Morgunblaðið - 30.06.1992, Blaðsíða 10

H
IX)
£861 |/i J,l-..!(<> -J■./iiUi/’,UJ.íiOy/-
MÖRGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDÁGUR 30. JÖNÍ 1992
Sveitarfélögin
axla þungar byrðar
eftir Þórð Skúlason
í Reykjavíkurbréfi Morgunblaðs-
ins þann 20. júní sl. fjallar bréfrit-
ari um efnahagsleg áhrif þess, ef
fylgt yrði tillögum erlendra ráðgjafa
og sérfræðinga Hafrannsókna-
stofnunar um samdrátt í þorskveið-
um. Eðlilega kemst hann að þeirri
niðurstöðu, að afleiðingar þeirrar
ákvörðunar yrðu mjög þungbærar.
Jafnframt kemur fram í bréfinu,
að í ríkissjóði séu engir peningar
til aðstoðar þeim sjávarútvegsfyrir-
tækjum, er verst færu út úr afla-
skerðingunni. Samt sem áður verði
ríkisstjórnin að taka skýra og mark-
vissa forystu í því að vísa veginn
út úr ógöngunum og gefa einhveij-
ar vísbendingar um, að hverju hún
stefni í því efni. Það sé nauðsynlegt
til að stappa stálinu í fólkið í land-
inu sem enn verði fyrir aukinni kja-
raskerðingu á næstu mánuðum,
misserum og árum vegna minnk-
andi þorskveiða.
Rangar fullyrðingar
Ríkisstjómin virðist heppin því
ritari umrædds Reykjavíkurbréfs
telur sig hafa fundið þann aðila í
þjóðfélaginu, sem tekið geti á'sig
vandann. Nú þurfi einungis að
ákveða hvaða kröfur skuli gerðar
til sveitarfélaganna í landinu til
bjargar sjávarútveginum í hans al-
varlegu stöðu. Sérstaklega þurfi að
athuga, hvort sveitarfélögin leggi
einhver gjöld á atvinnugreinina,
sem hugsanlega mætti aflétta.
Einnig er fullyrt, að sveitarfélögin
hafi komist hjá því að axla sinn
hluta af byrðum efnahagssamdrátt:
ar á undanförnum árum og VSÍ
kallað til vitnis þar um. Því miður
fyrir ríkisstjórnina og þjóðina, þá
er málið ekki svo einfalt að sveitar-
félögin geti orðið sá bjargvættur,
sem bréfritari telur. Vitnið um, að
sveitarfélögin hafi komist hjá því
að axla byrðar efnahagssamdráttar
undanfarinna ára, er heldur ekki
trúverðugt. Aðilar vinnumarkaðar-
ins svokallaðir, þ.e. fulltrúar ASÍ
og VSÍ, hafa að undanförnu lagt
sig fram um að gera sveitarfélögin
tortryggileg í augum almennings
með fullyrðingum af því tagi sem
éndurteknar eru í Reykjavíkurbréf-
inu. Slíkar rangfærslur breyta ekki
staðreyndum. Sveitarfélögin hafa
axlað þungar byrðar vegna áfalla
í atvinnulífi og efnahagssamdráttar
á undanfömum ámm.
Aðstoð við atvinnulífið
Samband íslenskra sveitarfélaga
hefur nýlega gert könnun á fjár-
hagslegri aðstoð sveitarfélaga við
atvinnulífið. Þar kemur fram, að
24 kaupstaðir hafa veitt atvinnulíf-
inu íjárhagslega aðstoð, sem nemur
um 3,5 milljörðum króna á sl. 5
árum. Stærsti hluti þeirrar aðstoð-
ar, eða um 2,4 milljarðar, hafa
runnið til aðstoðar við útgerðar- og
fiskvinnslufyrirtæki. Við stofnun
Atvinnutryggingarsjóðs og Hlut-
fjársjóðs og endurreisn atvinnulífs-
ins á árinu 1988 voru sveitarfélögin
knúin til þátttöku í atvinnulífínu
og allar götur síðan hefur sú þátt-
taka farið vaxandi. Aðstoð sveitar-
félaganna hefur verið réttlætt með
því, að verið vær^ að treysta at-
vinnurekstur og atvinnuöryggi í
einstökum byggðarlögum og á
mörgum stöðum hafa aðgerðir
sveitarfélaganna komið í veg fyrir
mikið atvinnuleysi. Aðstoð sveitar-
félaganna við atvinnulífið er mjög
misjöfn eftir landshlutum. Þau sjáv-
arútvegsfyrirtæki sem verst verða
úti, komi til umrædds aflaniður-
skurðar, eru einmitt í sömu sveitar-
félögunum og mest hafa komið til
aðstoðar sjávarútvegsfyrirtækjun-
um á undanförnum árum. Mörg
þeirra hafa steypt sér í gífurlegar
skuldir vegna framlaga til atvinnu-
„Því miður fyrir ríkis-
stjórnina og þjóðina, þá
er málið ekki svo ein-
falt að sveitarfélögin
geti orðið sá bjargvætt-
ur, sem bréfritari tel-
ur.“
lífsins og langt umfram eðlileg
mörk. Geta þeirra til enn frekari
aðstoðar er ekki fyrir hendi.
Áhrif aflasamdráttar
Samband íslenskra sveitarfélaga
hefur einnig gert úttekt og reynt
að meta áhrif umrædds aflasam-
dráttar á einstök sveitarfélög. Þar
kemur fram, að bein og óbein áhrif
Þórður Skúlason
hæft. Helst hefur verið rætt um
aukna hlutdeild sveitarfélaga í stað-
greiðslu einstaklinga, en að ríkis-
sjóður fengi auknar tekjur af trygg-
ingargjaldi í staðinn. Títtnefnd
samræming í skattlagningu at-
vinnulífsins yrði væntanlega höfð
að leiðarljósi við þá endurskoðun.
Sú skattkerfisbreyting, sem líkleg-
aflasamdráttarins á fjárhag sveitar-
félaganna eru áætluð um 1 milljarð-
ur króna á næsta ári. Þannig verða
sveitarfélögin sjálfkrafa fyrir miklu
áfalli vegna samdráttar í þorskveið-
um. Með_nákvæmlega sama hætti
hefur efnahagssamdráttur undanf-
arinna ára komið niður á fjárhag
sveitarfélaganna. Sveitarfélögin
hafa því á undanförnum árum axlað
allan sinn hluta vegna samdráttar
í atvinnulífinu og til viðbótar lagt
því til gríðarlega fjárhagsaðstoð.
Þar á ofan sá ríkisstjórnin ástæðu
til þess á þessu ári að leggja á sveit-
arfélögin sérstakan lögregluskatt,
er rennur í ríkissjóð, auk þess sem
kostnaðarsöm verkefni voru færð
til þeirra með lagasetningu á sl.
vetri. Á þessu ári nema þær álögur
750 milljónum króna.
Áhrif skattkerfisbreytinga
Ritari Reykjavíkurbréfs telur, að
nú þurfí sérstaklega að athuga,
hvort sveitarfélögin leggi einhver
þau gjöld á sjávarútveginn, sem
hægt sé að aflétta. Aðstöðugjaldið
kæmi þá fyrst til skoðunar. Það er
mishátt eftir sveitarfélögum og allt
niður í 0,33% af rekstri fískiskipa.
Tekjur sveitarfélaga af aðstöðu-
gjaldi koma því að stærstum hluta
frá annarri atvinnustarfsemi en
sjávarútvegi en hlutdeild hans er
um 12% í aðstöðugjaldatekjum
sveitarfélaga. ítarleg umræða hefur
átt sér stað um niðurfellingu á að-
stöðugjaldinu og þá ævinlega verið
gert ráð fyrir, að sveitarfélögunum
yrði bættur sá tekjumissir með öðr-
um hætti, enda allt annað óraun-
ust væri, myndi því leiða til mikillar
hækkunar á sköttum sjávarútvegs,
iðnaðar- og byggingastarfsemi en
lægri skattheimtu á verslun og
þjónustu. Tilefni til slíkra breytinga
eru ekki fyrir hendi nú og ekki
heldur til þess að svipta sveitarfé-
lögin aðstöðugjaldatekjunum í kjöl-
far annars tekjusamdráttar þeirra,
fjárútláta til atvinnulifsins og auk-
inna skattgreiðslna til ríkisins. -
Skjót viðbrögð við vaxandi
atvinnuleysi
Engar sérstakar aðgerðir þarf
til, að sveitarfélögin axli sínar rétt-
mætu byrðar af þeim vanda, sem
að steðjar. Krafan um niðurfellingu
gjalda og lækkun tekna sveitarfé-
laganna lýsir einungis vanþekkingu
á skyldum og hlutverki sveitarfé-
laganna, sem vex við aukið atvinnu-
leysi. Fjárhagsleg þátttaka í at-
vinnurekstri er ekki lögskylt verk-
efni sveitarfélaganna og dregur úr
möguleikum þeirra til að gegna
margháttuðu þjónustuhlutverki á
ýmsum sviðum, þar á meðal í fé-
lags- og framfærslumálum. Ejár-
hagsleg þátttaka sveitarfélaganna
í atvinnulífinu heldur samt áfram.
Nýlega hafa einstaka sveitarfélög
tekið ákvarðanir um milljónatuga
fjárframlög til atvinnufyrirtækja,
til að draga úr atvinnuleysi. Jafn-
framt hafa sveitarfélög ráðstafað
hundruðum milljóna króna, umfram
það sem gert var ráð fyrir á fjár-
hagsáætlunum, til atvinnuskapandi
verkefna. Nokkur sveitarfélög hafa
einnig óskað eftir því, að fá til sín
hluta þess fjár sem annars fer til
greiðslu atvinnuleysisbóta og nota
það til atvinnusköpunar í bæjunum.
Þá hafa þau haft frumkvæði að
endurskipulagningu í sjávarútvegi,
sbr. samvinnuverkefni Neskaup-
staðar og Seyðisfjarðar um útgerð.
Þannig hafa sveitarfélögin strax
brugðist við atvinnusamdrætti með
margvíslegum hætti, án alls þrýst-
ings eða kröfugerðar.
Sjávarútvegsstaðirnir
veikastir fyrir
Af þeim ársreikningum sveitarfé-
laga 1991, sem fyrir liggja, má
ráða, að afkoma sveitarfélaganna
sé lakari en á árinu 1990. Hún
kemur enn til með að versna veru-
lega á þessu ári hjá þeim sveitarfé-
lögum, sem mest fjármagn hafa
lagt til atvinnulífsins og þurfa þar
til viðbótar að skila lögregluskatti
til ríkissjóðs. Sjávarútvegsstaðirnir
eru veikastir fyrir í því efni.
Aflasamdrátturinn kæmi líka
strax mjög hart niður á fjárhag
þeirra. Því er engin raunhæf lausn
í því að velta vanda sjávarútvegsins
yfir á sveitarfélögin.
Engar nýjar lögþvinganir á
sveitarfélögin
Ríkisstjórnin hefur nýverið skip-
að nefnd um atvinnumál með full-
trúum atvinnulífsins, sveitarfélag-
anna og ríkisins. Þar hafa fulltrúar
sveitarfélaganna lagt fram glöggar
upplýsingar um ijárhagslega þátt-
töku sveitarfélaganna í atvinnulíf-
inu og áhrif aflasamdráttar á fjár-
hagsstöðu þeirra. Jafnframt hafa
þeir komið þar á framfæri áherslu-
atriðum og tillögum sveitarfélag-
anna um skammtímaaðgerðir í at-
vinnumálum, er taki mið af lang-
tímamarkmiðum, til að örva at-
vinnustarfsemi og treysta atvinnu-
öryggi. Staðreyndirnar um þungar
byrðar sveitarfélaganna vegna erf-
iðleika atvinnulífsins liggja þar fyr-
ir. Aukin ljárhagsleg þátttaka sveit-
arfélaganna í atvinnulífinu er ekki
skynsamleg og væntanlega kemst
nefndin að þeirri niðurstöðu. Eftir
sem áður munu sveitarfélögin
leggja sig fram um að efla atvinnu-
líf og treysta atvinnuöryggi hvert
á sínu svæði. Til þess þarf enga
sérstaka kröfugerð eða lögþvingan-
ir ríkisvaldsins.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Sambands íslenskra svcitarfélaga.