Morgunblaðið - 17.09.1992, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 17. SEPTEMBER 1992
11
Bókmenntahátíð 1992
Paradísarleit
EINN af norrænu gestum Bók-
menntahátíðar 1992 er rithöf-
undurinn Olli Jalonen, eitt
fremsta sagnaskáld finnsku
þjóðarinnar á okkar dögum.
Jalonen fæddist árið 1954 og
ólst upp í Hámeenlinna í Suður-
Finnlandi. Hann er menntaður
í félagsfræði en hefur helgað
sig ritstörfum síðasta áratuginn
og tilheyrir þeirri kynslóð finn-
skra höfunda sem sagðir eru
hafa „flutt finnskar bókmenntir
ót úr skógarþykkninu og til
borganna, jafnvel til kjarnorku-
byrgjanna."
Fyrsta bók hans var smásagna-
safnið „Unien tausta“ eða Baksvið
draumanna kom út árið 1978.
Meginverk Jalonen til þessa verður
þó að teljast þrjár skáldsögur sem
allar tengjast. Fyrsta bók þríleiks-
ins var „Johan ja Johan“ eða Jó-
hann og Jóhann sem út kom 1989
og segir sögu feðga sem aldrei
hittust. Ári síðar kom bókin
„Isáksi ja tyttáreksi“ eða Að verða
feðgin, og loks „Elámá, ja elámá“
eða Líf, og líf, en allar fjalla þær
um margvísleg innbyrðis tengsl
fjölskyldumeðlima.
„Ég gæti haldið því fram að
bækurnar fjalli um goðsögur fjöl-
skyldunnar,“ segir Jalonen, „allt
frá því að afi minn, sem heitir
Johan, fór til Pétursborgar eftir
finnsku borgarastyijöldina sem
hófst 1918. Hann var friðarsinni
og starfaði með Rauða krossinum
sem þá skiptist í tvær pólítískar
einingar og tilheyrði afi rauðliðum.
Eftir að hvítliðar myrtu bróður
hans, óttaðist hann ofsóknir af
hálfu þeirra og stakk af yfír til
hinna nýstofnuðu Sovétríkja. Ekk-
ert spurðist til hans síðan, og til
eru margar og ólíkar sögur um
framhaldið. En af flótta hans leiddi
-að faðir minn eignaðist stjúpföður.
Sá smyglaði áfengi yfir landamær-
in, og pabbi var einungis strákling-
ur þegar hann neyddist til að taka
þátt í þessum smyglleiðöngrum.
Allir þessir atburðir spila inn í
þríleikinn, og þótt mörgum smá-
sögum sé steypt saman, er ekki
Bókmennta-
hátíð 1992
Dagskrá
Fimmtudagur 17. septem-
ber
Norræna húsið kl. 12.30:
Hádegisrabb.
Norræna húsið kl. 14.00:
Pallborðsumræður. Nordisk
litteratur - várldslitteratur.
Þáttakendur eru Hans Magnus
Enzenberger, Rosa Liksom,
Roy Jacobsen, Antti Tuuri og
Einar Már Guðmundsson. Um-
ræðum stýrir Einar Kárason.
Ráðhús Reykjavíkur kl.
20.30: Rithöfundakynning.
Carl Jóhan Jensen, Ludmila
Petrúshevskaja, Adam Nielsen,
Rosa Liksom og Matthías
Johannessen kynna verk sín
og lesa upp. Einnig verða lesn-
ar íslenskar þýðingar á efni
eftir erlendu höfundana.
um sögulegt raunsæi að ræða.
Sameiginlegt einkenni þeirra er
kannski þó að allar snúast þær
að miklu leyti um leit að Paradís."
Olli Jalonen hóf að skrifa sög-
urnar þijár 1978, og skrifaði
nokkrar bækur samhliða fanga-
brögðum sínum við þær. „Ég hef
alltaf mörg verkefni í gangi í einu,
en aðeins eitt handrit heltekur mig
fullkomlega hveiju sinni. Þannig
var ég djúpt sokkinn í söguna sem
birtist í þríleiknum, vitund mín var
í órofa tengslum við persónurnar
og atburðina. Jafnvel draumfarir
mínar jöðruðu við að vera sótthita-
kenndar á þessum tíma, eitt sinn
fannst mér ég t.d. vera staddur í
stofunni heima og horfa yfir breiðu
af grænum steinum sem mér
fannst ég þyrfti að færa úr stað.
Ég tók að baksa við að ná tökum
á hnullungunum, vakna þá og sé
að ég hef spennt greipar utan um
enni og hnakka konu minnar sem
lá við hlið mér og hafði vitaskuld
rumskað við aðfarirnar. Hún tók
þessu með jafnaðargeði og sagði
mér að sofna aftur, en þetta er
ágætt dæmi um hve fast ímyndun
mín var njörvuð saman við þær
myndir og hugdettur sem tengjast
bókunum."
Hann leggur áherslu á að bæk-
urnar þijár séu í raun og veru ein
saga, og líkir þeim annars vegar
við þrívængja altaristöflu sem
mynda samfellda mynd, og hins
vegar klippingu í kvikmynd sem
sýnir áhorfanda sama atburð frá
þremur mismunandi sjónarhorn-
um. „Ég skrifaði í fýrstu risavaxið
handrit sem hefði verið afskaplega
ómeðfærilegt sem bók til aflestr-
ar, og hugsanlega óaðgengilegt.
Þetta kallaði á þrískiptingu sög-
unnar sem var góð lausn og auk
þess dýpkaði hið skýrt afmarkaða,
þríeina sjónarhorn frásögnina.“
Jalonen hefur nú skrifað leik-
gerð byggða á bókunum, er nefn-
ist „Johan ja Johan ja Joukojohan"
eða Jóhann og Jóhann og Joukojó-
hann. Er aftasti hluti titilsins
mannsnafn og gefur til kynna að
um piltung sé að ræða. Að sögn
Jalonen tekur verkið rösklega
þijátíu klukkustundir í flutningi,
og verður frumsýnt á nýársdag
1993. „Meðan ég var að skrifa
þríleikinn fannst mér að ég væri
að tala upphátt og rödd mín bland-
aðist hvísli sögupersónanna, var
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
Olli Jalonen
ekki aðskilin frá þeim. Ég fór að
hugleiða að lærdómsríkt gæti ver-
ið að heyra og sjá raddirnar klæð-
ast holdi. Eftir að þriðja bókin var
komin út hafði ég því samband
við leikhús í Finnlandi og ríkisút-
varpið og bar á borð fyrir þessa
aðila áform mín um að skrifa leik-
rit eftir bókunum. Báðum aðilum
fannst hugmyndin svo fáránleg
að það yrði að framkvæma hana.
Allir þijátíu tímarnir eru leiknir á
sviði, og tveir meginþættir þess í
útvarpi. Verkið skiptist niður í
u.þ.b. þijátíu og þijú órofin atriði,
og kemur útvarpið inn í leikinn
annað slagið. Fyrir fáeinum vikum
höfðum við 16 klukkustunda
maraþonæfíngu til að athuga
hvort þetta væri mögulegt, einkum
með tilliti til líkamlegs þols leikar-
anna. Svo reyndist vera og enginn
þarfnaðist læknishjálpar, en á
frumsýningu verða læknar við-
staddir til að fýlgjast með ástandi
starfsfólksins, og þá einkum rödd-
um leikara. Áhorfendur geta kom-
ið og farið að vild, og leikritið
verður eins og ævi einhvers þar
sem fólk kemur í heimsókn og
kveður og sér aðeins brot af lífi
viðkomandi, veit ekki nema að litlu
leyti hvað búið er að gerast, né
hvað gerist næst. Síðan heyrir
fólk kannski brot af útvarpssend-
ingunni og þau verða keimlíkt frá-
sögn sjónarvottar af því sem átti
sér stað. Og þannig raðast hlutar
myndarinnar saman í grófa beina-
grind. Ég vona þó að einhveijum
endist orka til að horfa á sviðs-
verkið frá upphafi til enda.“
Sindri.
NYR OG BREYTTUR
MITSUBISHI
1917 MITSUBISHl - Módel-A:
Fyrsti fiöldaframleiddi fólksbfllinn f lapan.
FALLEGRI - VANDAÐRI - BETRIBUNAÐUR - HAGSTÆÐARA VERÐ
LANCER langbakur GLXi 1600, lóventla, 113 hö., sjálfskiptur.
Verð kr. 1.207.000
LANCER langbakur GLXi 1600,16 ventla, 113 hö„ 5 gíra, handskiptur, síteingt aldrif (4WD)
Verðkr. 1.319.000
Tilgremt verö er án ryðvamar og skranmgar.
STAÐLAÐUR BÚNAÐUR:
Útvarp/kassetutæki - Rafhituð framsæti - Hraðanæmt aflstýri - Veltistýrishjól - Þvottasprautur á
aðalljósker - Stafræn klukka - Höfuðpúðar á aftursætum - Hæðarstilling á öryggisbeltum -
Aurhlífar að framan og aftan - Stuðarar og útispeglar samlitir yfirbyggingu - Samlæsing á hurðum -
Bensínlok opnanlegt innanfrá - Framstólar með stöðuminni - Rafstýrðir og rafhitaðir útispeglar -
Rafdrifnar rúðuvindur - Snúningshraðamælir - Vindkljúfur að aftan - Þokulugtir að framan.
GERIÐ VERÐSAMANBURÐ
REYNSLUAKIÐ OG DÆMIÐ SJÁLF
m
SYNUM UMHVERFINU
H0LLUSTU
HEKLA
TRAUST FYRIRTÆKI
A
MITSUBISHI
MOTORS

j

|