Morgunblaðið - 30.06.1992, Blaðsíða 18

7
18
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 30. JÚNÍ 1992
AF INNLENDUM
VETTVANGI
ÓLAFUR Þ. STEPHENSEN
íslenzkir aðílar í viðræðum um kaup á næststærsta útgerðarfyrirtæki Þýzkalands;
Islenzk útgerð að hasla sér
völl í Evrópubandalagínu
Ráðgjafarfyrirtækið Ráð hf.
hefur undanfarið ár kannað
grundvöll þess að íslenzkir aðilar
kaupi meirihluta í næststærsta
útgerðarfyrirtæki Þýzkalands,
Rostocker Fischfang Rederei
(RFFR) í Rostock, helztu hafnar-
borg gamla Austur-Þýzkalands.
Möguleikar eru taldir á að samn-
ingar náist um að hópur ís-
lenzkra fyrirtækja kaupi sig inn
í fyrirtækið. Með því væri íslenzk
útgerð búin að hasla sér völl inn-
an Evrópubandalagsins.
Aðstandendur Ráðs hf. eru þeir
Jón Atli Kristjánsson rekstrarhag-
fræðingur, sem áður var forstjóri
Olís og forstöðumaður hagdeildar
Landsbankans, og Jónas Ingi Ket-
ilsson hagfræðingur, sem m.a. hef-
ur verið framkvæmdastjóri Hug-
taks hf. Með þeim hefur starfað
Bjartmar Pétursson fyrrverandi
framkvæmdastjóri Skerseyrar í
Hafnarfirði. Allir hafa þeir sérþekk-
ingu á sjávarútvegi og hafa starfað
við ráðgjöf til sjávarútvegsfyrir-
tækja.
Hugmyndin um kaup á Rostock-
er Fischfang á sér nokkra forsögu.
Aðstandendur Ráðs hf. fóru fyrir
hálfu öðru ári að kanna möguleika
á því að kaupa kvóta af Evrópu-
bandalaginu, til dæmis karfakvóta
við Austur-Grænland. Þeir segjast
hafa farið út í þær umleitanir í
framhaldi af umræðum hér heima
um of stóran fískiskipaflota, skert-
an kvóta og fleiri vandamál, sem
hijá islenzkan sjávarútveg. Þeim
hafí fundizt kominn tími til að horfa
ekki eingöngu inn á við, heldur
beina sjónum til útlanda og skoða
möguleikana fyrir íslenzkan sjávar-
útveg erlendis. Þeir leituðu fyrst til
EB í Brussel, og fengu þau svör
að Þjóðveijar réðu mestu af karfa-
kvóta bandalagsins. Þeir ræddu því
við landbúnaðarráðuneytið í Bonn,
sem fer með yfírstjórn sjávarút-
vegsmála. Þessar umleitanir end-
uðu í blindgötu, segja þeir, meðal
annars vegna þess að mikil tog-
streita er um kvóta í EB.
Þremenningamir höfðu ekki
hugsað sér að kaupa kvóta upp á
eigin spýtur, heldur má frekar líta
á verkefni þeirra sem leit að ipögu-
leikum, sem þeir hugðust síðan
kjmna íslenzkum fyrirtækjum. „Við
höfum unnið þetta starf á frum-
kvöðlagrundvelli," segir Jón Atli.
„Við vorum búnir að fylgjast með
hugmyndum um tækifæri í sjávar-
útvegi, sem ekkert hefur komið út
úr. Við teljum okkur hafa einhveiju
að miðla, þar sem er þekking okkar
á greininni, og við vildum geta lagt
fyrir peningamenn áþreifanlegar
hugmyndir, sem hægt væri að taka
á.“
Þegar umleitanir um kvótakaup
af EB báru ekki árangur, vaknaði
sú hugmynd að kaupa sig inn í
útgerðarfyrirtæki í Evrópubanda-
laginu. Þróun sögunnar kom þar
til hjálpar. Með sameiningu Þýzka-
lands og innleiðingu markaðsbú-
skapar í austurhluta landsins, sem
áður laut stjóm kommúnista, opn-
uðust miklir möguleikar á erlendri
fjárfestingu í austur-þýzkum ríkis-
fyrirtækjum, sem nú á að einka-
væða. Stofnað var geysilega öflugt
eignarhaldsfyrirtæki, Treuhand-
anstalt, sem á að sjá um einkavæð-
ingu 9.000 ríkisfyrirtækja. Þeirra á
meðal var Deutsche Fischwirtschaft
AG, feiknastórt sjávarútvegsfyrir-
tæki í Rostock, helztu hafnarborg
Tveir af átta úthafsverksmiðjutogurum, sem eru í
eigu Rostocker Fischfang, sjást á myndunum sem
teknar eru í höfninni í Rostock. Þessir eru í hópi
sjö systurskipa, sem eru um 1.300 rúmlestir að
stærð.
Austur-Þýzkalands, þar sem störf-
uðu um 13.000 manns. Með hag-
ræðingu og niðurskurði var starfs-
mönnunum fækkað í 3.000 og fyrir-
tækið var svo brotið upp í fímm
smærri félög. Þeirra á meðal er
útgerðarfyrirtækið RFFR, þar sem
starfa 300-400 manns. Fyrirtækið
á átta úthafsveiðitogara og hefur
alls 20-30.000 tonna kvóta, mest
síld, makríl og karfa. Fyrirtækið
hefur m.a. veiðiheimildir við
Austur-Grænland, Nýfundnaland,
sunnan við Færeyjar, í Norðursjó,
Noregshafí og Barentshafi.
Treuhandanstalt hóf viðræður
við stærsta útgerðarfyrirtæki í
Þýzkalandi, Deutsche Fischfanger
Union (DFFU) í Cuxhaven, um
huganleg kaup á RFFR. Samkvæmt
heimildum Morgunblaðsins í Þýzka-
landi sýndi DFFU því lítinn áhuga
að kaupa fyrirtækið í Rostock og
vildi helzt að rekstur þess legðist
niður. Þá hefði DFFU verið nánast
eina úthafsútgerðarfyrirtækið í
Þýzkalandi og aukinheldur hefði
meiri kvóti orðið til skiptanna, sem
DFFU hefði notið góðs af. Þetta
var hins vegar óviðunandi fyrir for-
ráðamenn RFFR, sem vilja halda
stöðu fyrirtækisins sem næst-
stærsta útgerðarfyrirtækis í Þýzka-
landi. Stjórnmálasjónarmið koma
einnig við sögu; borgaryfírvöld í
Rostock og stjórnvöld í sambands-
Iandinu Mecklenburg-Vorpommem
vilja gjaman halda útgerð á svæð-
inu og hið pólitíska markmið er að
Rostock verði áfram aðalhafnar-
borg austurhluta Þýzkalands. Við
þessa sögu kemur Wolfgang von
Geldem, fyrrverandi sjávarútvegs-
ráðhprra Þýzkalands, sem hefur
lýst því yfír í þýzkum blöðum að
Rostocker Fischfang hafí alla
möguleika á að halda lífi. Von Geld-
em er nú stjómarformaður
Deutsche Fischwirtschaft, eignar-
haldsfélags RFFR.
Viðræðumar við DFFU fóra út
um þúfur og þar með opnaðist
möguleiki á því að aðrir gætu sýnt
áhuga á RFFR. Ráð hf. setti sig í
samband við Treuhandanstalt og
hóf viðræður um hugsanleg kaup á
fyrirtækinu. Síðan hefur mikið vatn
rannið til sjávar og ýtarlegar út-
tektir verið gerðar á rekstri RFFR,
ástandi skipakosts fyrirtækisins,
markaðsmöguleikum og framtfðar-
horfum útgerðarinnar. „Við nálguð-
umst ekki fjárfesta hér heima fyrr
en við höfðum sjálfir unnið mikla
heimavinnu og sannfærzt um að
hægt væri að láta dæmið ganga
upp,“ segir Jón Atli Kristjánsson.
Hann segir að gerð hafí verið ný
rekstraráætlun um að umsnúa
rekstrinum til betri vegar. „Við telj-
um að við getum keypt aðild að
fyrirtæki, sem hefur gengið frekar
illa, en með okkar þekkingu getum
við breytt því í arðbæran rekstur,"
segir Jón Atli.
RFFR hefur yfír að ráða átta
verksmiðjuskipum, búnum til út-
hafsveiða. Sjö þeirra era systurskip,
smíðuð á áranum 1985-1987, 62
metra löng og 13,9 m breið. Átt-
unda og stærsta skipið, smíðað
1980, er svokallaður „Atlantic
Supertrawler", 102 metra langt.
Þótt systurskipin sjö séu nýleg er
hönnunin af gömlum, austur-þýzk-
um skóla. Fimm þeirra hafa gengið
í gegnum vissa endumýjun og ver-
ið færð nær stöðlum Evrópubanda-
lagsins um slík skip. Meðal annars
hafa verið settar vestur-þýzkar
Baader-vélar í skipin. Hin þijú era
hins vegar verr í stakk búin, með
gömul, austur-þýzk tæki. Að mörgu
leyti tekur sá búnaður þó fram
því, sem gerist í íslenzkum físki-
skipum. Sem dæmi má nefna að
þýzku skipin nýta nánast allan úr-
gang og henda engu. Mjölvinnsla
er um borð í hveiju skipi og búnað-
ur til að hreinsa skolvatn, áður en
það er látið í hafíð.
RFFR var áður stærsta fyrirtæk-
ið sinnar tegundar í Þýzkalandi.
Áður en Deutsche Fischwirtschaft
AG var hlutað í sundur rak það
yfír 40 skip. Jón Atli, Bjartmar og
Jónas Ingi segja að RFFR verði
áfram þýzkt fyrirtæki, þótt íslenzk-
ir aðilar muni kaupa meirihlúta í
því eins og að er stefnt. Þeir hafa
engin áform um að færa starfsem-
ina hingað til lands, enda eru engir
möguleikar á slíku. Meirihlutinn af
starfsfólkinu verður áfram þýzkur
og þýzkt yfirbragð á fyrirtækinu,
að þeirra sögn, enda er það ein
forsenda þess að fyrirtækið standi
sig í baráttu um kvóta og styrki
innan Evrópubandalagsins. Evr-
ópubandalagið kaupir veiðiheimildir
fyrir flota sinn og notar til þess
skattfé EB-borgara. Aukinheldur
er togstreita um kvótann innan
bandalagsins. Sjávarútvegsmálin
era þess vegna hápólitísk í EB. Því
er lögð mikil áherzla á að íslending-
ar séu ekki að kaupa sig inn í
sjávarútveg EB til þess að klekkja
á einum eða neinum, heldur verði
um að ræða samvinnu, þar sem
báðir aðilar hafí nokkuð fram að
færa. „Mönnum er umhugað að
nýta þekkingu og reynslu íslend-
inga af útgerð til þess að koma
fyrirtækinu á réttan kjöl,“ sagði
þýzkur heimildarmaður Morgun-
blaðsins.
í viðræðum Ráðs hf. og Treu-
handanstalt hefur verið gert ráð
fyrir að þeir íslenzku aðilar, sem
komi inn í RFFR, eigi meirihlutann
í fyrirtækinu í gegnum eignarhalds-
félag, sem stofnað verði í Þýzka-
landi og lúti þýzkum lögum. Hug-
myndin er að aðrir eigendur verði
Treuhandanstalt, borgarsjóður
Rostock, sem lýst hefur áhuga á
að vera með, og landstjórnin í
Mecklenburg-Vorpommem. Ekki
hefur verið gengið frá samkomulagi
um eignaraðildina en unnið er að
því um þessar mundir.
Forsvarsmenn Ráðs hf. hafa
rætt við allnokkurn hóp fyrirtækja
hérlendis og kannað áhuga þeirra
á að fjárfesta í RFFR. I þessum
hópi era útgerðarfyrirtæki, skipafé-
lög og veiðarfæraframleiðendur,
svo dæmi séu nefnd. Málið er enn
til umfjöllunar í flestum þessum
fyrirtækjum. Undanfama daga
hafa farið fram hér á landi fundir
væntanlegra fjárfesta með aðilum
frá Þýzkalandi.
Ekki hefur fengizt uppgefíð fyrir
hvaða verð meirihluti hlutabréf-
anna í RFFR er falur. Aðstandend-
ur Ráðs hf. segja að þetta sé „ekki
óyfírstíganleg fjárfesting“ fyrir hóp
fyrirtækja og einstaklinga.
Jónas Ingi Ketilsson, fram-
kvæmdastjóri Ráðs hf., rakti í sam-
tali við Morgunblaðið þau rök, sem
hann og félagar hans færa fram
fyrir því að um vænlega fjárfest-
ingu sé að ræða. í fyrsta lagi segir
hann að allar vonir standi til að
hægt sé að breyta starfsemi fyrir-
tækisins í arðvænlegan rekstur, og
bendir á að frystitogaraútgerð
gangi vel hér á landi og menn sýni
henni síaukinn áhuga. í öðru lagi
sé skilningur á uppbyggingu sjávar-
útvegs í Þýzkalandi. Rostocker
Fischfang hefur aðgang að styrkj-
um bæði frá þýzkum stjómvöldum,
sem ætlaðir era til atvinnuuppbygg-
ingar í austurhlutanum, og einnig
frá Evrópubandalaginu. Þess má
geta að fjárfesting í illa stöddum
fyrirtækjum og fyrirtækjum, þar
sem endurskipulagning og hagræð-
ing er áformuð, nýtur sérstakra
styrkja. í Austur-Þýzkalandi. Því
má einnig bæta hér við að sam-
kvæmt nýlegri skýrslu frá fram-
kvæmdastjórn EB er Mecklenburg-
Vorpommern eitt þeirra svæða, sem
eiga kost á sérstökum styrkjum
vegna mikilvægis sjávarútvegs.
Fiskveiðar, landbúnaður og mat-
vælaiðnaður eru mikilvægustu at-
vinnugreinar sambandslandsins.
í þriðja lagi nefnir Jónas Ingi
að fjárfesting í útgerð í Þýzkalandi
sé ákveðin leið fyrir íslenzk fyrir-
tæki til þess að fá aðgang að Evr-
ópubandalaginu. Eignaraðild að
þýzku fyrirtæki geti jafnvel þýtt
möguleika á að taka þátt í mótun
sjávarútvegsstefnu EB. Einnig
verði Rostock væntanlega áfram
helzta hafnarborg austurhluta
Þýzkalands og þaðan verði aðgang-
ur að mörkuðum víðar um Austur-
Evrópu, til dæmis í Póllandi. í ljórða
lagi sé um að ræða vettvanjg fyrir
útflutning þjónustu frá Islandi.
Skip RFFR myndu hafa viðkomu
hér á landi og hér yrði til dæmis
hægt að sinna minniháttar viðhaldi
og þau gætu tekið hér kost, olíu
og veiðarfæri. Þá myndu skipafé-
lögin sjá sér hag í að flytja afurðir
frystiskipanna til meginlandsins.
Jónas Ingi bendir á að útgerðar-
fyrirtæki með íslenzkri aðild yrði
vettvangur fyrir útflutning þekk-
ingar á sjávarútvegi og störf myndu
skapast erlendis fyrir sérfræðinga
og skipstjómarmenn. Þá myndu
þau íslenzku fyrirtæki, sem fjár-
festu í þýzkri útgerð, hafa betri
yfírsýn um veiðar á Norður-
Atlantshafi en þau hafa haft hingað
til. RFFR hefur m.a. reynslu af
samstarfí við Rússa og veiðum við
Namibíu og starfsmenn fyrirtækis-
ins búa því yfir ýmissi þekkingu,
sem getur komið íslendingum vel.
Lokaröksemd Jónasar Inga hlýt-
ur að vekja athygli. Eins og frægt
er orðið af umfjöllun í ijölmiðlum,
var eitt skilyrði Evrópubandalags-
ins fyrir samningum um Evrópskt
efnahagssvæði að gerður yrði
samningur við íslendinga um skipti
á veiðiheimildum. Niðurstaðan varð
að samkvæmt drögum að slíkum
samningi láta íslendingar af hendi
við EB 3.000 tonna karfakvóta í
íslenzkri landhelgi. Rík hefð er fyr-
ir karfaveiðum í Þýzkalandi og fer
um helmingur karfakvóta EB því
þangað. Næststærsta útgerðarfyr-
irtæki í Þýzkalandi mun væntan-
lega eiga möguleika á að veiða
umtalsverðan hluta þessa kvóta og
með eignaraðild að því hefðu íslend-
ingar i raun tækifæri til að taka
aftur hluta af því, sem þeir létu af
hendi við EB, segir Jónas Ingi.
Með umleitunum þremenning-
anna, sem staðið hafa í viðræðum
við Treuhandanstalt, er í raun brot-
ið blað í sögu íslenzks sjávarút-
vegs. Sjálfir líta þeir á verkefni sitt
sem frumkvöðlastarf í þeim tilgangi
að hasla íslenzkri útgerð völl í Evr-
ópu. Bjartmar Pétursson segir að
togaraútgerðin sé svið, þar sem
íslendingar hafí sterka stöðu og séu
fullkomlega samkeppnisfærir.
Hann segir að þegar hann hafi
starfað í Bretlandi á vegum Sölu-
miðstöðvar hraðfrystihúsanna hafi
íslenzku físksölufyrirtækin alltaf
verið að slást við risana á markaðn:
um, sem voru margfalt stærri. I
útgerðinni séu íslendingar hins veg-
ar alls ekki litlir. í Þýzkalandi séu
innan við 20 úthafsveiðitogarar og
úthafsveiðifloti EB hafí minnkað
stórlega á undanfömum árum. „Við
erum sterkir í hlutfalli við EB og
eigum að geta náð fótfestu í Evr-
ópu á sviði útgerðar," segir Bjart-
mar.