Morgunblaðið - 20.11.1992, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 20. NÓVEMBER 1992
Forystygrein í The Economist
Horfið frá mark-
aðshyggjimni?
HÉR á eftir fer leiðari breska
tímaritsins The Economist frá
14. þ.m. en þar er fjallað um
sigur Bills Clintons í forseta-
kosningunum I Bandaríkjunum
og þau þáttaskil, sem hann er
talinn hafa markað að sumu
leyti. Er þá átt við visst frá-
hvarf frá markaðshyggjunni og
aukinn áhuga á afskiptum ríkis-
valdsins af efnahags- og at-
vinnustarfseminni.
Sigur Bills Clintons í forseta-
kosningunum í Bandaríkjunum
sýnir að sumu leyti, að kjósendur
eru orðnir leiðir á staðreyndum
markaðshagfræðinnar jafnt sem
málflutningi talsmanna hennar. í
kosningabaráttunni þó Clinton
hendur sínar af skattlagningar- og
eyðslustefnu flokksbræðra sinna,
demókrata, fyrr á árum en í ræðum
sínum lagði hann samt áherslu á
það jákvæða hlutverk, sem ríkið
hefði að gegna í efnahagslífinu.
Hann ætlar líka að leiða saman
færustu hagfræðinga og fram-
kvæmdamenn í Bandaríkjunum,
sem eiga síðan að hjálpa honum
við að blása lífí í efnahagsstarf-
semina, og hann hefur boðað stofn-
un öryggisráðs í efnahagsmálum.
Ekki er enn ljóst hvert hlutverk
þess verður en bara nafnið eitt er
dálítið traustvekjandi og gefur
jafnframt til kynna, að neyðar-
ástand ríki í landinu. Enginn vafi
er á því, að stór hluti kjósenda
vildi einmitt heyra eitthvað þessu
líkt eftir að hafa hlustað á George
Bush halda því fram í langan tíma,
að allt væri í lagi í efnahagslífínu
og væri einhvetju ábótavant þá
myndu markaðslögmálin laga það.
Svo virðist sem aukin ríkisaf-
skipti séu aftur að komast í tísku
í ýmsum öðrum velmegunarríkjum
og það er undarlegt svona skömmu
eftir að kommúnisminn, andhverfa
markaðshyggjunnar, hefur verið
afhjúpaður sem svikamylla. Ætli
kapitalisminn, sem var allsráðandi
á síðasta áratug, sé á förum?
Lexían úr þriðja heiminum
Ekki í þriðja heiminum sem bet-
ur fer en á áttunda og níunda ára-
tugnum steyptu ríkisstjómir þar
sér út í efnahagslega ævintýra-
mennsku, sem hvorki þær né þegn-
ar þeirra munu gleyma í bráð. í
Asíu og Rómönsku Ameríku eru
markaðslögmálin í tísku með eftir-
tektarverðum árangri. Tökum sem
dæmi Mexikó eða mesta hagvaxt-
arsvæðið um þessar mundir, Suð-
ur-Kína. Þar er fólk ekki aðeins
að tileinka sér kapitalisma, heldur
án þess að styðjast við nokkra fyr-
irframgerða áætlun. Enginn er
jafn undrandi á þrótti hins fijálsa
framtaks og kínverska sijómin.
í iðnríkjunum er ástandið dálítið
annað. Þar virðist gæta einhverrar
þreytu með efnahagskenningar
síðasta áratugar. Kjör Clintons í
Bandaríkjunum, svo ekki sé minnst
á daður kjósenda þar við andmark-
aðssinnann Ross Perot, er dæmi
um þetta. í Bretlandi hefur hug-
myndin um „samstarf atvinnulífs
og ríkisvalds" (þreytuleg klisja frá
áttunda áratugnum, sem enginn
hefði þorað að nefna í tíð Margar-
et Thatchers) aftur skotið upp
kollinum og er nú tekið fagnandi.
Það, sem verra er, hún er nú orðin
hluti af stórhuga hagvaxtar-
„stefnu“.
Annars staðar í Evrópu eiga
formælendur markaðshyggjunnar
í vök að veijast. Efnahagsmála-
stefna Evrópubandalagsins hefur
byggst á því, að samkeppnin sé
forsenda skynsamlegs og arðbærs
rekstrar og efnahagslegt fijálsræði
hefur verið helsti hvatinn að fyrir-
hugaðri markaðssameiningu
bandalagsins. Samt hefur þeim
fjölgað, sem líta á haftaafnám innri
markaðarins sem beina ógnun.
Hægrisinnaðir útlendingahatarar
og vinstrisinnaðir forsjárhyggju-
menn hafa sameinast í einu
hræðslubandalagi.
Þráteflið í GATT-viðræðunum,
hvemig sem því nú lýkur, er líka
til marks um þetta en jafnvel á
síðasta áratug var stuðningur við
fijálsa verslun aldrei neitt í líkingu
við andstöðuna við of mikil ríkisaf-
skipti innanlands. Ronald Reagan
og Thatcher tóku alltaf „réttlát"
viðskipti fram yfír fijálsa verslun
en allir kenningasmiðir kapitalism-
ans hafa talið þá aðgreiningu út í
hött. Hvað verslun og viðskipti
áhrærir hefur sem sagt átt sér
stað dálítil áherslu- en ekki eðlis-
breyting á afstöðu manna.
Að undanfömu hefur gætt vax-
andi tregðu margra ríkisstjóma til
að koma á umbótum í viðskipta-
málum og virðast margir líta svo
á, að með slíku haftaafnámi sé
ríkisvaldið að afsala sér ábyrgð á
og getu til að stjóma efnahags-
málunum í þágu lands og þjóðar.
Vonandi tekst að bjarga Urúgvæ-
lotu GATT-viðræðnanna en það
gæti þó reynst innantómur sigur
ef ríkisstjómir líta á það sem veik-
leikamerki að fara eftir GATT-
reglunum.
Þrátt fyrir þetta er fáránlegt að
ætla, að það, sem ávannst á síð-
asta áratug, muni tapast. Bill
Clinton er vissulega nýr demó-
krati. Áætlanir hans um afskipti
ríkisins eru miklu skynsamlegri en
fyrirrennara hans. Áætlunin um
innri markað Evrópubandalagsins
hefur komið miklu til leiðar nú
þegar og trúlega tekst að ljúka
Úrúgvæ-lotunni og draga úr við-
skiptahömlum. Jafnvel skelfingu
lostin ríkisstjórn John Majors er
ólíkleg til að endurþjóðnýta fjar-
skiptaiðnaðinn í Bretlandi, ekki að
svo stöddu að minnsta kosti. Áhrif
umskiptanna á síðasta áratug sjást
best á þeim stjómmálaflokkum,
sem eru vinstramegin við miðju:
Allir krefjast breytinga en enginn
vill taka upp stefnuna eða vinnu-
brögðin frá áttunda áratugnum.
í þessu er nokkur huggun en
samt má búast við, að á þessum
áratug muni almenningur krefjast
þess af ríkisvaldinu, að það grípi
til aðgerða en án þess, að útkoman
endi í sömu vonbrigðunum og oft
áður. Hér eins og víðar munu
Bandaríkin ryðja brautina.
Nú þegar Clinton er að búa sig
undir stjómarstörfin ætti, hann
fyrst og fremst að loka eyrunum
fyrir of mörgum ráðleggingum.
Síst af öllu ætti hann að hlusta á
atvinnurekendur. Af skiljanlegum
ástæðum hafa þeir aðeins áhuga
á einu: Forréttindum. Allir munu
þeir flytja sitt mál af miklum sann-
færingarkrafti. Nýjar iðngreinar
heimta niðurgreiðslur og sam-
keppnisvemd meðan þær era að
Bill Clinton, verðandi Bandaríkjaforseti, og A1 Gore, væntanlegur
varaforseti. Ótti við atvinnuleysi og efnahagslega óvissu hafa ýtt
undir kröfur um aukin ríkisafskipti og Clinton gaf þeim undir fótinn
í kosningabaráttunni. Það kemur svo í ljós á næstu fjórum árum
hvort þau verða upp á gamla móðinn eða hvort markaðslögmálin
verða látin hjálpa til.
koma sér fyrir á markaðnum. Slag-
orð þeirra er: Fjárfestum í morgun-
deginum. Gamalgrónu greinamar
vilja það sama til að losna við að
hágræða í rekstrinum. Þeirra slag-
orð er: Flytjum út vöra, ekki vinnu.
Það væri gaman að geta hjálpað
þeim öllum en eins og Adam Smith
benti á fyrir meira en 200 áram,
þá er ekki hægt að útdeila forrétt-
indum til allra. Smávegis aðstoð
við eina grein leggur skatt á aðra
og á neytendur yfirleitt. Dálítill
skammtur af „atvinnu- eða iðn-
aðarstefnu“ er tiltölulega meinlaus
en of mikið af henni er skaðlegt
vegna þess, að þá er óarðbæram
fyrirtækjum haldið á lífí með skött-
um á þau, sem geta gengið. Það
er sem sagt verið að halda aftur
af efnahagsstarfseminni. Það
sama á við um aðgerðir (til dæmis
viðskiptahömlur)', sem eiga að
skattleggja útlendinga en kosta
Bandaríkjamenn ekkert. Þeir, sem
verða mest fyrir barðinu á land-
búnaðarstefnu EB, era evrópskir
neytendur og fyrirtæki í öðram
greinum en landbúnaði. Með sama
hætti mun það bitna mest á banda-
rískum almenningi taki Clinton
upp „raunsærri“ viðskiptastefnu.
Best er að vera ekki of ráðþæginn.
Clinton þarf að vera sérstaklega
vel á verði þegar að því kemur að
móta heildarefnahagsstefnuna.
Margir (þar á meðal sumir færastu
hagfræðingar landsins) - munu
verða til að segja honum, að fjár-
lagahallinn sé ekkert áhyggjuefni,
til að auka hagvöxtinn sé jafnvel
nauðsynlegt að auka hann. í stað
þess að leggja eyran of mikið við
þessu ætti Clinton að velta fyrir
sér einfaldri staðreynd. Allan síð-
asta áratug var mikill fjárlagahalli
í Bandaríkjunum og honum lauk í
því, sem Clinton hefur kallað „sam-
keppniskreppu“. Það ætti því að
vera óþarfi að sannfæra hann um,
að þenslufjárlög leiða ekki til lang-
varandi hagvaxtar. Afleiðingin af
þeim er þveröfug, aukin verðbólga
eða hækkun langtímavaxta.
Clinton hefur áhyggjur af fram-
tíðarhorfunum í efnabagslífinu og
það er rétt hjá honum að leggja
áherslu á þær. Þótt sumum dem-
ókrötum muni ekki líka það má
orða það þannig, að traustur hag-
vöxtur og samkeppnisgeta ráðist
af framboðinu, ekki eftirspurninni.
Aukinn fjárlaghalli yki eftirspum-
ina en á kostnað framboðsins síð-
ar. Ef Clinton hefur í raun áhuga
á langtímahagvexti, ætti hann að
Ni er meíra spunnið í símunn pinn
efhann er tengdur stafrœna símakerfinu
Símtalsflutningur
Þú getur vísað öllum símtölum sem beint er i þinn síma í annan síma, hvar sem er á
landinu. Þú getur vísað símtölunum í venjulega síma, farsíma eða boðtæki. Sá sem
hringir verður ekki var við símtalsflutninginn. Ef þú átt von á símtali en ætlar að
bregða þér í heimsókn til vinar þíns getur þú látið símann þinn færa símtalið í
símann hans. Til að færa símtöl úr þínum síma í annan tekur þú símatólið upp og
eftir að sónninn kemur ýtir þú á
Q21 Qsímanúmer vinar þíns QJ
Ef þú hættir við að flytja símtalið ýtir þú á
□21E3
Þú getur nýtt þér alla möguleika sérþjónustu stafræna stmakerfisins með því að greiða 790 kr. skrán-
ingargjald. Til að fá nánari upplýsingar um sérþjónustuna getur þú hringt í Grænt númer 99-6363 á
skrifstofutíma (sama gjald fyrir alla landsmenn), á söludeild Pósts og sfma eöa á næstu póst- og símstöð.
tn þú heldur
* tt R
SÉRÞJÓNUSTA
SlMANS