Morgunblaðið - 13.08.1992, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. ÁGÚST 1992
Nýting innlendrar orku:
Umhverfis- og framfaramál
eftir Steingrím J.
Sigfússon
Inn um bréfalúguna hjá mér kom
nýverið sending frá iðnaðarráðu-
neytinu sem hafði að geyma tvo
fallega bæklinga sem bera heitin
íslenskur iðnaður - framtíðar-
stefna, þróun og horfur annars
vegar og Orkulindir og jarðefni -
framtíðarverkefni hins vegar. Þetta
eru, eins og áður segir, hinir falleg-
ustu bæklingar, en þegar betur er
að gáð er það þó fyrst og fremst
kápan sem lítur vel út, innihaldið
er öllu rýrara. Hvað varðar bækling
um íslenskan iðnað - framtíðar-
stefnu, þróun og horfur, kemur í
ljós að þar er að stofni til að veru-
legu leyti á ferðinni svar iðnaðar-
ráðherra, sem eftir dúk og disk
barst okkur Alþýðubandalags-
mönnum, sem á sl. þingi báðum
hann um skýrslu um málefni ís-
lensks iðnaðar, þ.e.a.s. þróun ís-
lensks iðnaðar án stóriðju, framtíð-
arhorfur og stefnu ríkisstjórnarinn-
ar í þeim efnum. Okkur þótti, Al-
þýðubandalagsmönnum, full
ástæða til að minna iðnaðarráð-
herra á það að fleira væri iðnaður
heldur en álbræðsla og við höfðum
satt best að segja, og höfum enn,
áhyggjur af því að iðnaðarráðherra
líti fyrst og fremst á sig sem ál-
bræðsluráðherra en ekki sem ráð-
herra málefna hins almenna iðnað-
ar.
Svar það sem við fengum við
okkar skýrslubeiðni að lokum, og
er síðan uppistaða að nokkru leyti
í þessum glansbæklingi iðnaðar-
ráðuneytisins, dregur satt best að
segja upp harla dapurlega mynd
af þróun íslensks iðnaðar á undan-
förnum árum og áratugum. Þar
kemur fram í töflum að markaðs-
hlutdeild fjölmargra framleiðslu-
vara samkeppnisiðnaðarins hér
hefur hríðfallið og að hluta til má
segja að ákveðnar iðngreinar hafi
nánast horfið út úr landinu. Þar
má nefna húsgagnaiðnaðinn, fata-
iðnað, skipasmíðar, skógerð o.fl.
Markaðshlutdeild í kaffifram-
leiðslu, málningarframleiðslu, sæl-
gætisframleiðslu, framleiðslu á
hreinlætisvörum, innréttingum og
húsgögnum o.s.frv. hefur hríð-
lækkað. Af þessu Ieiðir að þrátt
fyrir dugnað og stórgóðan árangur
fjölmargra fyrirtækja í framleiðslu,
bæði fyrir innanlandsmarkað og til
útflutnings, svo sem á hvers kyns
framleiðsluvörum fyrir sjávarút-
veg, sem þróast hefur hratt undan-
farin ár, hefur iðnaðurinn í heild
ekki vaxið.
Það er þess vegna, eins og áður
var sagt, kápan á þessum bæklingi
og hin fögru fyrirheit í fyrirsögnum
sem líta vel út, en miklu síður inni-
haldið. Þegar að því er svo komið
hvað iðnaðarráðuneytið sé í raun
og veru að gera eða hvað er í gangi
til þess að breyta þessari þróun,
snúa henni við, sækja fram á ein-
hverjum nýjum sviðum, þá verður
því miður fátt um fína drætti. Orka
iðnaðarráðuneytisins hefur, eins og
öllum er kunnugt, undanfarin ár
fyrst og fremst farið í það að reyna
að reisa stóriðju á suðvesturhomi
landsins og lítið annað verið að-
hafst.
Þegar komið er að hinum bækl-
ingnum um Orkulindir og jarðefni
og framtíðarverkefni á því sviði,
að þá er eins og við er að búast
stóriðjudraumurinn fyrirferðarmik-
ill í þeim vangaveltum og allt gott
um það að segja. Það hlýtur að
vera markmiðið að geta gert óbeisl-
aðar orkulindir landsins að verð-
mætum á komandi árum og áratug-
um. Um það er enginn ágreiningur
í íslenskum stjórnmálum öfugt við
það sem iðulega er reynt að halda
fram. Hins vegar er nauðsynlegt
að gera þær kröfur til þeirrar nýt-
ingar að hún skili eðlilegum arði
og spilli ekki og mengi umhverfi.
Sem betur fer hefur hvort tveggja
átt vaxandi skilningi að fagna á
undanförnum árum.
Þar sem í bæklingnum er fjallað
um önnur verðmæti sem legið geta
í jarðefnum, vatni o.s.frv. er sjálf-
sagt að fagna því að iðnaðarráðu-
neytið hefur einnig að einhverju
leyti vaknað til lífsins um að þar í
geti legið verðmæti til viðbótar við
orkuna.
Nýtum innlenda orku
Tilefni þessarar greinar er hins
vegar það að benda á og undir-
strika þá staðreynd sem alltof lágt
hefur farið í umræðunni undan-
farna mánuði að við íslendingar
eigum stórkostlega ónýtta mögu-
leika með breyttum orkubúskap
gagnvart þeirri atvinnustarfsemi
og þeim rekstri sem fyrir er í land-
inu. Og í þeim möguleikum liggja
tækifæri til stórkostlegs framlags
okkar á sviði umhverfismála. Hér
er átt við aukna nýtingu hinnar
innlendu og umhverfisvænu orku
okkar íslendinga á öllum sviðum
þjóðlífsins. En það verður því miður
að segjast eins og er að þrátt fyrir
bullandi umframorku í raforkukerf-
inu er þróunin í þveröfuga átt að
því er best verður séð. Það er
þyngra en tárum taki að horfa upp
á það og sjá, þegar heimsótt eru
fyrirtæki af ólíkum toga, vítt og
breitt um landið, að Lfjölmörgum
tilvikum eru menn að hverfa frá
notkun innlendrar orku, raforku í
flestum tilvikum og yfir í innflutta
orkugjafa, svartolíu, olíu eða gas,
svo dæmi séu tekin. Nú hef ég
ekki séð alveg nýlega útreikninga
„Orka iðnaðarráðu-
neytisins hefur, eins og
öllum er kunnugt, und-
anfarin ár fyrst og
fremst farið í það að
reyna að reisa stóriðju
á suðvesturhorni lands-
ins og lítið annað verið
aðhafst.“
í þessum efnum, en ég hef á undan-
förnum mánuðum fengið fjölmörg
dæmi upp í hendurnar með heim-
sóknum í fyrirtæki og viðtölum við
forsvarsmenn þeirra og vil ég nú
rekja nokkur þeirra.
I fyrsta lagiheyrir það nú að
mestu leyti sögunni til að skip not-
ist við rafmagn í landi þegar þau
liggja í höfn. Nema þá í undantekn-
ingatilvikum þegar þau vilja losna
við að keyra ljósavélar eða hafa
vaktmenn um borð. Að langmestu
leyti fullnægja nú skip í höfn allri
orkuþörf sinni með keyrslu ljósa-
véla sem brenna innfiuttu elds-
neyti. Þarna liggur talsverður
markaður fyrir raforku og þá ekki
síst táknrænn, því að af því er
bæði mengun og óþrif og hávaði
að keyrðar séu aflmiklar vélar sól-
arhringum saman inn í borgum og
bæjum.
I öðru lagi er mér tjáð að í
hvers kyns brauðgerð og bakstri
séu fyrirtækin hvert af öðru að
hverfa frá því að nýta rafmagn sem
orkugjafa við baksturinn og fjár-
festi nú í nýjum ofnum sem brenni
gasi eða noti aðra innflutta orku-
gjafa, sem komi betur út heldur
en jnnlendir.
í þriðja lagi eru langflest mjólk-
ursamlög landsins og reyndar mat-
vælaiðnaðurinn í veigamiklum
mæli, sem ekki hafa nýtt sér þá
möguleika sem tæknilega eru fyrir
hendi að nýta innlenda orku, t.d.
við framleiðslu á gufu. í sumum
tilvikum hafa fyrirtæki lagt niður
rafskautskatla til gufuframleiðslu
og keypt inn svartolíukatla í stað-
inn. Ég kom fyrir ekki löngu síðan
í eitt af mjólkursamlögum landsins
þar sem nýlega hafði verið settur
upp aflmikill svartolíukynntur
gufuketill til að fullnægja orkuþörf
mjólkurbúsins.
I fjórða lagi brenna flestar ef ekki
allar loðnubræðslur landsins inn-
fluttri olíu til framleiðslu gufu og
fullnægja margar, eða margar
hveijar, allri sinni orkuþörf með
innfluttu eldsneyti. í mörgum til-
vikum er meira að segja verulegum
hluta af raforkuþörfinni fullnægt
með framleiðslu eigin raforku í
verksmiðjunum.
í fimmta lagi hefur hvert frysti-
húsið af öðru og hvert útgerðar-
og fiskvinnslufyrirtækið á fætur
öðru og ugglaust fjölmörg önnur
sambærileg fyrirtæki í iðnaði eða
atvinnurekstri af hvaða tagi sem
er, sökum gjaldskrárákvæða raf-
orku, komið sér upp með ærnum
tilkostnaði varaafli sem þjónar
þeim tilgangi að geta keyrt niður
toppa, eða hámarksnotkun viðkom-
andi fyrirtækis þannig að heildar-
raforkureikningurinn lækki.
Nefna má að veitingahús og
mötuneyti af ýmsu tagi munu hafa
í auknum mæli á undanförnum
árum tekið til við að nota gas við
eldamennsku og svo má áfram
telja.
Enn eitt svið má nefna þar sem
stóraukin orkunotkun gæti komið
til, væri verðlagningu þannig hátt-
að að það væri hagstætt, og það
eru gróðurhús og ylrækt hvers
konar i landinu, en ljóst er að
tæknilega er unnt að nýta orku til
upphitunar og lýsingar í fram-
leiðslu í gróðurhúsum og ylrækt í
miklu ríkara mæli en gert er í dag.
Það sem fyrst og fremst stendur í
veginum er að gjaldskrár eða verð-
lagning orkunnar er í þeim tilvikum
ekki það hagstæð að menn telji það
borga sig að leggja út í slíkt. '
Aukin atvinna og
verðmætasköpun
Þessi upptalning sem gæti verið
miklu lengri ætti að nægja til að
sýna að fjölmörg svið í atvinnulífi
og rekstri hér í landinu mætti taka
fyrir, þar sem ástæða er til að
ætla að stórauka mætti notkun
innlendrar orku og/eða útrýma í
staðinn innflutningi á brennanlegu
eldsneyti. í því fælist í fyrsta lagi
að hluta af núverandi umframorku
í raforkukerfinu yrði komið í verð.
í öðru lagi að gjaldeyrir yrði spar-
aður og viðskiptahalli myndi
minnka vegna minni innkaupa,
vegna minni eyðslu á dýrmætum
gjaldeyri í innflutning á orku. í
þriðja lagi væri þetta mikilsvert
framlag af okkar hálfu til umhverf-
ismála þar sem innlend og um-
hverfisvæn orka tæki við af kolefni-
seldsneyti með tilheyrandi mengun,
gróðurhúsaáhrifum o.s.frv. Í fjórða
lagi, og er það þó ekki minnst um
vert, er fullkomlega ástæða til að
ætla að með skynsamlegri verð-
lagningu og hagstæðum verðtilboð-
um til mögulegra notenda sem vildu
koma á fót nýrri starfsemi sem
krefðist mikillar orku, og/eða starf-
andi fyrirtækja sem sæju sér hag
í því að auka sína orkunotkun,
mætti auka framleiðslu og verð-
mætasköpun í landinu. Þetta gæti
hleypt fjörkipp í staðnað efnahags-
og atvinnulíf í landinu og rofið
þann vítahring svartsýni og von-
leysis sem nú er að þrengja að
mönnum.
Það er auðvitað Ijóst að gætt
hefur meiriháttar tregðu hjá orku-
söluaðilunum, bæði heildsölu- og
smásöludreifingaraðilum við að
hrófla við sínum gjaldskrám, þrátt
fyrir þessa ömurlegu afturför, sem
felst í vaxandi notkun innflutts
eldsneytis á fjölmörgum sviðum.
Sú tregða stafar væntanlega af því
að menn eru hræddir um að yrði
ljáð máls á afslætti eða hagstæðari
kjörum til nýrra notenda eða vegna
viðbótarorkukaupa myndu kröfur
rísa upp hjá almennum notendum
um hið sama. Þessi tregða er vissu-
lega skiljanleg en hún má undir
engum kringumstæðum verða til
þess að menn fijósi fastir. Fljótt á
litið verður ekki séð að það gæti
orðið nema til góðs fyrir þá sem
eru fyrir í viðskiptum við orkufyrir-
tækin í landinu ef fleiri viðskipta-
vinir bættust í hópinn og færu að
borga einhveijar minni háttar íjár-
hæðir til viðbótar fyrir þá umfram-
orku sem hvort eð er er í landinu.
Væntanlega myndi smátt og smátt
greiðslubyrðin léttast á öllum sam-
eiginlega, ef fleiri yrðu bökin til
að bera þær fjárfestingar sem í
gegnum orkuverðið er verið að af-
skrifa.
Hér vantar kjark og pólitíska
forystu til þess að ákveða að gera
nú meiriháttar átak til að stórauka
nýtingu innlendrar orku bæði í at-
vinnurekstri sem fyrir er og til
hvers kyns nýsköpunar og nýrra
möguleika á þessu sviði með hag-
stæðum tilboðum, t.d. í takmarkað-
an árafjölda, til nýrra notenda eða
til viðbótarkaupa núverandi orku-
notenda og verður ekki séð annað
en að slíkt væri allra hagur, orku-
fyrirtækjanna, núverandi orku-
kaupenda og síðast en ekki síst
auðvitað hinna nýju viðskiptavina
og landsmanna allra sem í gegnum
ný atvinnutækifæri og viðbótar-
verðmætasköpun myndu njóta góðs
af.
Höfundur er alþingismaður og
varaformaður
Alþýðubandalagsins
TELEFAXTÆKI OG SÍMI
SHARP FO-120
- Sjálfvirkur faxdeilir
- Sjálfvirkur arkamatari
- Sendingarhraði 15 sek.
- Sérstök ljósmyndastilling
- Skilar staðfestingarkvittun
- Tengjanlegt við símsvara
- 20 númera minni
SKRIFBÆRH/
Hverfisgötu 103 sími 627250 fax 627252
VERÐ: 49.950.- m/vsk.
F