Morgunblaðið - 20.11.1992, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 20. NÓVEMBER 1992
29CI aatíM'
;Vp/ .02 íTJOAaiítHCö OJUAJHHU
þá eða siðar a ntferlinum, enda
fleygði hann fyrrnefndum skissum,
þó ég hefði haft góð orð um þær
og gert honum ljóst, að þær bæru
vott um að hann væri efni í rithöf-
und. Þær voru nýstárlegar, en ég
held að hann hafi ekki trúað því
sjálfur og viljað gera eitthvað sem
hann væri viss um að enginn hefði
gert fyrr. Og það tókst honum
vissulega með skáldsögu sinni, Ást-
arsögu, sem út kom 1958 og vakti
nægílega athygli til þess að höfund-
urinn gleymdist ekki upp frá því,
en fyrsta bók hans, Hér erum við
(smásögur), hafði komið út 1955
án þess að vekja neina athygli. í
Ástarsögu er fjallað um sjóara,
þorpslíf og kynlíf á nýstárlegan
hátt sem hreif ýmsa, en hneykslaði
suma sem fundu henni það meðal
annars til foráttu að höfundur hafði
stafsett talmál eins og talmál. Slíkt
hneykslaði þá sem ekki kunnu að
lesa talmál og höfundur komst ekki
upp með þann rithátt þegar fram
í sótti, því útgefendur neituðu að
láta prenta bók með þess. konar
stafsetningu.
Bækur Steinars urðu margar
áður en yfir lauk, skáldsögur um
séríslensk fyrirbæri eins og líf sjó-
manna og fólks í sjávarþorpum, en
einnig sögur um það mannlíf sem
getur átt sér stað hvar sem er í
veröldinni. Hann var engum höf-
undi líkur og þegar önnur skáldsaga
hans, Hamingjuskipti, kom út 1964
reyndi ég að vekja athygli á honum
með smágrein í blaði og kallaði
„Nýjung í íslenskri sagnagerð", ef
ég man rétt, en sú grein kom að
litlu haldi til auka höfundinum álit
um þær mundir eða opna honum
dyr útgefenda, því sá tími var ekki
kominn að bókmenntafræðingar
gætu viðurkennt hann eða skilið
nýjungar hans, en hann átti sér
alla tíð stuðningsmenn meðal ann-
arra höfunda sem fóru ekki í graf-
götur um hæfileika hans.
Því er ekki að neita, að Steinar
hljóp oft gönuhlaup í ritlistinni með
ýmsum sérviskubrögðum sem fældu
lesendur frá verkum hans, til dæm-
is þoldi hann á tímabili ekki orðalag-
ið „eins og“, en skrifaði „ans“ í
staðinn. Fleira gerði hann í þá átt
að breyta tungumálinu eftir sínu
höfði, líkt og höfundar hafa gert
úti í löndum á seinni árum og
einangrast fyrir vikið eins og Stein-
ar einangraðist hérlendis með þess-
um tilraunum sínum. Þær urðu
meðal annars til þess að útgefendur
vildu ekki gefa út bækur hans eða
höfðu afsökun fyrir að hafna þeim,
en þótt hann legði af sérvisku eins
og þá sem fyrr var nefnd, nægði
það ekki til að útgefendur sinntu
honum nema að takmörkuðu leyti,
enda gerðu þeir sér ekki ljóst, að
þeir voru að hafna einum snjallasta
höfundi íslenskum á okkar dögum,
höfundi, sem þrátt fyrir mörg hlið-
arspor, þar sem honum fataðist í

Steinar Sigmjóns-
son - Minning
Sigling, Hamingjuskipti, Farðu
burt skuggi, Fellur að, Djúpið. Fá-
ein bókanöfn sem öll samsama sig
höfundi sínum á einn eða annan
hátt. Höfundinum sem skrifaði und-
ir ýmsum nöfnum: Bugði Beyglu-
son, Sjóni Sands, Steinar á Sandi,
Steinar Siguijónsson. Allt sami
maðurinn — eða hvað? Maðurinn
sem með seiðandi stíl gat gert það
einfalda og hversdagslega að töfr-
andi texta. Hann gat skrifað heilu
bókakaflana um mann sem átti
frakka án þess að það yrði leiðin-
legt aflestrar. Kannski ekki
skemmtilegt heldur grátbroslegt
þannig að frásögnin bar svip „af
grátkenndri ljóðrænu". Hann gat
seitt lesendur sína niður í eitthvert
fjólublátt djúp þar sem hljóðfærin
og hryggðin slógu taktinn:
„Djúpið hefur nógu lengi beðið
eftir mér. Ég hef líka nógu lengi
beðið eftir að komast í maklegt
kast við hljóðfærin. Þess vegna elti
ég grun minn. Kvar skyldi hnéfiðan
eiga heima ef ekki í djúpinu, því
hér er reynslan. Hér eru þær hnéf-
iðlan og slagharpan að skrafa
rökkusögur inn í niðandi álinn.“
(Úr Djúpinu.)
Stutt kynni mín af Steinari Sig-
uijónssyni urðu til þess að hann
varð gestkomandi á heimili mínu
fyrir nokkrum árum. Mér er það
minnisstætt þegar hann strauk
hendi sinni yfir ritsafn eftir einn
af virtustu rithöfundum þjóðarinnar
og sagði fullur hógværðar: „Eru
þetta ekki fremur leiðinlegar bæk-
ur?
Það er erfitt að hugsa sér bækur
Steinars í einslitu ritsafni bundnu
í skinn uppi í hillu. Þær geta samt
seitt okkur niður í Djúpið þar sem
leikið er á fiðlur og slaghörpur af
grátkenndri ljóðrænu.
Bjarki Bjarnason.
í Skátahúsinu á Akranesi haustið
1936 varð fyrsti fundur okkar
Steinars Siguijónssonar og tókst
strax með okkur kunningsskapur.
Að bamsskóm slitnum skildust okk-
ur leiðir í allnokkur ár. Eftir miðjan
sjötta áratuginn bar fundum okkar
alloft saman í Reykjavík og sett-
umst við þá stundum yfír kaffi og
röbbuðum saman, en eftir 1980
fækkaði þeim fundum okkar.
Þótt engar spumir hefði af rit-
smíðum Steinars fyrir útkomu
fyrstu bókar hans 1955, kom hún
mér ekki á óvart, heldur hafði ég
vænst einhvers slíks frá hans hendi,
en minningar mínar frá Akranesi
komu illa heim við þessa fyrstu bók
hans og tvær hinar næstu. Á óvart
kom mér hins vegar, hve rótgróið
honum var fráhvarf ungra höfunda
sjötta áratugarins frá sósíalreal-
isma þeim, sem innblásið hafði
gróskuskeið íslenskra skáldsagna
1930-50.
Nokkru síðar varð ég vísari um
dálæti hans á James Joyce, sem
hann sótti til fyrirmyndir um stíl,
a.m.k. fram til Skipin sigla, er hann
í bókum sínum fór að skapa sér
sinn eigin vemleika, hulduheim, í
senn grófan og fíngerðan. Þótt sagt
yrði, að á sögur vantaði herslumun-
inn, varð ekki um villst, að þær
vom af ósviknum toga. Hygg ég,
að á besta skeiði sínu hafí Steinar
verið vanmetnasti rithöfundur
landsins, þótt lítinn hóp aðdáenda
ætti og nyti viðurkenningarorða
nokkurra bókmenntamanna, svo
sem Erlends Jónssonar.
Steinar Siguijónsson var meðal-
maður á hæð, grannvaxinn, hvikur
í hreyfíngum og léttur í spori. Hann
var aðeins ör í lund og einrænn í
aðra röndina, en lét vel að halda
uppi skemmtilegum viðræðum.
Haraldur Jóhannsson.
Óvænt berst mér sú frétt, að
Steinar Siguijónsson sé látinn fyrir
aldur fram, einn sérkennilegasti og
fmmlegasti rithöfundur íslendinga,
höfundur skáldsagna, smásagna,
leikrita og ljóða, höfundur sem var
átthagabundinn sjónum og íslenska
þorpinu um -leið og heimsflakkari á
ferð og flugi með pennann á lofti
og vasablokkina að festa á blað
allt sem fyrir augu bar og í hugann
kom.
Hann var ungur setjari í prent-
smiðju hér í Reykjavík, þegar fund-
um okkar bar fyrst saman, kvæntur
indælli stúlku, en þau skildu
skömmu síðar eða um það leyti sem
hann fór fyrir alvöm að gefa sig
að ritstörfum. Hann var upp mnn-
inn á Hellissandi á Snæfellsnesi,
en hafði flust þaðan með foreldmm
sínum til Akraness þar sem hann
lærði prentiðn. Hann gat einnig
brugðið fyrir sig að leika djass á
saxófón og hafði af sjálfsdáðum
lært að lesa nótur. Hann vildi fá
mig til að líta á fyrstu tilraunir sín-
ar í ritmennsku og gefa sér góð
ráð. Það var upphafíð að vináttu
okkar sem hélst síðan meðan hann
lifði. Hann var ákefðarmaður og
hellti sér af fullum krafti út í rit-
störfin, þegar hann hafði tekið
ákvörðun, og þó hann teldi sig hafa
þegið af mér góð ráð eftir að ég
hafði lesið fyrstu skissur hans var
það ekki á mínu færi að sveigja
hann frá því sem hann tók í sig
ákefð sinni, átti slíka spretti þegar
honum tókst vel upp að ekki hæfa
því önnur orð betur en snilld.
Tregða útgefenda gagnvart þess-
um höfundi varð auðvitað til að
þyngja honum róðurinn, en þá kom
sér vel fyrir hann að vera lærður í
prentiðn sem hann stundaði jafn-
framt ritstörfunum framan af og
hafði þá tækifæri til að setja bækur
sínar sjálfur og fá að öðm leyti að
vinna af sér prentkostnað sumra
þeirra bóka sem hann þurfti að
kosta sjálfur. Ein og ein bóka hans
átti þó leið inn um dyr hjá útgefend-
um. Ég nefni Ragnar í Smára, Al-
menna bókafélagið, Iðunni Valdi-
mars Jóhannssonar, Ljóðhús Sig-
fúsar Daðasonar og Bókaútgáfu
Menningarsjóðs sem ýmsu bjargaði
af hlut íslenskrar menningar meðan
sú útgáfa fékk að lifa. Síðasta bók
hans, Kjallarinn, kom út hjá Forlag-
inu fyrir skömmu, en alls mun
Steinar hafa sent frá sér fímmtán
bækur.
ýmis teikn hafa raunar verið á
lofti um það síðustu árin, að bók-
menntafróðir menn væra famir að
átta sig á höfundinum og vildu veita
honum þá viðurkenningu sem hon-
um ber í íslenskri bókmenntasögu.
Merki þessa em meðal annars um-
sagnir aftan á kápu síðustu bókar.
Steinar Siguijónsson var mikill
tónlistamnnandi, hlustaði að vísu
mest á dægurlög á unglingsámnum
einsog gengur, en þegar hann hafði
kynnst æðri tónlist meistaranna,
Bachs, Beethovens og annarra
slíkra, vildi hann helst ekki annað
heyra en klassíska tónlist. Hún ein
færði honum andstæður lífsins,
þróttinn og dýptina sem hann
þarfnaðist, og ég held að skilningur
hans á tónlistinni hafí skerpt og
dýpkað innsýn hans við skáldlega
iðju.
Hann gerði víðreist um heiminn,
því forvitni hans um lönd og þjóðir
átti sér engin takmörk. Hann tæmdi
margar krúsir öls í krám Dyflinnar,
vann um tíma í prentsmiðju í Sví-
þjóð, ferðaðist víðs vegar um Evr-
+
Ástkær eiginmaður minn, faðir, tengdafaðir og afi,
SIGURJÓN ÓLAFSSON
bóndi
Stóru-Borg, Grimsneshreppi,
sem andaðist 8. nóvember, verður jarðsunginn frá Stóru-Borgar-
kirkju laugardaginn 21. nóvember kl. 14.00.
Blóm og kransar vinsamlega afþakkaðir, en þeim, er vildu minn-
ast hans, er bent á líknarstofnanir.
Svanlaug Auðunsdóttir,
börn, tengdabörn og barnabörn.

Systir okkar, fósturmóðir og frænka,
ANNA EGGERTSDÓTTIR
frá Sauðadalsá,
andaðist í sjúkrahúsinu á Hvammstanga fimmtudaginn 19. nóvem-
ber.
Fyrir hönd vandamanna,
Sólveig Sigurbjörnsdóttir,
Kristín Maria Jónsdóttir,
Eggert Karlsson,
Guðmunda Eggertsdóttir.
+
Ástkær bróðir okkar,
ÁGÚST GUÐJÓNSSON,
Vesturvegi 15b,
Vestmannaeyjum,
lést í Sjúkrahúsi Vestmannaeyja laugardaginn 14. nóvember.
Útförin fer fram frá Landakirkju, Vestmannaeyjum, laugardaginn
28. nóvember kl. 14.00.
Fyrir hönd systkina,
Guðrún Guðjónsdóttir,
Gunnlaugur Guðjónsson,
Gisli Guöjónsson,
Reynir Guðjónsson,
Dagbjörg Erna Guðjónsdóttir,
Stefán Sævar Guðjónsson.
+
Móðir okkar, tengdamóðir og fósturmóðir,
KRISTÍN JÓNSDÓTTIR
frá Káranesi í Kjós,
verður jarðsungin frá Reynivallakirkju laugardaginn 21. nóvember
kl. 14.00.
Sætaferð verður frá B.S.Í. kl. 13.00.
Svanhildur Jónsdóttir,
Jón R. Lárusson,
Valgeir Lárusson,
Þórunn Lárusdóttir,
Magnús Lárusson,
Ólafía Lárusdóttir,
Pétur Lárusson,
Haraldur Jóhannsson,
Halldóra Lárusdóttir,
Þóra Björk Ólafsdóttir,
Aðalheiður Kristjánsdóttir,
Haukur Bjarnason,
Guðrún Georgsdóttir,
Eiríkur Ellertsson,
Marta Finnsdóttir,
Katrin Magnúsdóttir.
ópu, en lagði einnig leið sína til
Indlands og skrifaði bók fyrir áhrif
þeirrar ferðar, Siglingu, sem út kom
undir höfundarnafninu Steinar á
Sandi, því hann átti það til að gefa
bækur sínar út undir dulnefnum,
svo sern Bugði Beygluson og Sjóni
Sands. Ég hitti hann síðast í sumar
og þá var hann sæll og glaður,
hafði von um flutning á leikritum
eftir sig í útvarpi, talaði hrifinn um
að fara til Hollands með dótturdótt-
ur sinni og hjálpa henni að komast
þar í myndlistarskóla. Síðan vissi
ég ekki af honum fyrr en ég frétti
lát hans.
Þá dró ég fram örlítið handskrif-
að kver sem hann hafði tileinkað
mér og gefíð, þegar hann var ung-
ur höfundur sem ekki hafði enn
látið neina bók á þrykk út ganga.
Kverið var aðeins fáeinar síður og
nefndist Ljóð fyrir bamið. Það var
prósaijóð í nokkram stuttum köfl-
um. Og þegar ég nú minnist hans
og ri§a upp fáein brot um kynni
okkar get ég ekki fundið neitt betra
til að enda þessa litlu grein en síð-
asta kaflann í þessu Ijóði fyrir bam-
ið:
„Þú skalt segja öllum vaktmönn-
unum að henda orðum á milli sín.
Orðin skulu vera þessi: Bræður,
ennþá er það ekki um seman."
Jón Óskar.
Steinar Siguijónsson stendur
mér ennþá lifandi fyrir hugskot-
sjónum, þar sem hann ræðir öll sín
framtíðai'áform og áætlanir, og þær
væntingar sem hann átti um batn-
andi gengi sinna mála innan
skamms. Fráfall hans varð svo
óvænt, að þegar þetta er ritað hef
ég vart enn vanist þeirri staðreynd
að hann er allur.
Kynni mín af Steinari vom stutt
en mjög ánægjuleg. Það er aðeins
nýverið sem ég kynnti mér hið
merka höfundarverk hans, eitt
venjulegt dæmi um hið almenna og
þolgóða seinlæti sem Steinari sám-
aði og gramdist mjög. En betra var
seint en aldrei, með okkur tókst
brátt góður kunningsskapur.
Svo tíðrætt var Steinari um verk-
efni morgundagsins, að þó ég væri
ekki frekar en aðrir vinir hans, án
uggs um heilsu hans síðustu dag-
ana, gmnaði mig ekki að hann
ætti svo skammt eftir. Hann átti
mikið verk fyrir höndum.
En þar var snöggur endir bund-
inn á. Ég harma það mjög að hon-
um skyldi ekki endast líf til að koma
í framkvæmd öllu því sem honum
lá á hjarta, svo mjög sem honum
var annt um það.
Við fráfall Steinars er harmur
kveðinn að vinum hans og unnend-
um verka hans. Ég votta þeim sam-
úð mína. Það hryggir mig, að kynni
mín af honum verða ekki lengri.
En minningin lifír^
Kristbergur Ó. Pétursson.
„Allt er eðlilegt," sagði hann.
„Nei, láttú ekki svona Steinar,"
sagði ég eftir nokkurt hik. Sumt er
ekki eðliegt. Sumt er óþolandi. Sumt
ranglátt. Og sumt ómynd.
„Einnig er það eðlilegt," sagði
hann kíminn eins og hans var lag
þegar viðstöddum gekk illa að skilja
hann, og hallaði sér aftur í sætinu
svo að hvít vetrarbirtan inn um
gluggann brá fölva yfir andlit hans
og persónu hans alla.
Við höfðum verið að skemmta
okkur um nóttina og síðan tyllt
okkur tveir til frekara skrafs í stofu
á hjónagörðum, í íbúð sem ég hafði
að láni. Ég notaði tækifærið og
spurði þennan flakkara að því hvort
lífið hefði ekki kennt honum ein-
hveija lexíu. Hvort hann ætti ekki
í fómm sínum visdómsmola sem
hann vildi sýna mér eftir það sem
á milli okkar hafði farið á umliðnum
áram.
Þeir sem þekktu til hans fóm
varlega í að spyija hann slíkra
spuminhga því að Steinar varðveitti
glóðarker innra með sér og hvarfl-
aði jafnan frá ef hætt var við að
kuldar eða hregg lífsins slökktu
glóðina. Tíðum gekk ekki saman
með þessum trúnaði hans við „inn-
blásturinn“ sem hann kallaði og
mannlífínu yfirleitt og þá vatt Stein-
ar upp á sig, dró sig í kuðung utan
um verömætið sem hann mat öllu
öðm meira eða byrgði fölskvann í