Morgunblaðið - 13.08.1992, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 13. ÁGÚST 1992
Græðsla lands
eftirÁgústH.
Bjarnason
Umræða/um gróður- og jarð-
vegseyðingu hefur risið hátt á
þessu sumri sem oft áður. Umræð-
an er ekki ný af nálinni, því að
hún hófst á síðari áratugum 19.
aldar, þegar uppblástur og sand-
fok heijaði sem ákafast. Allar
götur síðan hefur flestum mönnum
staðið ógn af rýrnun gróðurlenda
en minna hefur orðið úr úrbótum
en ætla mætti. Ástæðumar fyrir
því eru margar, en þær helztar
em skeytingarleysi ráðamanna og
ómarkvissar aðgerðir.
Saga gróðureyðingar á íslandi
er ekkert einsdæmi i veröldinni.
Annars staðar í Evrópu og öðrum
heimsálfum hafa viðlíka hlutir
gerzt, meira að segja miklu mun
alvarlegri, og hefur víða verið tek-
izt á við græðslu lands með glæst-
um árangri. Hér á landi er hins
vegar alltaf dregin fjöður yfir
hrottafengna meðferð á landinu
og sífellt klifað á óblíðri veðráttu
og viðkvæmum gróðri. Aðstæður
hér eru hvorki betri né verri en á
fjölmörgum stöðum öðrum. Þó að
vaxtartími plantna sé í dögum
talinn styttri en sunnar á hnettin-
um, er hann verulega drýgri á
degi hveijum vegna langs sólar-
gangs. Náttúrulegur gróður er alls
ekki veikbyggðari hérlendis en við
svipaðar aðstæður annars staðar.
Það sem hér hefur gerzt er, að
tegundasamsetningu í náttúruleg-
um gróðurfélögum hefur verið
raskað með mikilli og þrálátri beit,
svo að þau hafa ekki staðið af sér
veðráttuna. Verst er þó, að víða
er svipaðri röskun haldið áfram
með tilbúnum áburði til þess að
„auka hlutdeild beitarplantna" og
gengur það undir nafninu ^hálf-
ræktun" eða „hagabætur". Á ein-
um stað í skýrslum Landgræðslu
ríkisins segir m.a., að „áburðar-
notkun landgræðslunnar miðast
við að vernda þann gróður, sem
við enn eigum eftir“. Þessa túlkun
tel ég ranga og að hún fái ekki
staðizt fræðilega gagnrýni. Unnt
er reyndar að viðhalda vissu, til-
búnu gróðurfélagi með áburði en
engu að síður er það röskun á
náttúrulegum gróðri, sem getur
orðið mjög hætt, ef áburðargjöf
hættir. Skemmst er að minnast
þess, þegar sérfræðingar Rann-
sóknarstofnunar landbúnaðarins
fundu aðferð til þess að „sexfaida
uppskerumagnið" og notuðu
hormónalyf (Herbatos) til þess að
drepa lyng og hálfrunna. Með
þessu móti átti að vera hægur
vandi að bæta vaxtarskilyrði og
auka uppskeru grasa úr 0,6 hest-
„Það er því brýn ástæða
til að Landgræðsla rík-
isins og Skógrækt ríkis-
ins verði sameinuð í eitt
ríkisfyrirtæki (eða
Landgræðslan lögð nið-
ur, ef menn vilja orða
það svo). Við það
myndu sparast tugir ef
ekki hundruð milljóna
króna árlega.“
burðum á hektara í 34,3! Þegar
þvílík sjónarmið ráða ferð er ekki
góðs að vænta í sambúð lands og
þjóðar.
Langvarandi beit hefur miklu
djúptækari áhrif á gróðurfélög en
ráðin verða við fyrstu sýn. Hlut-
deild tegunda breytist m.a. vegna
traðks og brottnáms einstakra
plöntuhluta; sumar hverfa, aðrar
koma í staðinn, nokkrum fækkar
og öðrum fjölgar. Líf í jarðvegi
tekur breytingum og áhrif um-
hverfís (vatns, ljóss og hita) á
svörð verða önnur. Þótt land sé
friðað er það ekki víst, að það fari
í fyrra horf, a.m.k. tekur það óra-
tíma. Þeir sem fást vð skógrækt
verða þessa varir, því að verulegur
árangur næst ekki fyrr en Iand
hefur verið friðað í 15 til 25 ár.
Því miður vill þetta oft gleymast
og vonbrigði manna geta orðið
mikil, þegar árangur er ekki sem
skyldi fyrstu árin. Ástæðan er
m.a. sú, að ræktunarmenning er
lítil sem engin til í landinu. Sumt
fólk virðist trúa því, að náttúran
sé eins og einhver vél, sem hægt
er að setja í gang í einu vetfangi
og keyra á fullu gasi frá fyrstu
tíð. Loðdýrarækt og fiskeldi eru
skýrustu dæmi um þetta hyggju-
leysi. Sögnin rækta merkir að
yrkja jörð, ala búfé eða hirða um
hvað eina, sem nýtur umönnunar
af alúð og umhyggju. Öll ræktun
tekur tíma og krefst mikils lang-
lundargeðs, gildir einu hvort um
plöntur eða dýr er að ræða. Sama
má segja um alla ræktun aðra,
málrækt og ræktarsemi gagnvart
náunganum, svo að dæmi sé tek-
ið. Ræktun verður að stunda af
einlægni og án bráðræðis, hún er
aldrei föl fyrir peninga.
Nokkur styr hefur staðið um
kosti og galla Alaskalúpínu, sem
var flutt til landsins árið 1945. í
fyrstu óx hún á fáum stöðum og
sýndi augljóslega, að hún býr yfir
einstakri hæfni til þess að breyta
örfoka melum í svo frjóa jörð, að
hægur vandi er að planta þar tijám
að nokkrum árum liðnum. Lúpínan
hefur líka reynzt vel til þess að
stöðva rennsli leysingarvatns í
hlíðum en sandfok bindur hún
ekki. Fjarri er þó, að lúpínan sé
einhver alsheijar lausn á land-
græðslumálum, en hún er kjörin
til þes að forrækta mela, sem taka
á síðar til skógræktar og hverfur
hún, þegar plönturnar eru komnar
vel á legg. Hvorki einfaldari né
ódýrari aðferð er enn þekkt til að
rækta skóg á ördeyða melum.
Mjög auðvelt er að halda henni
innan þessara svæða. Ef rétt er á
málum haldið, er ótti manna við
ógnarútbreiðslu hennar ástæðu-
laus.
Að mínum dómi hafa aðferðir
við landgræðslu verið rangar í
meginatriðum, þó alls ekki sé
dregið í efa, að þar sé unnið af
góðum hug. Til að mynda hafa
Dimmuborgir verið í umsjá Land-
græðslu ríkisins í hálfa öld og enn
veður sandur þar um. Fyrir nokkr-
um árum var vatnsborð hækkað í
jökulvötnum myrst á Haukadals-
heiði. Síðan hefur verið lækkað í
vötnunum og fýkur sandurinn,
sem ámar báru yfir stórt svæði,
ný yfir nærliggjandi gróðurlendi.
Svipuð saga hefur gerzt austur í
Skaftafellssýslu að sögn kunnugra
manna.
Það ofurkapp, sem lagt er á að
„grasklæða landið" er röng stefna
og ég leyfi mér að andmæla því,
að það sé „ógerlegt að hefta upp-
blástur og græða upp landið, nema
með grasi, sem verður aðeins
framkvæmt með nýjustu tækni,
þ.e. áburðardreifíngu úr flugvél-
um“, svo að enn sé vitnað í skýrsl-
ur frá LR. Ég hef áður orðað það
svo, að áburðadreifing úr flugvél-
um er álíka áhrifamikil og mála
hús sitt með vatnslitum. Bæði er
kostnaður mikill og nýting áburðar
léleg, einkum þegar komið er í
meira en 200 metra hæð yfir sjó.
í annan stað er grasrækt á örfoka
melum mjög óskynsamleg fjárfest-
ing, lítt varanleg og harla lítils
virði í baráttu við gróðureyðingu
(sjá til að mynda fjáraustur Lands-
virkjunar í Húnavatnssýslu). Eftir
því sem ég bezt fæ séð, eru ekki
til neinar haldbærar mælingar á
árangri þessa starfs, og engin
grasafræðileg úttekt er til á allri
þessari starfsemi. Sífelldar deilur
bænda og landgræðslumanna eru
af sama toga og deilur fiskifræð-
inga við sjómenn. Hins vegar er
því engan veginn saman að jafna,
því að engar áreiðanlegar gróður-
—mælingar liggja fyrir. Eg leyfi mér
að skora á landbúnaðarráðherra
að beita sér fyrir nákvæmri athug-
un á raunsönnum árangri.
Brýnast er að snúa sér nú þeg-
ar að ræktun lands fyrir neðan
200 til 300 metra yfir sjó. Þar eru
næg verk að vinna. Það, sem er
þar fyrir ofan, skal látið óhreyft
um óákveðinn tíma, nema þar sem
nauðsyn ber til að stöðva jarðvegs-
rof og hefta foksand. Á láglendi
verði aðaláhersla lögð á að planta
tijám og runnum, ýmist til tijá-
eða skógræktar. Það beitiland,
sem enn er til óskemmt, verði afg-
irt og nýtt samkvæmt ítölu, en
öðru landi verði híft og það tekið
til uppgræðslu. Hins vegar skal
þeim, sem það vilja, heimilt að
rækta á eigin kostnað afgirt beiti-
land handa sínum búsmala.
Heimamönnum á hveijum stað,
einsaklingum eða félagasamtök-
um, verði falin uppgræðslan, og
mætti styrkja þá því meira sem
land er rýrara.
Hin síðari ár hefur áhugi starfs-
manna Landgræðslu ríkisins
sveigst inn á brautir tijáræktar
og er það góðs viti eftir öll þessi
ár. Því verður ekki með rökum
andmæit, að það er tijágróður,
sem sækjast á eftir við ræktun,
því að það er aðeins í skjóli tijáa,
sem annarri ræktun vex fiskur um
hrygg. Hins vegar er þar á bæ
hvorki þekking né reynsla á því
sviði og það er að kasta peningum
á glæ, ef þeir eiga að fá að spreyta
sig á skóggræðslu í stað þess að
nýta áratuga kunnáttu og aðstöðu
hjá Skógrækt ríkisins. Það er því
brýn ástæða til, að Landgræðsla
ríkisins og Skógrækt ríkisins verði
sameinuð í eitt ríkisfyrirtæki (eða
Landgræðslan lögð niður, ef menn
vilja orða það svo). Við það myndu
sparast tugir ef ekki hundruð millj-
óna króna árlega. Það yrði fækkað
í yfirstjórn, stöðum skógavarða og
landgræðsluvarða myndi fækka
um helming, öll girðingarvinna
yrði á einni hendi, vélar, tæki og
húsnæði myndu nýtast betur.
Skynsamlegt væri að hafa fá-
menna yfirstjórn í Reykjavík og
byggja upp öflugar stofnanir í
hveijum landsfjórðungi. Segja má,
að þær séu reyndar fyrir hendi,
því skógræktarstöðvar eru dreifð-
ar víða.
Mér er kunnugt um, að þetta
var lítillega rætt fyrir tveimur ára-
tugum, og ekki er mér grunlaust
um, að allur „rekstrarkostnaður“
hafi margfaldast síðan. það væri
fróðlegt að fá að vita, hvað allur
kostnaður við skrifstofu og starfs-
mannahald Skógræktar ríkisins
hefur aukist við þá flónsku að
flytja hana til Egilsstaða. Miklu
nær hefði verið að efla starfsemi
á landsbyggðinni og fækka starfsl-
iði á aðalskrifstofu í Reykjavík.
Kannski væri réttast, að starfsemi
Náttúruverndarráðs yrði líka undir
sama hatti, því að þar er fengizt
við mörg sömu verkefnin, a.m.k.
myndi verulegur spamaður nást
við allt úthald. Nú á tímum þreng-
inga vil ég ekki trúa öðru en að
mál þessi verði tekin nýjum og
ferskum tökum.
Höfundur er grasafrseðingur.
<0
Þol — þakmálning
Þekur, verndar og fegrar
Þarftu að mála þakið? Þá vantar þig Þol
þakmálningu frá Málningu hf. Hún er
sérstaklega framleidd fyrir bárujám
og aðra utanhússfleti sem
þarfnast varanlegrar vamar.
Þol er hálfgljáandi alkýð-
málning sem er auðveld í
notkun. Þol þakmálningin dregur nafn af
einstöku veðrunarþoli sínu og litaúrvalið er
ölbreytt. Þol þakmálningin frá
Málningu hf. er punktur-
inn yfir vel málað hús. —
Það segir sig sjálft.
imálningbf
Næst þegar þú sérð fallega málað hús - kynntu þér þá hvaðan málningin er — það segir sig sjdlft —