Morgunblaðið - 20.11.1992, Blaðsíða 16

16 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 20. NÓVEMBER 1992
Morgnnblaðið
og atvinnustefna
eftir Sigmar Þormar
Morgunblaðið hefur áhuga á nýj-
um hugmyndum á sviði þjóðfélags-
mála. Frjálshyggja, einkavæðing og
tilraunir til að draga úr ríkisumsvif-
um víða um lönd hafa ekki skilað
okkur því draumaþjóðfélagi sem
Milton Friedman lofaði. Efnahags-
örðugleikar fara vaxandi í Banda-
ríkjunum og Bretlandi, tilrauna-
löndum markaðshyggju. Hjá þess-
um þjóðum eru að koma upp þjóðfé-
lagsvandamál sem fáa hefði órað
fyrir. Fræðimenn á borð við Robert
B. Reich og Kevin Philips hafa
stungið uppá nýjum lausnum í
heimalandi sínu Bandaríkjunum.
Morgunblaðið hefur greint frá þess-
um hugmyndum í leiðurum, Reykja-
víkurbréfi og í tengslum við al-
mennar fréttir.
En þegar Morgunblaðið veltir
fyrir sér hvort „samráð" í atvinnu-
lífi sé betra en samkeppni þarf að-
eins að staldra við. Rannsóknir á
atvinnustefnu og félagslegu sam-
ráði um uppbyggingu íslenskra
efnahagslífsins hafa því miður verið
vanræktar. Okkur skortir því þekk-
ingu til þess að átta okkur á hvað
hugtakið atvinnustefna (industrial
policy) merkir í íslensku samhengi.
Skoðum þetta nánar.
Hvað er atvinnustefna?
Atvinnustefna er mótun áætlun-
ar eða stefnu tii uppbyggingar efna-
hagslífs. Atvinnustefna felur í sér
að gripið er inn í starfsemi markað-
ar í þjóðfélögum þar sem. einka-
rekstur og frjáls viðskipti eru þó
meginregla. Oft gerist þetta vegna
samstarfs ríkis, samtaka vinnu-
markaðar og/eða Qármálastofnana.
Atvinnustefna er ekki það sama og
efnahagsaðgerðir ríkisstjómar. Með
atvinnustefnu er tíðum verið að
hugsa til lengri tíma, gerð er áætl-
un um vöxt og uppbyggingu efna-
hagslffs og litið svo á að þessi vöxt-
ur sé til hagsbóta fyrir þjóðfélagið
í heild sinni. Stefna af þessu tagi
tengist oft fjárfestingum í efna-
hagslífi.
Atvinnustefna er árangur sam-
starfs aðila úr atvinnulífínu við rík-
isvaldið. Helstu óvinir atvinnu-
stefnu era öfgamenn til viiistri og
hægri, þeir sem vilja hreinan ríkis-
rekstur annars vegar og hinsvegar
þeir sem halda að einkarekstur leysi
allan vanda. Segja má að hér á
áram áður hafi þeir fyrmefndu
skemmt fyrir mótun skynsamlegrar
atvinnustefnu á íslandi. Þessa dag-
ana vinna öfgafullir frjálshyggju-
menn tjón.
Atvinnustefna á íslandi
íslensk atvinnustefna hefur lítið
verið rannsökuð sem slík. Er þetta
þó kjörið viðfangsefni félags- og
stjómmálafræðinga. Ánægjuleg
undantekning frá þessu sinnuleysi
er tímamótaverk dr. Gunnars Ág-
ústs Gunnarssonar, stjómmála-
fræðings, (Industrial Policy in Ice-
land 1944-1974). Gunnar tekur
fimm dæmi um mótun atvinnu-
stefnu frá lokum stríðsins til 1974.
Hann tekur fyrir starfsemi nýbygg-
ingarráðs í stríðslok, fjárhagsráðs
stuttu þar á eftir, nýtingu Marshall-
aðstoðar, Framkvæmdabanka ís-
lands og Stóriðjunefnd. Verk dr.
Gunnars er allt hið vandaðasta og
ætti að vera okkur fyrirmynd frek-
ari rannsókna á þessu sviði.
Sjávarútvegsdeild HA
Við sjávarútvegsdeild Háskólans
á Akureyri era að hefjast rannsókn-
ir sem ættu að nýtast í umræðunni
um mótun atvinnustefnu hér á
landi. Erfitt er að hugsa sér ís-
lenska atvinnustefnu án þess að
slík stefna taki sterklega tillit til
hagsmuna sjávarútvegs. Ástæðan
er einfaldlega umfanggreinarinnar,
ekki síst í utanríkisviðskiptum þjóð-
arinnar.
„Samráð frekar en samkeppni í
samskiptum við aðrar sjávarútvegs-
þjóðir" nefnist athugun sem fór af
stað sl. sumar. Sérstök áhersla er
í þessari rannsókn á að kanna nýja
samstarfsmöguleika íslands og
Kanada á sjávarútvegssviðinu. Þró-
un alþjóðviðskipta hefur gert þá
hugmynd okkar íslendinga úrelta
að Kanadamenn séu keppinautar í
físksölu. Fjölmörg samráðsverkefni
íslands og Kanada liggja fyrir en
hefur lítið verið sinnt. Má þar nefna
samstarf á sviði gæðamála, um-
hverfismála og jafnvel sameiginleg-
ar markaðssóknar með sjávarafurð-
ir.
Þá má nefna viðfangsefni tengt
íslenskri atvinnusögu. Verið er að
leggja grann að athugun á ákvarð-
anatöku varðandi sjávarútvegsmál
á áranum milli stríða. Á þeim tíma
í fréttatilkynningu frá Félagi
fósturforeldra segir að félagið sé
ætlað þeim, sem hafi börn í varan-
legu fóstri. Þegar séu um 50 manns
í félaginu. „Vænzt er þátttöku
nýrra félagsmanna á fundinum og
era nýir fósturforeldrar hvattir til
að koma,“ segir í tilkynningunni.
„Félag sem þetta er mikilvægur
vettvangur fyrir fósturforeldra að
koma saman og ræða mál sín og
styðja hvorir aðra. Upp úr því
sprettur væntanlega málsvari fóst-
urbama og fósturforeldra út á við.
Meðal málefna sem nefnd hafa
verið sem verkefni félagsins er rétt-
Sigmar Þormar
„Þó atvinnustefna feli í
sér ákveðið samráð at-
vinnulífs og ríkisvalds
hafa fleiri hlutverki að
gegna í uppbyggingar-
starfinu. Þekking og
fagleg vinnubrögð eru
mikilvægir þættir í
mótun slíkrar stefnu.
Þörf er á fræðilegri
vinnu, rannsóknum og
ráðgjöf og vönduðu
ky nningarstarfi. “
var m.a. stofnuð opinber nefnd,
Fiskimálanefnd, sem tekur að sér
að þróa hinn unga frystiiðnað lands-
manna. Fiskimálanefnd gekk einnig
hart fram í því að fá landsmenn til
að taka aftur upp skreiðarverkun,
en hún hafði lagst af sem vinnslu-
grein hér á landi.
í gegnum samráð hagsmunaaðila
og ríkisvalds lögðu íslendingar
granninn að fiskvinnslu og útflutn-
ingskerfi sem útlendingar kalla
„sveigjanlega fiskvinnslumöguleika
Islendinga“. Þetta kerfí varð síðan
grannurinn að lífskjarabyltingu og
þróun til nútímaþjóðfélags á eftir-
stríðsáram. Líkt og með hugtakið
atvinnustefna vita fáir hvað sveigj-
anlegir fiskvinnslumöguleikar yfir-
leitt era. Mikið verk er því óunnið,
bæði við rannsóknir og kynningu á
mikilvægum þáttum í íslenskri at-
vinnuþróun.
Einkarekstur vill
atvinnustefnu
Atvinnustefna er ekki hugarfóst-
ur háskólafólks. Samráð af þessu
tagi tíðkast víða í efnahagslífí ná-
grannalanda okkar. Erlendis kemur
Stuðningur við atvinnustefnu ekki
síst frá einkagreiranum.
Ég man enn undrunarsvipinn á
fundargestum Verslunarráðs ís-
lands við málflutning Þjóðveijans
Heinz Durr, framkvæmdastjóra fyr-
arstaða fósturforeldra, t.d. hvað
varðar forsjá barnanna. Einnig rétt-
ur barnanna gagnvart fósturforeld-
rum hvað varðar erfðir. Mikilvægi
fræðslu hefur einnig verið rætt og
mun félagið standa fyrir fræðslu-
fundum og útgáfu fréttabréfs og
væntanlega einnig stuðla að út-
breiðslu fræðsluefnis."
Aðalfundurinn hefst kl. 14 á
sunnudaginn. Hann verður haldinn
á 4. hæð Hafnarhússins við
Tryggvagötu. Gengið er inn um
austurinngang. Nánari upplýsingar
um félagið er að fá hjá Þóru Steph-
ensen og Ingu Sigurðardóttur.
irtækisins AEG, hér fyrir nokkram
áram. Hann átti að tala á morgun-
verðarfundi Verslunarráðs um Evr-
ópubandalagið og hagsmuni fyrir-
tækja við samrana Evrópu. Heinz
Durr vildi frekar tala um atvinnu-
stefnu.
Þessi merki maður, sem hafði á
skömmum tíma endurreist stórfyr-
irtæki, taldi samstarf atvinnurek-
enda, verkalýðs og ríkisvalds við
mótun samræmdrar langtímastefnu
í efnahagsmálum vera mikilvæg-
asta viðfangsefni framtíðarinnar.
Atvinnustefna í einstaka Evrópu-
löndum hefði gefist vel og þessi
hugsun næði einnig til samstarfs
Evrópuþjóða.
Hann tók dæmi af smíði Airbus-
þotunnar sem atvinnustefnu á sviði
Evrópusamstarfs. Ákvörðunina um
að hanna og smíða farþegaþotuna
var ekki unnt að réttlæta útfrá
hagnaðarsjónarmiði. Það var hins-
vegar talið að almennur ávinningvr
yrði af slíku stórverkefni fyrir efna-
hagslífið í heild. Á grandvelli þessa
var ákveðið að ráðast í smíðina.
Þetta er dæmi um þá hugsun sem
atvinnustefna byggir á.
Bandarísku forseta-
kosningarnar
„Atvinnustefna er nauðsynleg,
hún er að koma og hún verður
áhrifalaus". Með þessum orðum var
hagfræðingurinn Kevin Philips að
lýsa aðstæðum í heimalandi sínu,
Bandaríkjunum. Philips átti við að
atvinnustefna þarfnast góðs undir-
búnings og uppbyggingarstarfs í
mörg ár áður en árangurs yrði vart.
Fyrstu tilraunir til mótunar at-
vinnustefnu í Bandaríkjunum munu
mistakast að hans mati vegna þess
hve jarðvegurinn er erfíður. Öfga-
full fijálshyggja er einn versti óvin-
ur atvinnustefnu, líkt og tekið var
fram áður. Reagan/Bush-árin eiga
því eftir að skilja eftir sig enn meiri
eyðileggingu.
Nýjar leiðir í atvinnumálum var
eitt helsta átakamál forsetakosn-
inganna í Bandaríkjunum. Atvinnu-
stefnumenn urðu sífellt sterkari í
herbúðum Clintons en Bush vildi
ekkert með slíkt hafa. Nú þegar
demókratar hafa unnið forsetaemb-
ættið verður fróðlegt fyrir okkur
íslendinga að fylgjast með þróun
mála þar í landi.
Endurreisn félagshyggju
Umræðan um atvinnustefnu sem
valkost í efnahagsmálum íslend-
inga þarf að vera ábyrg. Þeir aðilar
sem koma að málinu verða að gera
sér grein fyrir að atvinnustefna
felur í sér sérstaka hugsun. Mikill
munur er á ríkisrekstri og fyrirgre-
iðslupólitík í atvinnulífi annars veg-
ar og hinsvegar samráði hagsmuna-
aðila við ríkisvald, atvinnustefnu.
Því miður skilja allt of fáir þennan
mun.
Mótun nýrrar atvinnustefnu á
Islandi er eina færa leiðin til að
mæta viðfangsefnum í íslenskum
efnahagsmálum. Hér er um róttæka
kröfu að ræða. Atvinnustefna boðar
í raun „endurreisn félagshyggjunn-
ar og aðra óvinsæla spádóma" en
þetta er einmitt heitið á nýjustu bók
Roberts Reich. Félagshyggja þessi
er þó ærið ólík því sósíalismabrölti
sem einkenndi gömlu félagshyggj-
una. Þessi nýja félagshyggjuhugsun
leggur m.a. áherslu á félagsleg við-
fangsefni sem nýtast fijálsum
einkarekstri.
Þó atvinnustefna feli í sér ákveð-
ið samráð atvinnulífs og ríkisvalds
hafa fleiri hlutverki að gegna í upp-
byggingarstarfinu. Þekking og fag-
leg vinnubrögð era mikilvægír
þættir í mótun slíkrar stefnu. Þörf
er á fræðilegri vinnu, rannsóknum
og ráðgjöf og vönduðu kynningar-
starfi.
Félagsvísindastofnun Háskóla
íslands hefur gefið út ágætis inn-
gangsrit um íslenska atvinnustefnu.
Morgunblaðið hefur kynnt það
áhugaverðasta í erlendum skrifum
um þessi mál. Starfíð er hinsvegar
aðeins rétt að byija. Spennandi við-
fangsefni bíða á tímum mikillar
óvissu í íslenskum efnahagsmálum.
Höfundur er félagsfræðingur og
kennir við sjávarútvcgsdeild
Háskólans á Akureyri.
Frábært úrval!!
Hanskar og treflar í fjölbreyttum litum
Samkvœmishanskar frá kr. 1.790,-
Dömu- og herraleðurhanskar frá kr. 3.998,-
Prjónahanskar frá kr. 598,-
s^p;.
^ leöurtöskur
Opið Iaugardag kl. 10 — 16
Laugavegl 80, sími 61 13 30
Aðalfundur Félags
fósturforeldra
FÉLAG fósturforeldra, sem stofnað var i vor, heldur fyrsta aðalfund
sinn næstkomandi sunnudag, 22. nóvember. Kosið verður I fyrstu
sfjóm félagsins og lög þess samþykkt. Á fundinum mun Þorgeir
Magnússon sálfræðingur halda fyrirlestur um efnið „Tengslamyndun
barna".