Morgunblaðið - 20.11.1992, Blaðsíða 18

r8 .....— - MÓRGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUk 20. NÓVEMBER 1992 . -
Einkavæðing - vaxtar-
sproti í íslenskri skógrækt
eftir Einar
Gunnarsson
Fáir sem til skógræktar þekkja
velkjast í vafa um að nytjaskógrækt
er raunhæfur landnýtingarkostur í
okkar skóglitla landi.-Fram til þessa
hafa Skógrækt ríkisins og Skóg-
ræktarfélag íslands borið hitann og
þungann af því brautryðjendastarfi
sem unnið hefur verið allt frá upp-
hafi þessarar aldar. Starf þetta hef-
ur til skamms tíma verið unnið af
fámennum hópi hugsjónamanna sem
oft áttu við skilningsleysi yfirvalda
að glíma. Á þessu hefur þó orðið
talsverð breyting til batnaðar hin
síðari ár og með „átaki landgræðslu-
skóga“ var tónninn gefmn.
Jafnframt hefur áratuga gamall
draumur skógræktamanna, Héraðs-
skógaátakið, orðið að veruleika.
Þessi verkefni marka tímamót í ís-
lenskri skógræk og segja má með
sanni að skógrækt sé nú orðin at-
vinnugrein.
Bæði þessi verkefni, landgræðslu-
skógar og Héraðsskógar, hafa til
þessa gengið langt framar vonum.
Að því fer hins vegar að koma að
Héraðsskógaverkefnið fari að líða
fyrir vanefndir ríkisvaldsins um íjár-
veitingar. Uppsöfnuð vanefnd hins
opinbera til Héraðsskógaverkefnis-
ins árin 1990-1993 er á verðlagi
dagsins í dag um 44 millj. kr. og
fyrirséð að haldi svo áfram geti verk-
efnið siglt í strand áður en langt
um líður. Þetta gerist þrátt fyrir að
til séu sérstök lög um Héraðsskóga
með samþykktri framkvæmdaáætl-
un til 10 ára í senn. Sagan sýnir
okkur einnig að fjölmörg ámóta
verkefni hafa lognast út af vegna
vanefnda hins opinbera.
Virlqum markaðsöflin
En hvað er til ráða? Undirritaður
hefur lengi verið þeirrar skoðunar
að einkavæðing sé lausnarorðið í
íslenskri skógrækt líkt og í mörgum
öðrum atvinnugreinum. Hlutverk
hins opinbera væri þá að skapa við-
unandi rekstrarumhverfi fyrir at-
vinnugreinina m.a. með rekstri
Skógræktar ríkisins sem þá líkt og
nú gegndi mikilvægu hlutverki sem
brautryðjandi. Stofnunin hefði eft-
irlit og ráðgjöf, auk rannsókna sem
aðalviðfangsefni. Síðar í þessari
grein er nánar vikið að því með
hvaða hætti markaðsöflin geta orðið
framkvæmdaaðili.
Hagkvæmni nytjaskógræktar
Árið 1985 var á vegum sk. fram-
tíðarkönnunamefndar forsætisráð-
herra unnið að forathugun á hag-
kvæmni nytjaskógræktar (fyrri
stjórn Steingríms Hermannssonar).
Leitað var svara við því hvort nytja-
skógrækt væri hagkvæmur landnýt-
ingarkostur. Skýrsla um málið gerð
af Edgar Guðmundssyni verkfræð-
ingi, Ragnari Ámasyni prófessor við
Viðskipta- og hagfræðideild HÍ og
undirrituðum, kom út í ritinu Auð-
lindir um aldamót undir heitinu
Hagkvæmni nytjaskógræktar.
I ljós kom að nytjaskógrækt við
bestu skilyrði (þ.e. á Fljótsdalshér-
aði, uppsveitum Suðurlands og inn-
sveitum Eyjafjarðar) gæti gefið um
2-3% afkastavexti fyrir ljármagns-
kostnað og opinber gjöld.
Gallinn er hins vegar sá, að við
ríkjandi aðstæður er væntanleg arð-
semi nytjaskógræktar það lítil, fjár-
magnsþörf á fyrstu árum það mikil
og biðtíminn eftir uppskeru það
langur, að ólíklegt er að í hana verði
ráðist í nægjanlega stórum stíl nema
með ríkúlegúm framlögum úr opin-
bemm sjóðum.
Arðsemi nytjaskógræktar virðist
á hinn bóginn ekki vera lakari en
svo að með vissum skattfríðindum,
takmörkuðum opinberum framlög-
um og setningu viðeigandi löggjafar
um nytjaskógrækt, líkt og ýmsar
aðrar þjóðir (þ. á m. Bretar og Skot-
ar) hafa gert, sé unnt að gera þessa
atvinnugrein að vænlegum kosti fyr-
ir einkaaðila.
í fyrrgreindri skýrslu um hag-
kvæmni nytjaskógræktar er fjallað
eftir Hallgrím
Jónasson
Ormur Guðjón Ormsson, hugvits-
maður og varaformaður Félags ís-
lenskra hugvitsmanna, tekur sér
fyrir hendur að leggja út af sam-
keppni, sem Iðntæknistofnun ásamt
fleirum stendur fyrir, í grein í Morg-
unblaðinu 28. október sl. í grein
hans koma fram rangfærslur er
varða samkeppnina, svo og aðfínnsla
um þjónustu Iðntæknistofnunar við
hugvitsmenn, sem ástæða er til að
svara.
Snjallræði er samkeppni til að
„Undirritaður hefur
lengi verið þeirrar
skoðunar að einkavæð-
ing sé lausnarorðið í
íslenskri skógrækt líkt
og í mörgum öðrum
atvinnugreinum. Hlut-
verk hins opinbera væri
þá að skapa viðunandi
rekstrarumhverfi fyrir
atvinnugreinina. “
um nokkrar leiðir til að fjármagna
slíka framkvæmd. Þær eiga það
sammerkt að leggja frumkvæðið á
herðar hins opinbera. Það er hins
vegar hugsanlegt, að til séu leiðir
til að gera nytjaskógrækt að sam-
keppnishæfum ijárfestingar- og
landnýtingarkosti frá sjónarmiði
einkaaðila og afhenda þeim frum-
kvæði í málinu. Verður nú farið
nokkrum orðum um eina slíka leið:
Til greina kemur, að setja löggjöf
um sérstök félög um nytjaskógrækt.
Hlutverk þeirra væri að kaupa eða
leigja land til skógræktar, rækta og
reka skóginn, annast skógarhögg
og önnur þau hlunnindi, sem tilvist
skógarins skapaði.
Mikilvægt er að félögum þessum
verði gert að hafa samráð við þá
aðila sem hagsmuna eiga að gæta
varðandi landnýtingu og væri ákjós-
örva nýsköpun og frumkvæði í ís-
lensku atvinnulífi. Iðnaðarráðuneyt-
ið, Iðnlánasjóður, Iðnþróunarsjóður
ásamt Iðntæknistofnun ljármagna
samkeppnina, en auk þess að leggja
fram 48% þess frjár sem til þarf ann-
ast stofnunin framkvæmd sam-
keppninnar. Í grein Orms kemur
fram að 40 milljónir kr. séu til þess
verkefnis. Það væri betra ef rétt
væri, en einungis liggja fyrir loforð
um 15 milljónir kr. til þess að halda
samkeppnina. í fyrsta áfanga eru
valdar átta hugmyndir og gerð hag-
kvæmniathugun á þeim, en gert er
ráð fyrir að það kosti 800 þúsund
kr. í hveiju tilfelli. í seinni umferð-
anlegt að félögin væru a.m.k. að
hluta í eigu þeirra (þ.e. landeigenda,
sveitarfélaga o.s.frv.). Starfsemi
sem þessari yrði væntanlega sett
reglugerð innan núverandi laga um
hluta- og fjárfestingarfélög.
Eins og fram hefur komið er
væntaleg arðsemi fjármagns, sem
lagt yrði í nytjaskógrækt heldur lág
fyrir einkaaðila. Til þess að gera
umrædda fjárfestingu eftirsóknar-
verðari þyrftu að koma til lagabreyt-
ingar, sem m.a. fælu í sér óbeinan
stuðning samfélagsins. Sé til bráða-
birgða miðað við að umrædd nytja-
skógræktarfélög væru hlutafélög
virðast eftirfarandi möguléikar
koma til álita:
1) Kaupverð hlutabréfa í félögum
yrðu frádráttarbær frá tekju- og
eignaskatti upp að vissri upphæð.
2) Hluthöfum verði heimilt að selja
hlutabréf sín án þess að greiða skatt
af söluhagnaði.
3) Hið opinbera leggi fram hlutafé,
sem nemi ákveðnu hlutfalli af því
sem einkaaðilar leggja fram.
4) Opinberir sjóðir, t.d. íjárfesting-
arsjóðir landbúnaðarins, leggi fram
ákveðið stofnfé við viðkomandi
nytjaskógrækt, enda fullnægi hún
eðlilegum skilyrðum.
5) l Skógarteigar í eigu ríkisins sem
eru utan aðal umsjónasvæða Skóg-
ræktar ríkisins en á áðurnefndum
kjörsvæðum skógræktar verði lagðir
fram sem höfuðstóll. Sama gæti gilt
um jarðir í ríkiseign.
Hugmyndin að þessu fyrirkomu-
inni eru valdar fjórar hugmyndir af
þessum átta og unnið að fullnaðar-
þróun og smíði frumgerðar. Auglýst
var eftir umsóknum í haust og rann
umsóknarfrestur út 30. september.
Ormur Guðjón getur í grein sinni
um þörf Iðntæknistofnunar til að
afla_ fjár fyrir þá þjónustu sem veitt
er. í ár er gert ráð fyrir að stofnun-
in afli með sértekjum 60% þess fjár
sem stofnunin hefur til ráðstöfunar.
Stofnunina ver m.a. 6% af framlagi
sírtu frá ríkinu í ofangreint verk-
efni, 10% fara í svokallað vöruþró-
unarverkefni. Í báðum tilfellum er
gert ráð fyrir að peningar séu
greiddir út frá stofnuninni, nema
tekin sé ákvörðun um, m.a. af við-
komandi styrkþega, að sérfræðingar
stofnunarinnar vinni fyrir hluta af
framlaginu. Því er ályktun Orms um
að styrkféð eigi að ganga til stofnun-
arinnar röng. Það er hins vegar rétt
hjá Ormi að á fyrsta sigi á hugvits-
maðurinn að leggja fram sem svarar
200 þúsundum kr., eða fjórðungi,
og 1,5 millj. kr., eða helmingi, ef
viðkomandi hugmynd kemst í seinni
umferð. Hugvitsmaðurinn getur hins
vegar lagt hluta upphæðarinnar
fram í formi eigin vinnu, allt eftir
eðli hugmyndarinnar. Ekki er óeðli-
legt að viðkomandi hugvitsmaður
taki þátt í fjármögnun hugmyndar-
innar þar sem það er fyrst og fremst
hann sem nýtur þess ef vel tekst
til. Þó sér Ormur ástæðu til að gera
lítið úr því að hugvitsmanni sé veitt
2,1 millj. kr. til að vinna að því að
fullþróa hugmynd sína, þó að hann
þurfi að leggja á móti 1,7 millj. í
vinnu eða á annan hátt. Hugmyndin
er eign hugvitsmannsins og hefur
þann allan rétt til framleiðslu, enda
kom í ljós að tæplega 250 aðilar sáu
ástæðu til að taka þátt í samkeppn-
inni, þrátt fyrir skilyrðin.
Ástæða er til að taka undir með
Ormi að efla þarf sjóði sem efla og
örva íslenskt hugvit. Rannsóknar-
sjóður, Vísindasjóður og Iðnlána-
sjóður veita styrki eða lán til verk-
efna sem leitt geta til nýsköpunar.
Iðntækistofnun hefur á undan-
fömum árum lagt sig fram um að
veita hugvitsmönnum góða þjónustu
og haft starfsmann til þess. Allar
nýjar hugmyndir eru metnar af
nokkrum sérfræðingum, þar sem
nýnæmi og t.d. tæknilegar og mark-
aðslegar forsendur eru metnar. Ef
slíkt mat er jákvætt er hugvitsmað-
urinn aðstoðaður við að koma hug-
HUSQmSNA
slœrígegn!
Hún er komin,
nýja saumavélin frá Husqvarna!
Sœnsk hönnun - sœnsk gœði
nú á kynningarverði.
Leitið nánari upplýsinga
um nýju Smaragd saumavélina.
Verið velkomin.
© Husqvarna

VÖLUSTEINNhf
Faxafen 14, Sími 679505
Snjallræði
Samkeppni um nýsköpunarhugmyndir
Einar Gunnarsson
lagi er að nokkm leyti sótt til Bret-
lands þar sem fjárfestingarfélög af
þessu tagi hafa staðið fyrir mestu
nytjaskógrækt sem um getur til
þessa.
Lokaorð
Undirritaður leggur til að Alþingi
láti kanna til hlítar þá íjármögnun-
arleið sem hér hefur verið lauslega
kynnt. Öflug skógræktarstarf er lyk-
illinn að því að landið haldist í byggð
á vissum svæðum hérlendis sem og
í nágrannalöndunum.
(Þessi grein er byggð á skýrslunni
„Nytjaskógrækt á íslandi: Fjár-
mögnun og framkvæmd, eftir pró-
fessor Ragnar Ámason og undirrit-
aðan en skýrsla þessi var send til
landbúnaðarráðuneytis, Skógræktar
ríkisins og fleiri aðila í janúar 1987).
Höfundur er framkvæmdastjóri
Almenningshlutaféíagsins Barra &
Egilsstöðum.
Hallgrímur Jónasson
„Iðntæknistofnun hefur
á undanförnum árum
lagt sig fram um að
veita hugvitsmönnum
góða þjónustu og haft
starfsmann til þess.“
myndinni áfram. Einungis lítill hluti
þeirra hugmynda sem berast verða
að framleiðsluafurð. Er það sama
reynsla og fengist hefur hjá öðrum
þjóðum.
Harma verður slæma reynslu
Orms af þjónustu Iðntæknistofnun-
ar, en stofnunin hefur viðskipti við
u.þ.b. 1.500 aðila ár hvert. Stofnun-
in hefur um árabil tekið gjald fyrir
þá þjónustu sem veitt er, þó að í
mörgum tilfellum sé um niður-
greidda þjónustu að ræða.
Að endingu vil ég hvetja Orm til
að taka þátt í Snjallræði á næsta
ári, þó hann verði að sætta sig við
þær leikreglur sem settar eru. Félag-
ar hans í stjóm Félags íslenskra
hugvitsmanna sáu ástæðu til að
fagna umræddri samkeppni með því
að senda Iðntæknistofnun yfirlýs-
ingu þar sem lýst er stuðningi við
hugmyndasamkeppnina og vilja til
samvinnu í framtíðinni.
Höfundur er forstjóri
Iðntæknistofnunar íslands.

I
I
I
I
>
i
I
I
I
i
1
I