir
króna. Tsekin, sem notuð eru við
þróun af þessu tagi, felast fyrst
og fremst í tölvum, sem ekki eru
mjög dýrar. Engar sérstakar kröf-
ur þarf að gera til húsnæðis. En
hve margar álitlegar hugmyndir
eru á þessu sviði, sem eiga erfítt
uppdráttar? Ég tel ekki ólíklegt
að finna megi fimm góðar hug-
myndir á ári. Til að fullvinna þær
þyrfti því 150 til 200 milljónir
króna á ári. Ef Alþingi hefði eflt
Rannsóknasjóð Rannsóknaráðs á
liðnum árum í takt við vaxandi
fjölda af vel menntuðu ungu fólki
sem hefur verið að ljúka námi, þá
gæti hann nú trúlega lagt fram
hátt í helming þessarar upphæðar.
Þá kæmust fleiri verkefni og fyrr
á það stig að mögulegt væri að
meta vel hve álitleg þau væru og
auðveldara væri að afla áhættufjár
til framhaldsins. Rýrnandi staða
Rannsóknasjóðs er því snar hluti
af fortíðarvanda nytjarannsókna.
Þar sem dæmigert íslenskt verk-
efni kostar 30-40 milljónir er ljóst
að Tjársterka aðila þarf til að
standa undir þessum kostnaði.
Þegar síðan er litið á áhættuna
verður ljóst að_þetta kallar á býsna
sterka aðila. Áhættan af einstök-
um verkefnum er veruleg. Reynsla
erlendra þjóða sýnir að af tíu álit-
legum verkefnum komast að jafn-
aði þijú ekki langt, þijú fljóta án
þess að skila umtalsverðum ágóða,
tvö ganga þokkalega, en tvö skila
miklum ágóða, mun meiri ágóða
en lagt var í öll verkefnin sam-
anlagt. Þetta er að sjálfsögðu mjög
einfölduð mynd, en hún endur-
speglar reynslu iðnaðarþjóða á
þessu sviði. Þess má reyndar geta
hér að fimm fyrirtæki hafa sprott-
ið af þróun rafeindatækja við
Raunvísindastofnun Háskólans og
þau starfa öll enn.
í löndum með sterkan iðnað eru
skilyrði til nýsköpunar mun hag-
stæðari en hér á landi, þar veija
fyrirtæki í þessum greinum
10-15% af heildarveltunni til þró-
unarstarfs. Þessi fyrirtæki eiga
auk þess jafnan nokkuð greiðan
aðgang að áhættufjármagni. Hér
á Islandi eigum við aðeins veikan
vísi að hátækniiðnaði, staðan er
því gjörólík. Við eigum eftir að
greiða aðgangseyrinn, mætti
segja. Jóhann Hauksson ritaði
ágæta grein í Morgunblaðið 30.
apríl sl. þar sem hann ræddi vanda
nýsköpunar og skort á áhættuíjár-
magni. Hann benti þar á hve lítið
væri af erlendu áhættufé í íslensk-
um atvinnurekstri miðað við t.d. í
Danmörku. Ég er sammála Jó-
hanni að erlent áhættufé getur
létt mjög sókn okkar til nýsköpun-
ar í iðnaði, en ef áhættufé útlend-
inga verður meira en okkar sjálfra,
værum við að selja hráar hug-
myndimar við lágu verði, það væri
sem að selja fískinn í sjónum. Við
getum ekki vikist undan því að
hafa meginfrumkvæðið í nýsköpun
í íslensku atvinnulífí.
Áhættufjármagn virðist vera
minna um þessar mundir en fyrir
nokkrum árum. Að frumkvæði
Félags íslenskra iðnrekenda var
veitt áhættufé í fyrirtæki sem
börðust í bökkum við að koma álit-
Páll Theodórsson
„Nýjustu fréttir af mati
á ástandi fiskstofna við
ísland sýna betur en
flest annað hve brýnt
er að efla nýsköpun í
íslensku atvinnulífi. Um
þessar mundir er unnið
að gerð fjárlaga fyrir
árið 1993. Mikivægt
skref má stíga nú með
tillögri um að þrefalda
framlag til Rannsókn-
arsjóðs.“
legum nýjum iðnaðarvörum á
markað. Sú fjárfesting mun hafa
skilað sér vel. Nú er hinsvegar
mjög erfítt að afla áhættufjár í
þróunarstarf.
Töluvert atvinnuleysi ríkir nú
hér á landi og horfur eru á að það
muni frekar aukast á næstu
misserum en minnka. Eina svarið
sem við eigum í þessari stöðu er
að örva þá viðleitni, sem getur
skapað ný störf og aukið þjóðar-
tekjumar. En til þess þarf skipu-
legt starf sem stjórnvöld, bankar,
lífeyrissjóðir jafnt sem einstakling-
ar verða að taka þátt í. Beinum
ekki ungum hugvitsmönnum til
annarra landa heldur reynum að
nýta hugmyndir þeirra á íslandi.
Nýjustu fréttir af mati á ástandi
fiskstofna við ísland sýna betur
en flest annað hve brýnt er að
efla nýsköpun í íslensku atvinnu-
lífi. Um þessar mundir er unnið
að gerð fjárlaga iyrir árið 1993.
Mikivægt skref má stíga nú með
tillögu um að þrefalda framlag til
Rannsóknarsjóðs.
Höfundur er eðlisfræðingur og
sturfnr við Raunvísindastofnun
Háskólans.
Mikið um dýrðir á
SAMFELLD afmælisdagskrá stendur yfir á Akranesi þessa dag-
ana og er fjölbreytni mikil. Þessi dagskrá stendur yfir dagana
12.-21. júní.
Meðal þess sem á boðstólum
hefur verið má nefna að tvær sýn-
ingar heimamanna voru opnaðar,
----------------------------
PCILÍMOGFÚGUEFNI
í

Stórhöfða 17, við Gullinbrú,
sími 67 48 44
samsýning fímmtán listamanna
sem sýna m.a. málverk, leirmuni,
skúlptúra og vefnað. Nemenda-
sýning í Brekkubæjarskóla er til-
einkuð afmæli bæjarins. Alla dag-
ana nema sunnudag er stór
útimarkaður á Kirkjubrautinni
semkaupmenn á Akranesi halda
og er gatan sérstaklega útbúin til
þess. Þá er rekin útvarpsstöð með
fjölbreyttu efni. Fjölbreytt ír-
þrðttadagskrá er í gangi og var
víðavangshlaup og knattspyrnu-
mót unglinga meðal dagskrárliða
síðustu helgar.
Akranesi
Að sögn Gísla Gíslasonar bæjar-
stjóra hefur þátttaka bæjarbúa
verið mjög almenn í dagskrárlið-
unum enda veður einstaklega gott.
„Við vonumst að sjálfsögðu til
að svo verði áfram enda mikil fjöl-
breyttni dagskrárliða til boða. Við
reynum að blanda saman afmælis-
haldi og öðru því sem áunnið hef-
ur sér fastan sess í bæjarlífinu.
Einnig er að finna dagskrárliði
sem teljast til nýjunga en ná von-
andi varanlegri fótfestu í bæjarlíf-
inu. Með afmælishaldinu viljum
við öðru fremur sýna að bæjarlífið
á Akranesi sé gróskumikið og af
því erum við stolt“, sagði Gísli að
lokum.
- JG