Morgunblaðið - 31.10.1992, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. OKTÓBER 1992
33
Hálf öld frá stofnun Hús-
mæðrakennaraskóla Islands
eftir Jensínu
Halldórsdóttur
6. október síðastliðinn voru liðin
fimmtíu ár frá því að Húsmæðra-
kennaraskóli íslands var formlega
settur. Það mun hafa þótt einn af
viðburðum aldarinnar, því í „Öldinni
okkar“ frá 1942 -stendur orðrétt:
„7/10. Stofnaður hefur verið hér
á landi Húsmæðrakennaraskóli og
hófst fyrsta starfsár skólans i gær.
Hlutverk skólans er að búa nemend-
ur sína undir kennslustörf við hús-
mæðraskóla landsins.
Skólinn er til húsa í kjallara
Háskólans. Skólinn er þriggja miss-
era skóli og stendur námstímabil
tvo vetur og eitt sumar og starfar
skólinn í sveit að sumrinu, líklega
að Laugarvatni. Forstöðukona skól-
ans er ungfrú Helga Sigurðardóttir.
Nemendur geta verið 12-14.“
Við skólaslit 1952 rakti Helga
Sigurðardóttir ítarlega tilurð skól-
ans og tíu ára starf hans. Sama
ár kom út skólaskýrsla og í þeirri
skýrslu er birtur kafli úr ræðu
Helgu. Þar stendur meðal annars:
„Nú þegar eru liðin tíu ár frá stofn-
un Húsmæðrakennaraskóla ís-
lands, fer ekki hjá því, að spurt sé,
hvort skólinn hafi uppfýllt þær von-
ir, sem við hann voru tengdar. Um
slíkt er ávallt mjög erfitt að dæma.
En orðstír hvers skóla er að sjálf-
sögðu undir því kominn, hversu vel
nemendur hans reynast við að leysa
af hendi hin vandasömu störf, sem
skólanámið átti að búa þá undir.“
Síðar í ræðunni telur Helga að
sín mesta gleði og styrkur í starfi
væru þær fréttir sem hún fengi af
eldri nemendum sínum sem tekið
hefðu margar að sér ábyrgðarmikil
störf að námi loknu og sýnt kjark
og manndóm.
Vel hefur valist þegar Helgu Sig-
urðardóttur var falið að vera fyrsti
skólastjóri Húsmæðrakennaraskóla
íslands. Hún hafði ötullega barist
fyrir stofnun skólans, kallað á fund
alla húsmæðrakennara á landinu
sem hún náði til og stofnað með
þeim Kennarafélagið Hússtjórn.
Markmið félagsins var að beita sér
fyrir því að stofnaður yrði hús-
mæðrakennaraskóli. Allir þessir
kennarar höfðu menntast erlendis,
flestir á Norðurlöndunum. Sumar
af þeim vildu breyta mataræðinu,
hinum íslenska þunga mat, sem
fætt hafði þjóðina um aldirnar, í
margskonar aðkeypt léttmeti, sem
fékk misjafnan hljómgrunn hjá
þjóðinni.
í febrúar 1941 var haldinn fund-
ur í Kennarafélaginu Hússtjóm og
kosin nefnd til að gera frumdrög
að reglugerð fyrir húsmæðrakenn-
araskóla. í þessa nefnd voru kjörn-
ar Soffía J. Claessen, Ólöf Jónsdótt-
ir og Helga Sigurðardóttir. Allar
voru þessar konur húsmæðrakenn-
arar, útlærðar úr fagskólum í Dan-
mörku. Nefndin samdi reglugerð
fyrir húsmæðrakennaraskóla og
gerði áætlun um væntanlegan
stofn- og rekstrarkostnað. Þetta
plagg var síðan sent til Alþingis,
ásamt áskorun frá Kennarafélaginu
Hússtjórn, um að veita þegar fé til
stofnunar húsmæðrakennaraskóla.
Hið mikla og einarða framtak
húsmæðrakennaranna vakti athygli
þingmanna svo hinn 11. maí 1942
staðfesti þáverandi menntamála-
ráðherra, Hermann Jónasson,
reglugerð fyrir Húsmæðrakennara-
skóla íslands, samkvæmt heimild-
um í lögum frá Alþingi. Eftir langa
og stranga baráttu margra aðila,
sem of langt er upp að telja hér,
var stórum sigri náð.
Þegar Húsmæðrakennaraskóli
íslands varð fertugur, haustið 1982,
efndi nemendasamband skólans til
hátíðarfundar í húsakynnum skól-
ans, Háuhlíð 9, Reykjavík. Af því
tilefni skrifaði Sigrún Árnadóttir,
hússtjórnarkennari og íslensku-
fræðingur, afmælisgrein um skól-
ann, þar sem hún rekur all ítarlega
aðdraganda að stofnun skólans og
sögu hans í megin dráttum. Afmæl-
isgrein Sigrúnar birtist í Morgun-
blaðinu þá um haustið.
Ekki er auðvelt að ganga fram
hjá nafni Helgu Sigurðardóttur
þegar minnst er á sögu Húsmæðra-
kennaraskóla íslands, svo samofinn
er skólinn Helgu og Helga skólan-
um. Tilveru sína, frá upphafi, hefur
skólinn svo mikið að þakka Helgu.
Hún var fyrsti skólastjóri hans sem
með eldmóði hratt honum af stað
og mótaði hann.
Helga Sigurðardóttir var fædd á
Akureyri 17. ágúst 1904 og lést í
Reykjavík 58 ára að aldri 26. ágúst
1962. Hún var dóttir hjónanna Sig-
urðar Sigurðssonar búnaðarmála-
stjóra og fyrr skólastjóra frá
Draflastöðum og Þóru Sigurðar-
dóttur frá.Grímsgerði í Fnjóskárdal.
Helga var aðéins 18 ára þegar
hún var sett til mennta í Dan-
mörku, en það var fremur óvenju-
legt í þá daga með svo ungar stúlk-
ur. Fyrst fór hún á almennan hús-
mæðraskóla í Vældegaard, síðan á
Ollerup-lýðháskóla á Fjóni. Hún tók
húsmæðrakennarapróf frá Bigitte
Berg-Nielsen skóla í Kaupmanna-
höfn 1926. Námsferðir fór hún til
Norðurlanda flest sumur 1933-39.
Hún nam við Statens Vitamin-
Laboratorium í Kaupmannahöfn í
eitt ár, einnig dvaldist hún vetrar-
hluta á sjúkrahúsi í Kaupmanna-
höfn og lærði þar um sjúkrafæði.
Hún fór víða um Evrópu til að afla
sér fræðslu í heimilis- og næringar-
fræðum og einnig fór hún eitt ár í
námsdvöl til Bandaríkjanna.
Það er næsta ótrúlegt hve Helga
Sigurðardóttir lagði mikið af fjár-
munum og kröftum í að fræðast í
sambandi við starf sitt.
Hún var sískrifandi. Eftir hana
liggja sautján matreiðslubækur og
sumar margútgefnar t.d. Lærið að
matbúa, Matur og drykkur og fleiri
bækur. Matur og drykkur var lengst
af notuð sem kennslubók í mat-
reiðslu í Húsmæðrakennaraskólan-
um og víðar. Síðast kom bókin út
endurskoðuð af hússtjómarkennur-
unum Önnu Gísladóttur og Bryndísi
Steinþórsdóttur. Helga skrifaði
kvennasíðu Morgunblaðsins til
margra ára og flutti útvarpserindi
um húsmæðrafræðslu. Hún var
sæmd Mannerheimsorðunni finnsku
1946 fyrir að standa fyrir því,
ásamt nemendum sínum, að safna
fatnaði á íslandi og senda hijáðum
og fátækum Finnum eftir stríðið.
Hún var sæmd Fálkaorðunni 1956.
í persónulegu samtali tjáði Helga
Sigurðardóttir að af öllu námi hefði
hún mest lært af foreldrum sínum.
Hefði hún ekki alist upp á umsvifa-
miklu heimili þeirra á Hólum í
Hjaltadal, hefði hún aldrei getað
stofnað eða starfrækt Húsmæðra-
kennaraskólann. Sigurður, faðir
Helgu, var mjög áhugasamur um
aukna húsmæðrafræðslu í landinu.
í ævisögu hans.sem út kom 1960,
að Sigurði látnum og Menningar-
sjóður gaf út, er sagt að Sigurður
hafi viljað að Búnaðarfélag Islands
gæfi hús sitt, í gróðrarstöðinni í
Reykjavík, undir húsmæðrakenn-
araskóla, en það mál náði ekki fram
að ganga. Hins vegar hafi það fall-
ið í hlut Helgu, dóttur hans, að
bera það fram til sigurs.
Sumarið 1942, þegar ákvepið var
að Húsmæðrakennaraskóli íslands
tæki til starfa, var enn óákveðið
hvar skólinn fengi inni. Neðsta
hæðin (kjallarinn) í norðurálmu
Háskóla Islands þótti fýsileg og
varð samkomulag um að skólinn
fengi þar húsnæði. Sá hluti Háskól-
ans var þá loftvarnarbyrgi fyrir alla
í Háskólanum og var sandpokum
hlaðið fyrir gluggana. Um var sam-
ið að öll bókleg fræðsla færi fram
Helga Sigurðardóttir flytur
skólaslitaræðu.
í kennslustofum Háskólans og efna-
og næringarfræðikennsla yrði á
vegum Háskólans. Húsnæðið var
ekki burðugt og óinnréttað, svo
byijað var á því að hanna það og
innrétta eftir tillögum nýskipaðs
skólastjóra. Það tókst með harð-
fylgni skólastjórans og skólinn var
settur, samkvæmt áætlun, 6. októ-
ber 1942 þegar stríðið stóð sem
hæst. Nemendur voru níu og eru
margar af þeim landskunnar konur.
Kennarar í bóklegum greinum
voru tímakennarar, prófessorar úr
Háskólanum. Fyrstu árin var eng-
inn fastur kennari nema skólastjór-
inn. Fyrstu föstu kennararnir voru
Sigurlaug Jónasdóttir, ráðin 1945,
og Anna Gísladóttir, ráðin 1948.
Báðar voru þær velmenntaðir hús-
mæðrakennarar og komu fram með
ýmsar nýjungar í hússtjórnar-
fræðslunni. Til skólans hafa ávallt
valist færustu kennarar.
Það er af ýmsu að taka í hálfrar
aldar sögu skólans. Ýmis ljón hafa
verið á veginum, sem erfitt hefur
verið að beijast við. Einna stærst
var það þegar, í Helgu tíð, fram
kom tillaga á Alþingi um að flytja
Húsmæðrakennaraskólann til Ak-
ureyrar, í autt húsnæði sem þar
stóð, en það var þegar Háskólinn
sagði húsnæðinu upp sem skólinn
hafði til afnota. Helga sigraði og
skólinn var aldrei fluttur norður en
fékk úthlutað rektorsbústað
Hamrahlíðarskóla sem stóð auður
í Háuhlíð 9, og þar er hann ennþá.
Helga sagði sjálf að hún þætti
ströng, en ég held að hún hafi ver-
ið það sem hún þurfti að vera,
kröfuhörð. Það gegnir furðu hvað
hún var fljót að móta skólann og
skapa honum vissar hefðir. Hún
hannaði skólabúning á sjálfa sig
og nemendur og lét sérsmíða í
Danmörku mjög vandað merki til
að næla í barm nemenda við út-
skrift. Kjörorð skólans var: „Staður
fyrir hvern hlut. Hver hlutur á sín-
um stað“. Það sagði sína sögu þeim
sem lítt höfðu íhugað skipulag og
hagræðingu og ekki voru vanir að
hafa stað fyrir hvem hlut og síður
en svo vanir því að setja hvern hlut
á sinn jtað.
Frá upphafi reglugerðar Hús-
mæðrakennaraskóla íslands skyldu
nemendur vera eitt námstímabil í
húsmæðraskóla úti á landi og varð
Húsmæðraskóli Suðurlands að
Laugarvatni fyrir valinu, eins og
fyrr er getið. Þangað flutti skólinn
búferlum á vorin, annað hvert ár
og dvaldi tii hausts. Vegna stöðu
minnar kynntist ég náið starfi hans,
kennurum og nemendum og líka
ungfrúnum, sem kallaðar voru, en
það voru telpur á aldrinum 12-15
ára sem teknar voru á námskeið
til kennsluæfínga fyrir kennaraefn-
in. Námskeiðin voru eftirsótt og
komust oft á þau færri en vildu.
Námskeiðin hófust þegar kenn-
araefnin höfðu lokið vorverkunum.
Vorverkin hófust með því að raka
götur, stinga upp blómabeð og hlúa
að gróðri, undir leiðsögn kennara.
Hver kennaranemi fékk úthlutað
sérstöku útmældu beði, sem honum
var kennt að sá og planta í fletum
matjurtategundum sem þrífast á
íslandi. Skylt var hverjum nemanda
að annast sitt beð yfír sumarið,
vökva það og veija það illgresi.
Fyrir utan kennsluæfingar og
garðrækt fengu nemendur verklega
tilsögn í hænsna- og svínarækt,
niðursuðu og frystingu matvæla,
þurrkun blóma og ættgreiningu
þeirra, undir leiðsögn Ingólfs Dav-
íðssonar grasafræðings, sem kenndi
nemendum grasafræði og var eins-
konar skólaskáld því eftir hann
voru sungin ljóð á gleðistundum í
skólanum. Árvisst var farið á grasa-
fjall inn á Hveravelli, gist þar og
tínd fjallagrös sem voru þurrkuð
og hreinsuð og geymd til vetrarins.
Ekki má gleyma gestamóttök-
unni og öllum hópnum sem heim-
sóttu' skólann. Það var einn þáttur
i náminu að nemendur lærðu að
taka á móti gestum. Þegar gesta-
hóp bar að garði, var nemendum
gert að taka á móti þeim með skóla-
söngnum:
„Fögnum komu góðra gesta,
gangið heil í skólann inn“
o.s.frv.
Námið að Laugarvatni lagðist
niður þegar skólanum var breytt
og hann gerður að deild innan
Kennaraháskólans. Það var mikill
sjónarsviftir fyrir Laugarvatn.
Helga Sigurðardóttir hafði til að
bera einstakan persónuleika, sem
maður bar sérstaka virðingu fyrir.
Ég sá hana í fyrsta sinn í biðstof-
unni við símann í Valhöll á Þingvöll-
um, þar sem beið margt fólk. Hún
kom inn með miklum asa og virtist
ekki sjá fólkið á biðstofunni, heldur
þaut beint til símastúlkunnar. Jú,
hún fékk strax afgreiðslu og enginn
sagði neitt á biðstofunni. Þetta var
mörgum árum áður en ég gerðist
nemandi hennar. Svona var Helga,
hún varð að gera allt og fá allt
með forgangshraða, þess vegna
kom hún svo mörgu í framkvæmd.
Þessi hæfíleiki Helgu hefur ekki
hvað síst orðið til þess, að byggja
upp Húsmæðrakennaraskólann á
svo naumum tíma, sem raun ber
vitni um, móta hann og koma hon-
um til vegs og virðingar.
Stuttu áður en Helga hætti störf-
um af heilsufarsástæðum, en það
var 1961, þá bauð hún mér í kaffí
á Hótel Borg og síðan upp í Hús-
mæðrakennaraskólann í Háuhlíð 9.
Aðdáunarvert var að sjá þar allan
frágang, sem var til fyrirmyndar.
Þar var búinn hveijum hlut staður
og hver hlutur í fyllstu merkingu á
sínum stað.
Ég hef hér að framan gripið ofafty
í smá korn af æviferli Helgu'Sigurð-
ardóttur, en tilhlýðilegt væri að
þáttum úr lífi hennar og störfum
yrði síðar gerð betri skil.
Við skólastjórastarfinu af Helgu
tók Vigdís Jónsdóttir sem frá stofn-
un Húsmæðraskólans á Varma-
landi, hafði verið þar skólastjóri.
Vigdís var í fyrsta hópnum sem
útskrifaðist úr Húsmæðrakennara-
skólanum og að auki garðyrkju-
fræðingur. Til hennar að Varma-
landi fóru nemendur Húsmæðra-
kennaraskólans ævinlega, einu
sinni hver hópur, til þess að kynn-
ast því í raun, hvemig æskilegt
væri að reka heimavistar húsmæð-
raskóla. Enginn efast um að ekki
hafi verið vel séð fyrir stöðu Helgu,
að skipa Vigdísi eftirmann hennar.
Vigdís gegndi skólastjórastarfínu
til 1981.
Síðan Húsmæðrakennaraskóli
íslands var lagður niður, í sinni
upphaflegu mynd og gerður að val-
grein innan Kennaraháskólans, hef-
ur verkleg kennsla farið áfram fram
í Háuhlíð 9 og Anna Guðmundsdótt-
ir, hússtjómarkennari, verið þar
lektor og umsjónarmaður hús-
stjómarnámsins.
I Háuhlíð 9 eru í notkun allir
munir og eigur Húsmæðrakennara-
skólans og vel fyrir þeim séð, undir
stjórn og varðveislu Önnu Guð-
mundsdóttur lektors. Þar er ennþá
fyrir hvem hlut og hver hlutur á
sínum stað.
Um Húsmæðrakennaraskóla ís-
lands væri hægt að skrifa langt
mál, en hér skal staðar numið.
í kvöld ætlar Hússtjómarkenn-
arafélag íslands að efna til fagnað-
ar í Risinu, Hverfísgötu 105, í til-
efni þess að hálf öld er liðin frá
stofnun Húsmæðrakennaraskóla
Islands. Hússljómarkennarafélagið
samanstendur af hússtjómarkenn-
urum sem menntast hafa bæði eftiP^
gamla og nýja kerfinu. Yfirleitt
hefur mikil sameining ríkt meðal
hússtjómarkennara. Við höfum ver-
ið taldar háværar og fyrirferðar-
miklar og ég vona að það bregðist
ekki í kyþld að við syngjum saman
sem systur og byijum á vinsæla
bragnum sem ætíð hefur hljómað
hæst í skólanum:
Hér eru engin látalæti,
lyftast faldar á lqólunum,
heila nótt ég hoppað gæti
í Húsmæðrakennaraskólanum.
Höfundur er fyrrverandi
skólastjóri Húsmæðraskóla t __
Suðurlands að Laugarvatni.
Kvartett Pauls Weedens í Grindavík
KVARTETT bandaríska gitar-
leikarans Pauls Weedens heldur
jasstónleika á Veitingastofunni
Hafurbirninum í Grindavík
sunnudaginn 1. nóvember og
hefjast þeir kl. 21.
Paul Weeden er ekki ókunnur
íslendingum því hann hefur marg-
oft heimsótt landið, spilað og haldið
jassnámskeið. Hann ertæplega sjö-
tugur að aldri og ólst upp í borg-
inni Indianapolis, sem fóstrað hefur
margan jassmanninn. Síðar fluttist
hann til New York þar sem hann
lék m.a. með Ben Webster, Coleman
Hawkins og Jimmy Smith. Fyrir
skömmu lauk þriggja ára spila-
mennsku hans með stórsveit Counts
Basies en annars hefur hann mest
spilað í eigin nafni.
Auk hans skipa kvartettinn saxó-
fónleikarinn Sigurður Flosason,
kontrabassaleikarinn Tómas R.
Einarsson og trymbillinn Guðmund-
ur R. Einarsson. Tónleikamir hefj-
ast sem fyrr segir kl. 21.
(Fréttatílkynning)
Jólatorg í JL húsínu
SVARTIMARKAÐURINN opnar
Jólatorg í JL húsinu sunnudag-
inn 1. nóvember og stendur hann
til 24. desember.
Jólatorgið verður skipt í sölubása
eins og tíðkast á flestum mörkuð-
um. Boðið er upp á þá nýjung að
vera með matvörur s.s kjúklinga,
svína- og lambakjöt á lægra verði
en gerist í verslunum, einnig verður
á boðstólum ný línuýsa. Á Jólatorg-
inu verður einnig hægt að versla
úrval af búsáhöldum, gjafavörum,
fatnaði, snyrtivörum, skartgripum
o.fl.
Jólatorgið verður opið alla virka
daga frá kl. 12 til 18 og um helgar
kl. 11 til 17. •*
(Fréttatilkynning)